ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΙΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΟΥ π.ΦΙΛ.ΦΑΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ π.Β.ΘΕΡΜΟΥ ΠΟΥ ΕΚΑΝΑΝ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ» ΤΟΥ ΜΗΤΡ. ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ κ.ΙΕΡΟΘΕΟΥ

1                    κλικ στις εικόνες για μεγέθυνση                    2   

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΙΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΟΥ

π.ΦΙΛΟΘΕΟΥ ΦΑΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ π.ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΘΕΡΜΟΥ

ΠΟΥ ΕΚΑΝΑΝ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ» ΤΟΥ ΣΕΒ. ΜΗΤΡ. ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ κ.ΙΕΡΟΘΕΟΥ

Η κριτική του βιβλίου «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «ΣΥΝΑΞΗ» τεύχος 25 Ιαν.- Φεβρ. 1988. Οι απαντήσεις του π.Θωμά Βαμβίνη (λαϊκός τότε) στο τεύχος 27- (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1988) και του Σεβ. Μητροπολίτου κ.Ιεροθέου (δεν ήταν Μητροπολίτης τότε) στο τεύχος 30 – (Απρίλιος-Ιούνιος 1989)

Αγαπητοί της «Σύναξης».

   Αυτό που έχει ανάγκη ο σύγχρονος, ταλαιπωρημένος από την απώλεια του πραγματικού κέντρου, άνθρωπος, είναι ο αυθεντικός βιολογικός λόγος, ο λόγος των Πατέρων, ο λόγος δηλ. του σταυρού καθώς και της ζωής αυτών που πέρασαν από τον σταυρό, που σταύρωσαν όλα τα φαινόμενα και ενταφία­σαν όλα τα νοούμενα και μπόρεσαν έτσι να εισέλθουν, κεκλεισμένων των θυρών, στα ενδότατα της ανθρώπινης αποστασίας και φθοράς. Ο λόγος αυτής της ζωής είναι λόγος του Ζώντος θεού. Είναι φορέας της ίδιας ενέργειας με το «Είπε» και το «Γενηθήτω» της δημιουργίας, γι' αυτό στη δική μας πεπτωκυία κατάσταση, είναι ιαματικός και παρεκτικός ζωής. Είναι ταυτόχρονα φορέας γνώσης και ίασης. Αποκαλύπτει τον αυθεντικό υγιή άνθρωπο, την ασθένεια που ήλθε με την πτώση αλλά και τον τρόπο της θερα­πείας δια του Θεανθρώπου.

Είναι, βέβαια, λόγος που σκανδαλίζει όταν σαρκώνεται σε λέξεις ή διατάσσεται σε κεφάλαια και τυπώνεται σε βιβλίο. Τότε μπο­ρεί ορισμένοι να τον κατηγορήσουν «ότι τελικά σχολαστικοποιεί την πατερική ανθρω­πολογία» ή ότι την μετατρέπει σε «σύστημα ιδεών», οπότε δεν αποτελεί «γεύση ζωής».

Καταλαβαίνεται ότι αναφέρομαι στο βι­βλίο του π. Ιεροθέου Βλάχου «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» και στις κριτικές που του έγιναν από τον π. Φιλόθεο Φάρο και τον π. Βασίλειο Θερμό.

Ειλικρινά εκπλήσσει η διαπίστωση του π. Φιλόθεου, ότι ο π. Ιερόθεος Βλάχος «υπαρξιακά ίσως διαστρέφει» την πατερική ανθρω­πολογία «επειδή ακριβώς την διανοητικοποιεί» και ότι «μπορεί να οδηγήσει κι αυτή (η «Ορθόδοξη ψυχοθεραπεία») ...στην διαμόρφωση απλώς ενός νέου τυπικού εξωτερικής συμπεριφοράς και γλωσσάς».

Αλήθεια, τι περιεχόμενο δίνει στην έννοια «διανοητικοποίηση» ο π. Φιλόθεος; Θέ­λει να δηλώσει την προτεραιότητα της διά­νοιας στη γνώση και έκφραση της αλήθειας ή τη θεωρία τη γυμνή από έργα που την επαληθεύουν. Η «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» πιστεύω ότι αποκρούει και τα δύο περιεχόμενα. Κι αυτό διότι:

1.Κύρια θέση του βιβλίου είναι, ότι κέντρο της ζωής είναι η καρδιά (χώρος για τον οποίο «δεν μπορεί να δοθεί επακριβής ορισμός») κι όχι η διάνοια.

2. Μιλάει για την ασθένεια ή νέκρωση του νου, τη ζόφωσή του απ' τα σκοτοποιά πάθη καθώς και για τη θεραπεία του. Συγκεκριμένα τονίζει ότι: Ένα από τα αποτελέσματα της πτώσεως είναι η υποταγή του νού στη διάνοια και η σύγχυση της δυνάμεώς του με τις λειτουργίες του εγκεφάλου και του σώματος, γεγονός που έχει σαν συνέπεια την άγνοια του χώρου της καρδιάς, στον οποίο βρίσκεται η ουσία του νου, όπως επίσης και την άγνοια της ίδιας της υπάρξεως του νου. Αποτέλεσμα αυτής της άγνοιας είναι η δούλωση του ανθρώπου στο άγχος και τις συνθήκες του περιβάλλοντος, με όλα τα συνακόλουθα ψυχοπροβλήματα. Αυτή η διάγνωση οδηγεί και στον τρόπο της θεραπείας.

Απαλλαγή άπ' όλα αυτού του είδους τα ψυχοπροβλήματα (εξαιρούνται τα οφειλόμε­να σε σωματική φθορά) αποτελεί η εύρεση και ανάσταση του νεκρού νου, η απελευθέ­ρωσή του άπ' τα πάθη και η διάκρισή του από την διάνοια με την εν χάριτι άσκηση (Εδώ χαρακτηρίζεται φιλόδοξη η ορθόδοξη ασκητική άπ' τον π. Βασίλειο Θερμό). Η διάνοια έτσι περιορίζεται (δεν καταστρέφε­ται) στη φυσιολογική της λειτουργία, που είναι απλώς και μόνο η διατύπωση της γνώσεως που αποκτά ο νους, γνώσεως που είναι μετοχή, δηλ. υπαρξιακή κοινωνία.

Αν λοιπόν, διανοητικοποίηση της πατερικής ανθρωπολογίας και «διαμόρφωση νέου τυπικού εξωτερικής συμπεριφοράς και γλώσσας» είναι ο λόγος για την ασθένεια και την θεραπεία του νου ή η προτροπή σε βαθειά μετάνοια ώστε ν' αποκαλυφθεί ο χώρος της καρδιάς και ν' απελευθερωθεί ο νους από τη δεσποτεία της διάνοιας, θεραπευόμενος από την ζόφωσή του, τότε ο π. Φιλόθεος έχει δίκαιο. Έχει δηλαδή δίκαιο να θεωρεί «διανοητικοποίηση» την διατύπωση της γνώσεως που γεννά η αποφατική εμπειρία της καρδιάς, όπως επίσης έχει δίκαιο να χα­ρακτηρίζει τον λόγο για τη συντριβή της αυτάρκειας με την γνήσια ταπείνωση «νέο τυπικό εξωτερικής συμπεριφοράς».

Όσο για τον περιορισμό στους ωραίους λόγους και την απροθυμία να τηρηθεί η εν­τολή του Χριστού «ασθενούντας θεραπεύετε... δαιμόνια εκβάλλετε...», αυτοί που έχουν κάποιο δικαίωμα «ν' αποφανθούν» είναι οι ευγνώμονες θεραπευόμενοι... Αυτοί που γνώρισαν τα «ωραία λόγια» πολύ πριν τυπωθούν σε βιβλίο, ως ποιμαντική θεραπευτική πράξη.

Το βιβλίο «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» πιστεύω ότι είναι μια θεραπευτική επέμβαση στα σπλάχνα της σύγχρονης θεολογικής νοοτροπίας. Η υγεία της δεν δέχεται προσμίξεις νοσογόνων συνεισφορών... Είναι κοπιαστική η προσπάθεια σ’ αυτό το σημείο του π. Βασ. Θερμού, όμως δεν μπορεί να πείσει. Η βάση του είναι περισσότερο ψυχολογική και λιγότερο θεολογική. Η θεολογία προσαρμόζεται προκειμένου να προσλάβει «το ανθρώπινο γνωστό δυναμικό» δηλαδή τις ψυχολογικές αρχές και μεθόδους. Είναι πιστεύω απαραίτητη μια θεολογική κριτική των θεολογικών θέσεων πάνω στις όποιες οικοδομεί την σύνθεση του ο π. Βασίλειος. Κάτι  τέτοιο θα ρίξει αρκετό φως στο πελώριο θέμα της ψυχοθεραπείας.

Ευχαριστώ για τη φιλοξενία,

Μ' εκτίμηση ΘΩΜΑΣ ΒΑΜΒINΗΣ

Γιαννιτσά. 13-5-88

Περιοδικό «ΣΥΝΑΞΗ» τεύχος 27-(Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1988)

   Κύριε Γουνελά,

Κατά παράκλησή σας, σάς στέλλω μια μικρή επιστολή, περιληπτική της πρώτης, την οποία δεν δημοσιεύσατε στο προηγούμενο τεύχος (σημ. σελίδας: Η επιστολή αυτή θα δημοσιευθεί σε επόμενη ανάρτησή μας ολόκληρη) λόγω εκτάσεως και στην οποία γινόταν μια αναλυτική κριτική των σκέψεων τού π. Βασιλείου Θερμού για τα βιβλία μου, που έχουν ως θέμα τη διδασκαλία των αγίων Πατέρων για τη θεραπεία της ψυχής. Φυσικά, επιφυλάσσομαι να δημοσιεύσω την πρώτη επιστολή σε προσεχές βιβλίο μου.

Kατ' αρχάς, πρέπει να σημειώσω ότι ο π.Βασίλειος Θερμός ήταν αντιφατικός στις κινήσεις του και στα γραπτά του. Άλλοτε επαινούσε και άλλοτε κατηγορούσε. Πιθανόν να θεωρεί τον εαυτό του ως τον πλέον κατάλληλο για την εργασία αυτή που έκανα εγώ, επειδή είναι και ψυχίατρος. Αλλά αυτό δεν είναι απόλυτο.

Σχεδόν σε όλα τα γραπτά του υπάρχει σύγχυση σε διάφορα θέματα. Εδώ θα ήθελα να σημειώσω ότι έχει συγκεχυμένες θέσεις για την Εκκλησία και τη θεολογία. Γράφει ότι τον αξιώνει ο Θεός να προσφέρει ένα πτωχό θεολογικό λόγο στην Εκκλησία. Και ερωτώ. Μπορεί ο κάθε ένας να προσφέρει τον δικό του θεολογικό λόγο πλούσιο ή πτωχό; Υπάρχουν διάφοροι θεολογικοί λόγοι, όσοι είναι και οι πτυχιούχοι των θεολογικών Σχολών; Και η Εκκλησία είναι απλώς ένα σύνολο βεβαπτισμένων; Στη διδασκαλία των αγίων Πατέρων φαίνεται καθαρά η αλήθεια ότι ή θα μιλούμε από την πείρα μας ή θα ακολουθούμε τη διδασκαλία των πεπειραμένων. Φαίνεται ότι και στα δυο αυτά υστερεί ο π. Βασίλειος. Και αυτό είναι φανερό από τις παρατηρήσεις που κάνει.

Το θέμα της φαντασίας το αναπτύσσω βάσει της διδασκαλίας των παλαιών και συγχρόνων αγίων Πατέρων. Υπόβαθρο των όσων έγραψα στο βιβλίο μου είναι η διδασκαλία των αγίων Πατέρων περί διακρίσεως φανταστικού, φανταστού, φαντασίας και φαντάσματος και ότι όποιος θέλει να πορευθεί προς τη θέωση, που είναι ο σκοπός του ανθρώπου, πρέπει να απαλλαγεί από τη φαντασία και να αφήσει ανενέργητο το φανταστικό και με αυτή την έννοια λέμε ότι ελευθερώνεται από το φανταστικό. Άλλωστε γνωρίζουμε ότι ο Χριστός δεν είχε φαντασία, που σημαίνει ότι δεν ενεργούσε το φανταστικό, δεν είχε την ενέργεια του φαντάζεσθαι. Η διδασκαλία τού αγίου Γρηγορίου του Παλαμά περί του πως η Θεοτόκος έφθασε στη θέωση είναι χαρακτηριστική. Κατ' αυτήν η Θεοτόκος απηλλάγη και από τη φαντασία, που είναι το ταμείο των αισθήσεων.

Για το θέμα τού νου εξάλλου δεν υπάρχει σύγχυση στην ορολογία. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς γνωρίζει ότι νους λέγεται άλλοτε η ουσία της ψυχής που ενεργεί στην καρδιά και άλλοτε οι λογισμοί που ενεργούν στη διάνοια. Άλλωστε γνωρίζουμε από τη διδασκαλία των αγίων Πατέρων ότι κάθε ουσία έχει ενέργεια, αφού «ενέργειά έστι φυσική η εκάστης ουσίας δύναμίς τε και κίνησις, ης χωρίς μόνον το μη ον». Έτσι δεν υπάρχει ουσία χωρίς ενέργεια ούτε ενέργεια χωρίς ουσία.

Αυτό ισχύει και για την ψυχή. Κατά τους Πατέρας, «ενέργεια έστι φυσική και πρώτη η  αεικίνητος δύναμις της νοεράς ψυχής, τουτέστιν ο αεικίνητος αυτής λόγος φυσικώς εξ αυτής αεί πηγαζόμενος». Γι' αυτόν τον λόγο νους λέγεται και η ουσία της ψυχής και η ενέργειά της. Όποιος έχει πείρα της πνευματικής εσωτερικής ζωής, αυτός γνωρίζει αυτήν την πραγματικότητα. Αυτή η εσωτερική ζωή, που είναι ενέργεια του Παναγίου Πνεύματος, δεν μπορεί να ερευνηθεί από ψυχολόγους, γιατί «ο πνευματικός ανακρίνει πάντας αυτός δε ύπ' ουδενός ανακρίνεται».

Αν αποκτήσει ο π. Βασίλειος πείρα αυτής της εσωτερικής ζωής, τότε θα καταλάβει αυτό που λέγω. Τουλάχιστον ας προσπαθήσει να διαβάζει προσεκτικά τα κείμενα των αγίων Πατέρων και άλλων που αναλύουν τους Πατέρας μέσα από την ησυχαστική ζωή.

Στα όσα λέγονται από τον π. Βασίλειο, ότι η διδασκαλία των αγίων Πατέρων για την κάθαρση του νοός, για τη θεωρία, την ησυχία κλπ., είναι «παντεσπάνι» και δεν ωφελεί τόσο πολύ τους σημερινούς ανθρώπους, θέλω να παρατηρήσω τα ακόλουθα:

Η παραθεώρηση της ησυχαστικής διδασκαλίας των αγίων Πατέρων συνιστά έναν αιρετικό τρόπο ζωής. Είναι γνωστό ότι ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς αγωνίστηκε εναντίον τού Βαρλαάμ, που υποτιμούσε την ησυχαστική ζωή. Τελικά, η παραθεώρηση της νηπτικής διδασκαλίας της Εκκλησίας συνιστά έναν ηθικισμό σε όλη του την έκταση. Το να παραμένουμε στα χαμηλά στρώματα της πνευματικής ζωής και να αναπαυόμαστε σ' αυτά είναι ηθικισμός. Το να λέμε ότι δεν μπορεί ο σημερινός άνθρωπος να φθάσει στη θέωση και είναι πολυτέλεια η ησυχαστική μέθοδος, αυτό, κατά τον λόγο τού αγίου Συμεών τού νέου θεολόγου, δεν είναι μία αίρεση, αλλά έχει όλες τις αιρέσεις.

   Έπειτα το να θεωρούμε ότι η νηπτική διδασκαλία της Εκκλησίας είναι «παντεσπάνι» και άρα ακατάλληλη για τον σημερινό άνθρωπο είναι αφελές. Σήμερα, μέσα στην τόση ταλαιπωρία που βρισκόμαστε, χρειαζόμαστε «παντεσπάνι», γιατί έχουμε κουρασθεί από τα ξεροκόμματα και τα αποβουτυρωμένα γάλατα. Εμείς πρέπει να διατηρούμε τη διδασκαλία της Εκκλησίας, όπως την απεκάλυψεν ο Κύριος και τη διαφύλαξαν οι άγιοι Πατέρες, πρέπει να διασώζουμε τη ζωή που έχει η Εκκλησία, για να δίδουμε τη δυνατότητα σ' αυτούς που θέλουν να την αποκτήσουν. Η επιστήμη προχωρεί και με λίγους ανθρώπους. Το ίδιο κάνει και ο αθλητισμός. Δεν κατεβαίνουν τα ρεκόρ για να τα φθάνουν και οι αμελείς.

Η θεραπευτική μέθοδος, όπως την αναλύουν οι άγιοι Πατέρες και όπως την παρουσιάζω στα βιβλία μου, συνιστά τον τρόπο θεραπείας τού ανθρώπου. Σήμερα βλέπουμε το γεγονός ότι όλα μιλάνε για το τι ή για το που, χωρίς να μιλούν για το πως. Και στο σημείο αυτό βρίσκεται το αδιέξοδο της εποχής μας. Στα βιβλία μου προσπαθώ να καταγράψω την ουσία της Ορθοδόξου Παραδόσεως, που είναι η κάθαρση της καρδιάς, ο φωτισμός του νου και η θέωση. Γιατί πιστεύω πως η αναζήτηση της Ορθοδόξου Παραδόσεως έξω από τη θεραπευτική μέθοδο που συνιστά την ασκητική είναι μια απλή αισθητική και τίποτα περισσότερο.

Ακόμη πρέπει να σημειώσω ότι πολλοί εδέχθησαν τα βιβλία μου με μεγάλο ενθουσιασμό. Μέσα σ’ αυτούς συγκαταλέγονται αγιορείτες πατέρες, σύγχρονοι ησυχαστές, ακαδημαϊκοί διδάσκαλοι, αναγνωρισμένοι ψυχίατροι στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό και πολύς κόσμος. Καθημερινά δέχομαι γράμματα που εκφράζουν τη χαρά τους για την ειλικρινή παρουσίαση της διδασκαλίας της Εκκλησίας για τη θεραπεία της ψυχής. Iδιαιτέρως θέλω να σημειώσω την θερμή ανταπόκριση πολλών νέων, που τα βλέπουν σαν μια σημαντική λύση που μπορεί να μας απαλλάξει από το αδιέξοδο στο οποίο έχουμε φθάσει. Έχω τη βεβαιότητα ότι ο λόγος περί της θεραπείας της ψυχής και γενικότερα η νηπτική διδασκαλία της Εκκλησίας είναι η πιο μοντέρνα παρέμβαση της Εκκλησίας στον σύγχρονο κόσμο και στον 21^ο αιώνα που έρχεται απαιτητικός, και η πλέον υγιής «αντίδραση» της Ορθοδοξίας στα ποικίλα θρησκευτικά ρεύματα ανατολικού τύπου, που έχουν κατακλύσει την πατρίδα μας.

Πρέπει κανείς να έχει μυωπία για να μην καταλαβαίνει αυτό το γεγονός. Άλλωστε η νηπτική διδασκαλία είναι αυτή που θα λύσει τα λεγόμενα υπαρξιακό προβλήματα. Πρέπει κάποτε να το καταλάβουμε καλά ότι η δεκαετία του '60 ανήκει στο παρελθόν. Ήταν ίσως καλή για την εποχή της, και για τους ανθρώπους που την εκπροσωπούσαν, αλλά ανίκανη να λύσει τα επερχόμενα νέα ρεύματα και τις νέες αναζητήσεις. Αν η δεκαετία του '60 είχε στόμα, τότε, βλέποντας τη νηπτική διδασκαλία της Εκκλησίας, που πρόκειται να παίξει σπουδαίο ρόλο στην εποχή που έρχεται, θα έλεγε: «αυτήν δει αυξάνειν εμέ δε ελαττούσθαι».

  Τέλος εκφράζω την λύπη μου για τον αδέξιο χειρισμό στο θέμα αυτό τόσο τού π. Βασιλείου Θερμού, όσο και της «Σύναξης». Αυτό βέβαια είναι μια ολόκληρη ιστορία, που δεν νομίζω ότι χρειάζεται να γραφεί εδώ. Μόνον θέλω να τονίσω ότι όταν θέλουμε να κρίνουμε ένα έργο πολλών ετών, ένα έργο διαχρονικής πείρος, δεν μπορούμε να το κάνουμε στο «πόδι» και μάλιστα με λίγες αράδες που γράφονται κάτω από αμφιβόλου προελεύσεως ενέργειες. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, νηφαλιότητα και ωριμότητα. Δεν φθάνει απλώς μια καλή διάθεση, η οποία μπορεί να έχει στοιχεία εφηβικής αντιδράσεως.

Αρχιμ. ΙΕΡΟΘΕΟΣ ΒΛΑΧΟΣ

Περιοδικό «ΣΥΝΑΞΗ» τεύχος 30 – (Απρίλιος-Ιούνιος 1989)

Αντιαιρετικόν Εγκόλπιον    www.egolpion.com

23   ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ  2011