Διάκρισις μεταξύ οὐσίας καί ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ Πρωτοπρ. Ιωάννου Σ. Ρωμανίδου (+) Καθηγητού Πανεπιστημίου

Διάκρισις μεταξύ οὐσίας καί ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ

Πατερική Θεολογία

Πρωτοπρ. Ιωάννου Σ. Ρωμανίδου (+)
Καθηγητού Πανεπιστημίου

Επιμέλεια – Σχόλια: Μοναχού Δαμασκηνού Αγιορείτου

Στοιχεία Ορθοδόξου ανθρωπολογίας και Θεολογίας

Διάκρισις μεταξύ οὐσίας καί ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ
Όταν μιλάμε στην Ορθόδοξη παράδωσι για διάκρισι μεταξύ ουσίας και ενεργείας στον Θεό, εννοούμε την φυσική ενέργεια της ουσίας, η οποία διακρίνεται από την ουσία του Θεού. Αλλά η φυσική ενέργεια της ουσίας του Θεού δεν είναι κάτι το διαφορετικό και ξεχωριστό από την ουσία του Θεού. Δεν είναι άλλο η ουσία και άλλο η ενέργεια της ουσίας. Όμως ωρισμένοι δικοί μας θεολόγοι μιλάνε για την ενέργεια του Θεού σαν να είναι κάτι διαφορετικό από την ουσία του Θεού. Λένε δηλαδή ότι άλλο είναι η ουσία του Θεού και άλλο είναι η ενέργεια της ουσίας.
Πράγματι αυτήν την εντύπωσι μπορεί να αποκομίση κάποιος, όταν διαβάζη τους Πατέρες, ότι δηλαδή άλλο πράγμα είναι η ουσία και άλλο η ενέργεια του Θεού. Όμως εκφράζονται έτσι οι Πατέρες μόνο για να τονίσουν την διάκρισι μεταξύ ουσίας και ενεργείας στον Θεό.
Εκείνο όμως που αυτοί οι θεολόγοι δεν παρατηρούν είναι ότι οι Πατέρες λένε ότι η ενέργεια του Θεού είναι η φυσική ενέργεια της ουσίας του Θεού, δηλαδή ότι είναι ουσιώδης ενέργεια. Η ουσία του Θεού έχει μία φυσική ενέργεια, η οποία οφείλεται στην ύπαρξι της ουσίας. Γι’ αυτήν την φυσική ενέργεια της ουσίας μιλάνε οι Πατέρες.

Το άλλο που τονίζουν οι Πατέρες είναι ότι αυτή η φυσική ενέργεια της ουσίας του Θεού, όπως και η ουσία του Θεού, είναι απολύτως απλή. Αυτή όμως η μία απλή ενέργεια μερίζεται αμερίστως εν μεριστοίς. Τι σημαίνει όμως αυτό; Εξ επόψεως του νόμου των αντιθέσεων του Αριστοτέλους αυτό είναι μία ανοησία. Διότι τι σημαίνει λογικά μερίζεται αμερίστως εν μεριστοίς; Δηλαδή τι σημαίνει ότι αυτή η ενέργεια κομματιάζεται χωρίς να κομματιάζεται; Πώς δηλαδή κάτι μπορεί να γίνεται πολλά και ταυτόχρονα να παραμένει ένα; Όμως όντως αυτή η απλή ενέργεια μερίζεται αμερίστως εν μεριστοίς! Το λένε οι Πατέρες αυτό το πράγμα. Το λέγει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος. Αλλά η ίδια έκφρασις υπάρχει και στον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό, καθώς και στον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά. Όλοι τους λένε ότι αυτή η απλή ενέργεια πολλαπλασιάζεται. Πώς; Απολλαπλασιάστως. Πού; Εν πολλοίς.

Κατά Γιαγκάζογλου-επανάληψη ΚΑΤΑ ΖΗΖΙΟΥΛΑ Μικρή έρευνα στο δοκίμιο του «Προλεγόμενα στη θεολογία των ακτίστων ενεργειών»

Εκδοθέν από τις εκδόσεις ΤΕΡΤΙΟΣ, το 1992

Το βιβλιαράκι αυτό έχει πολύ μεγαλύτερη αξία από τον όγκο του, για την κακοδοξία του κ.Ζηζιούλα. Ο ίδιος μάς πληροφόρησε, πως ευτυχώς που ο κ.Γιαγκάζογλου μάς διευκρίνισε τί ήθελε να πεί ο Άγιος Γρηγόριος (Παλαμάς), κάτι που δεν έχει γίνει με τον Άγιο Συμεών τον Ν.Θεολόγο. Ευτυχώς δηλ. που προσάρμοσε τον Άγιο Γρηγόριο στην θεολογία του Ζηζιούλα, κάτι που δεν μπορεί να γίνει ακόμη με την θεολογία του Αγίου Συμεώνος.

Αυτό σημαίνει λοιπόν πως το βιβλιαράκι αυτό κακοποιεί την διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου, και αυτό ακριβώς θα προσπαθήσουμε νά δείξουμε. Θά ξεκινήσουμε παραθέτοντας τα κατάλληλα χωρία από τούς λόγους του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά και του Γρηγορίου του Θεολόγου, για να φανούν καθαρά οι παραποιήσεις που επιβλήθηκαν και έγιναν καθεστώς στην σύγχρονη Ορθόδοξη θεολογία!

Άγιος Γρηγόριος Θεολόγος, Λόγος ΚΘ’.

Παρ.9. Εις τον Θεόν όμως συμπίπτει η ύπαρξις με την γέννησιν και μάλιστα είναι άνευ αρχής.

Παρ.11. Το αγέννητον δεν είναι αυτό που εκφράζει την ουσίαν, ούτε το αγέννητον σημαίνει αυτό που υπάρχει.

Παρ.12. Ότι δεν ταυτίζεται το αγέννητον με τον Θεόν, θα το καταλάβης και από το εξής: αν ήτο το ίδιον, έπρεπε οπωσδήποτε, επειδή ο Θεός είναι Θεός μερικών, να είναι μερικών και το αγέννητον. 

Μπορούμε λοιπόν ήδη με αυτά τα λίγα να αναφερθούμε σε μιά γιγάντια παρερμηνεία, που είναι και το κλειδί της προσαρμογής τής μίας θεολογίας στην άλλη!

Στην σ.58 του βιβλίου του κ.Γιαγκάζογλου, βρίσκουμε ένα απόσπασμα του Γρηγορίου από τον ΚΘ’ Λόγο του (3ο Θεολογικό) και την 6η παράγραφο, το οποίο και παρουσιάζουμε ολόκληρο: «Τί σημαίνει όμως εκείνο το φιλόνικο και αναίσχυντο που λέγουν; Με την θέλησίν του εγέννησε τον Υιόν ή χωρίς να θέλη; Και φαντάζονται έπειτα ότι μας έχουν δεμένους και από τις δύο εκδοχές! 

Διότι αν εγέννησε τον Υιόν χωρίς να θέλη, λέγουν, έχει αναγκασθεί. Αλλά ποιός τον έχει αναγκάσει; Εάν πάλι ο Πατήρ εγέννησε τον Υιόν με την θέλησίν του, τότε ο Υιός είναι καρπός της θελήσεως. Και φαντάζονται μία νεοφανή μητέρα, την θέλησιν. Ένα είναι το χαρίεν σ’αυτό το επιχείρημα. Ότι αποφεύγουν να δεχθούν πάθος Θεού και καταφεύγουν στην βούληση. Ου γαρ πάθος η βούλησις». Αναιρώντας τα επιχειρήματα, ο Άγιος τούς ελέγχει: «Σύ επλάσθης με την θέλησιν του Πατρός σου ή χωρίς την θέλησίν  του; Αν μεν χωρίς την θέλησίν του, έχει αναγκασθεί, τί αγριότης. Και ποιός τον εξανάγκασε; Δεν θα το αποδώσουμε στην Φύση, αφού εκείνη έχει και σωφροσύνη. Εάν δε επλάσθης με την θέλησιν του Πατρός, έχασες τον Πατέρα σου, διότι είσαι υιός τής θελήσεως και όχι του Πατρός.

ΟΙ ΟΣΙΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΝΙΚΗΤΑΣ, ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΙ ΙΩΣΗΦ Οι θεμελιωτές του χιακού μοναχισμού και ιδρυτές της Νέας Μονής Χίου

Μέσα στη σεπτή χορεία των αγίων, οι οποίοι γεννήθηκαν και διέλαμψαν με την ασκητική τους βιοτή στη μυροβόλο νήσο Χίο, είναι και οι τιμώμενοι στις 20 Μαΐου Όσιοι Πατέρες Νικήτας, Ιωάννης και Ιωσήφ, οι οποίοι αποτελούν την απαρχή του χιακού μοναχισμού, αφού είναι οι πρώτοι κατονομαζόμενοι μοναχοί της Χίου.

Σύμφωνα με τον βιογράφο τους, Όσιο Νικηφόρο τον Χίο, δεν μας έχουν διασωθεί ούτε ο ακριβής τόπος και χρόνος της γεννήσεώς τους ούτε και τα ονόματα των γονέων τους. Σύμφωνα πάντως με τη χιακή παράδοση οι τρεις θεοφόροι Πατέρες γεννήθηκαν στη Χίο και η δραστηριότητά τους τοποθετείται χρονολογικά επί των ημερών των βυζαντινών αυτοκρατόρων Μιχαήλ Δ΄ του Παφλαγόνος (1034 - 1041), Μιχαήλ Ε΄ του Καλαφάτου (1041 - 1042) και Κωνσταντίνου Θ΄ του Μονομάχου (1042 - 1055). Οι τρεις σεπτοί και θεοφόροι ασκητές ζούσαν αρχικά σε μονή ευρισκόμενη κοντά στον Άγιο Γεώργιο τον Συκούση, αλλά αργότερα εγκαταστάθηκαν σε απόκρημνο σπήλαιο στο Προβάτειο Όρος της Χίου, αναζητώντας περισσότερη ησυχία και απομόνωση. Η εγκαταβίωσή τους στο απομονωμένο αυτό σπήλαιο και ο συνεχής πνευματικός τους αγώνας, που περιελάμβανε αυστηρή νηστεία, αδιάλειπτη προσευχή και ολονύχτιες ακολουθίες, τους κατέστησαν παμμακάριστους αθλητές της πίστεως, που θεμελίωσαν τον χιακό μοναχισμό. Το μοναδικό τους μέλημα ήταν η συνεχής άσκηση και εγκράτεια και η ανάβαση στην κλίμακα των αρετών, συχνά δε κάτω από αντίξοες καιρικές συνθήκες. Αλλά οι πολλαπλές κακουχίες και το ασίγητο μαρτύριο της συνειδήσεως όχι μόνο δεν έκαμψαν το αγωνιστικό τους φρόνημα, αλλά απεναντίας ενίσχυσαν τον ασκητικό τους αγώνα για την κατάκτηση των αρετών, αφού η μοναδική τους επιδίωξη ήταν η απόλαυση των ουρανίων αγαθών και η βίωση της παραδείσιας τρυφής και ευωχίας. 

Η αδιάλειπτη προσευχή και άσκηση των τριών μακαρίων και θεοφόρων Πατέρων οδήγησε στο να καταστούν μέτοχοι ουρανίων οπτασιών και πολύτιμων πνευματικών εμπειριών και βιωμάτων. Έτσι κατά παραχώρηση του Κυρίου οδηγήθηκαν

Νεοπατερική, μεταπατερική και συναφειακή «θεολογία» του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιεροθέου

1. «Παλαμική» και «νεοπαλαμική» θεολογία 2. Νεοπατερική και μεταπατερική «θεολογία» 3. Οι όροι των Οικουμενικών Συνόδων και οι ζωντανοί οργανισμοί

Μελετώντας κανείς τα κείμενα της Αγίας Γραφής και των Πατέρων, διαπιστώνει ότι η βάση της ορθόδοξης θεολογίας είναι η αποκάλυψη του Θεού που δόθηκε στους Προφήτες, τους Αποστόλους και τους Πατέρες δια μέσου των αιώνων.

Είναι χαρακτηριστική η αρχή της προς Εβραίους Επιστολής: «Πολυμερώς και πολυτρόπως πάλαι ο Θεός λαλήσας τοις πατράσιν εν τοις προφήταις, επ' εσχάτου των ημερών τούτων ελάλησεν ημίν εν υιώ» (Εβρ. α , 1).

Έτσι, οι Άγιοι είναι οι θεόπνευστοι θεολόγοι, οι οποίοι διατυπώνουν την εμπειρία τους σε όρους για να την διαφυλάξουν από την αίρεση και την διαστρέβλωση.

Οπότε, οι όροι-δόγματα είναι σημαντικό στοιχείο της παραδόσεώς μας και δεν μπορεί κανείς να τα κλονίση χωρίς να χάση τον δρόμο προς την σωτηρία του.

Είναι σημαντική η φράση της ησυχαστικής Συνόδου του 14ου αιώνος, όπως εκφράζεται στο Συνοδικό της Ορθοδοξίας, ότι πορευόμαστε «κατά τας των αγίων θεοπνεύστους θεολογίας και το της Εκκλησίας ευσεβές φρόνημα».

Οι Άγιοι δεν εκφράζουν δική τους θεολογία, αλλά διατυπώνουν, με τα ιδιαίτερα χαρίσματά τους, την αποκάλυψη την οποία βίωσαν εν Αγίω Πνεύματι. Έξω από αυτήν την προοπτική όχι μόνον δεν υπάρχει ορθόδοξη θεολογία, αλλά κλονίζεται σοβαρώς το θεμέλιο της σωτηρίας.

Ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος, ερμηνεύοντας τα όσα λέγει ο Απόστολος Παύλος για την αρπαγή του στον Παράδεισο, όπου «ήκουσεν άρρητα ρήματα, α ουκ εξόν ανθρώποις λαλήσαι» (Β  Κορ. ιβ , 1-4), λέγει ότι αυτά τα ρήματα είναι οι ελλάμψεις της ακτίστου δόξης του Θεού, οι οποίες λέγονται άρρητες, γιατί δεν μπορούν να εκφρασθούν τελείως από αυτούς που δέχονται την εμπειρία της αποκαλύψεως, επειδή είναι υπέρ το μέτρο της ανθρωπίνης φύσεως και δυνάμεως.

Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης μιλώντας για το θέμα αυτό λέγει ότι η αποκάλυψη δίνεται στους Αγίους με άρρητα ρήματα και οι Άγιοι την εκφράζουν, όσο είναι δυνατόν, με κτιστά ρήματα, νοήματα και εικονίσματα για να διδάξουν τους ανθρώπους, προκειμένου να βαδίσουν τον δρόμο της σωτηρίας τους.

Γίνεται φανερόν ότι η αποκάλυψη του Θεού μεταφέρεται με όρους κάθε εποχής, από τους φορείς της Αποκαλύψεως, τους πραγματικούς θεολόγους, σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος ότι «ου παντός, ω ούτοι, το περί Θεού φιλοσοφείν... ου πάντων μεν, ότι των εξητασμένων και διαβεβηκότων εν θεωρία και προ τούτων και ψυχήν και σώμα κεκαθαρμένων ή καθαιρομένων, το μετριώτατον».

Το μήνυμα της διδασκαλίας του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Δ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ

ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Δ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ

ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗΝ ΜΑΣ

1. Ο Ησυχασμός1 είναι η πεμπτουσία της ορθοδόξου παραδόσεως, ταυτιζόμενος με αυτό που περικλείει και εκφράζει ο όρος ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ. Έξω από την ησυχαστική παράδοση η Ορθοδοξία είναι ανύπαρκτη και αδιανόητη. Η ησυχαστική πράξη, εξ άλλου, είναι η «λυδία λίθος» για την αναγνώριση της αυθεντικής χριστιανικότητας. «Νηστεία, αγρυπνία, προσευχή» -με τις ησυχαστικές πρακτικές- αποκτώνται τα ουράνια χαρίσματα στην ορθοδοξοπατερική παράδοση. Πρέπει δε να αποσαφηνισθεί εξ αρχής, ότι ως ησυχασμός νοείται κυρίως η πορεία προς την θέωση και η εμπειρία της θεώσεως και δευτερευόντως η διερεύνηση και καταγραφή αυτής της πορείας και εμπειρίας, η ακαδημαϊκή δηλαδή νοηματοδότηση του όρου «θεολογία».

Ο Ησυχασμός είναι η βάση και το θεμέλιο των δογματικοθεολογικών αποφάσεων των Οικουμενικών Συνόδων, ως η αγιοπνευματική πορεία της «καθάρσεως, του φωτισμού και της θεώσεως» και όχι κάποια διανοητική-στοχαστική-επιστημονική διαδικασία. Γι’ αυτό η γνώση του Θεού ως θέωση είναι υπόθεση όλων, εγγραμμάτων και αγραμμάτων, σοφών και ασόφων και όχι μόνο των φιλοσοφούντων, όπως διετείνετο ο ουνιτίζων Βαρλαάμ ο Καλαβρός (1290-1359), τον 14ο αιώνα. Αυτόν κυρίως αντέκρουσε, ως κύριος εκπρόσωπος και πρόμαχος της Ησυχαστικής παραδόσεως ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς (1296-1359)2, ο μεγαλύτερος ορθόδοξος θεολόγος της εποχής του και μέγας Πατήρ της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Ο Άγιος Γρηγόριος σπούδασε Θεολογία στην αληθινή Θεολογική Σχολή της Ορθοδοξίας, κατά τα κεφάλαια 12-14 της Α’ Προς Κορινθίους (δόμηση της Εκκλησίας διά των χαρισμάτων), δηλαδή στον χώρο της ασκήσεως και μετανοίας. Μέσα στο (κοινοβιακό) Μοναστήρι ο Παλαμάς έγινε Θεολόγος. Πηγή της Θεολογίας του δεν ήταν η σχολική, ακαδημαϊκή, έστω και αν κατείχε και αυτήν στο έπακρον, γνώση, αλλά η αγιοπνευματική ζωή. Με αυτή την προϋπόθεση αναδείχθηκε συνεχιστής των Προφητών, των Αποστόλων και των Πατέρων και γνήσιος Θεολόγος της παραδόσεως. Με βάση δε τα θαύματά του -βεβαίωση της αναδείξεώς του σε «ναόν του Αγίου Πνεύματος» (Α’ Κορ. 6, 19)- διακηρύχθηκε το 1368 Άγιος της Ορθοδοξίας, σύμφωνα με τα αγιολογικά κριτήρια της, και όχι λόγω των υπέροχων συγγραμμάτων του, όπως θα ήθελε το κοσμικό πνεύμα3.

Οι εκδοτικές και ερευνητικές συμβολές των γνωστών ακαδημαϊκών Θεολόγων μας Παναγιώτου Χρήστου, π. Ιωάννου Ρωμανίδου, π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, π. John Meyendorf, π. Ιουστίνου Πόποβιτς, π. Δημητρίου Στανιλοάε, Γεωργίου Μαντζαρίδου, Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου κ.ά. έκαμαν ευρύτερα γνωστό τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά, τον 20ό αιώνα.

Λόγοι - Επιστολές του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά /Α’ Πρὸς Ἀκίνδυνον

ΟΤΙ ΛΑΤΙΝΟΙ ΤΟΥ ΕΝΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΔΥΟ ΛΕΓΟΥΣΙΝ ΑΡΧΑΣ ΚΑΙ ΟΤΙ ΤΟΥΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥΣ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΥΣ ΜΑΛΛΟΝ ΔΕΙ ΚΑΛΕΙΝ Ἤ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΟΥΣ

Σύ μέν ἡμᾶς ἴσως χρῆν εἶναι λόγον ἀποδοῦναι δοκεῖς, ὅτι μή συχνότερον ἐπιστέλλομεν˙ ἡμεῖς δέ καί τοῦ διά πλείστου γράφειν ἀπολογήσασθαι δεῖν οἰόμεθα. Τίς δέ ἡ ἀπολογία; Τό ἀναγκαῖον, ὅθεν ὡς ἐκ τοῦ γεωμετρικοῦ πορίσματος σχοίης ἄν, ὦ φιλότης, καί τῆς πρῴην ἀγραφίας τό αἴτιον˙ καί νῦν γάρ ἄκων ἐπί τό γράφειν ἦλθον ὑπ᾿ ἀνάγκης ἀπαραιτήτου. Ταῦτ᾿ ἄρα καί αὐτός τῆς τε μακρηγορίας καί τῆς ἀγροικίας τῶν ρημάτων ἀνάσχου. Τί ποτ᾿ οὖν ἐστι τό βιασάμενον; Ἀκηκόαμεν ἐξενηνέχθαι βιβλίον Κατά Λατίνων τῷ καλῷ τά τε ἄλλα καί περί τούς λόγους καί τούτων μάλιστα τό κορυφαῖον εἶδος Καλαβρῷ Βαρλαάμ καί δι᾿ ἐφέσεως ἦν ἡμῖν ἐντυχεῖν τῷ βιβλίῳ. Τῆτες τοίνυν κατά τήν ἑόρτιον Πεντηκοστήν ἥκει τις ἡμῖν τό ποθούμενον φέρων. Ἐδεξάμεθα τοίνυν ἄσμενοι, διήλθομέν τε καί ἀπεδεξάμεθα τάς ἀντιρρήσεις ἐς τά μάλιστα. Πάνυ δέ ἦν μοι βουλομένῳ προσεντυγχάνειν καί τῷ τοῦ Λόγου Πατρί˙ τούτου δέ ἐπί τοσοῦτον ἀπῳκισμένου σύν σοί, διά σοῦ δεῖν ἔγνων ἐρέσθαί τι τῶν ἀναγκαιοτάτων.
Ἐγκαλεῖ τοῖς προσδιειλεγμένοις τῶν Λατίνων, ὅτι δύο ἀρχάς ποιοῦσι τῆς τοῦ Πνεύματος θεότητος, τόν Πατέρα δηλονότι καί τόν Υἱόν, ἐξ ἀμφοτέρων δογματίζοντες αὐτό. Οἱ δ᾿ "οὐ", φασιν, "εἷς γάρ Θεός καί ὡς ἐξ ἑνός ἡ πρόοδος", κακῷ τό κακόν φεῦ ἰώμενοι, μᾶλλον δέ καί χείρονι, ὡς φανερόν ἔσται προϊόντος τοῦ λόγου. Ὁ δέ μεταξύ λέγων ἐπιφέρει, ἴσως ἄν τις ὑπέρ ταύτης ἀπολογούμενος τῆς δόξης, τουτέστι τῶν δύο ἀρχάς δοξαζόντων τοῦ ἁγίου Πνεύματος, εἴποι μηδέν ἄτοπον εἶναι, εἴ τις δύο μέν ἀρχάς λέγει, τόν Πατέρα δηλονότι καί τόν Υἱόν, μή μέντοιγε ἀντιδιῃρημένας μηδέ ἀντιθέτους ἀλλήλαις, ἀλλά τήν ἑτέραν ὑπό τήν ἑτέραν ἤ ἐκ τῆς ἑτέρας. Προϊών δέ ἐπιβεβαιοῖ μηδαμόθεν ἔχειν τό ἄτοπον τήν δόξαν ταύτην, μάρτυρα παράγων τόν ἐν θεολογίᾳ πολύν Γρηγόριον λέγοντα περί τοῦ Υἱοῦ˙ «ἡ ἐκ τῆς ἀρχῆς ἀρχή». Καί αὐτός δ᾿ οἴκοθεν ἀποδεικνύς τό τῆς δόξης ταύτης ἀσφαλές, προκατασκευάζει λέγων˙ «σώζεται γάρ οὕτω γε τό τῆς μοναρχίας δόγμα». Καί ἐπ᾿ ἐκεῖνο δέ τοῦ λόγου γενόμενος, ἐφ᾿ ὅ τῶν παραδεδομένων ἡμῖν περί Θεοῦ τά συντείνοντα τῇ διαλέξει καταλέγει, προϋποθέμενος ὡς μίαν φύσιν ἀνομολοῦμεν ἐπί τοῦ Θεοῦ, τρεῖς δέ ὑποστάσεις, καί ὡς ἕτερα τά φυσικά τῶν ὑποστατικῶν, ἐπιφέρει λέγων καθ᾿ ὑπόθεσιν καί τοῦτο ἀνωμολογημένην ὡς οὐ δύο ἀρχαί οὕτως ὡς μή ἔχειν τήν ὑπαρξιν τήν ἑτέραν ἐκ τῆς ἑτέρας, ὡς ἀσεβές ὄν οὕτω δύο λέγειν ἀρχάς ἐπί Θεοῦ. Καί γάρ καί αὐτός αὖθις προστίθησιν˙ «ἴσως οὕτω γε οὐδέν κωλύει» ὥς φησιν ὁ Θεολόγος, «ἡ ἐκ τῆς ἀρχῆς ἀρχή», καί δείκνυσιν οἰόμενος ἐκ τῶν τοιούτων λόγων καί δι᾿ ἄλλων μεταξύ διαλεγόμενος μή δυσσεβές εἶναι λέγειν ἀρχήν καί τόν Υἱόν τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ὡς καί αὐτόν ἐξ ἀρχῆς ὄντα, εἰ καί ἀρχή ἐστι. Καί μήν οὐδέ ἐπί τῆς δημιουργικῆς ἀρχῆς, καθ᾿ ἥν καί ὁ Υἱός φανερῶς ἀρχή παρά τῆς Γραφῆς καλεῖται, δύο λέγειν εὐσεβές ἀρχάς˙ ἀλλ᾿ οὐ ταύτην ἐνταυθοῖ προϋποτίθεται, μηδέν συντελοῦσαν πρός τήν προκειμένην σκέψιν. Καί τοῦτο σαφῶς μέν, ὡς ἐγᾦμαι, κἀνταῦθα δείκνυσι, σαφέστερον δέ ἐν τοῖς μικρόν ἀνωτέρω γεγραμμένοις, ἐν οἷς οὐκ ἐκ τῆς ἀρχῆς αὐτόν μόνον λέγει, ἀλλά καί ὑπό τήν ἀρχήν, τήν ἑτέραν ὑπό τήν ἑτέραν λέγων, ὅπερ οὐκ ἄν εἴη ἐπί τῆς δημιουργικῆς ἀρχῆς˙ ἡ αὐτή γάρ ἐστιν ἐκείνη.

Λόγοι - Επιστολές του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά Α’ Πρὸς Βαρλαάμ

 

ΠΕΡΙ ΔΥΟ ΑΡΧΩΝ Η ΚΑΘ᾿ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΟΨΙΑΣ

 Ὡς θρέμμα τῆς ἀνωτάτω περί λόγους παιδείας καί τῆς φύσει σοφίας δῶρον παρά Θεοῦ δι᾿ αὐτῆς κεχαρισμένον ἡμῖν, ἐπίχαρι καί θυμῆρες κρᾶμμα ἐπιστήμης καί νοῦ, διδακτοῦ καί ἀδιδάκτου φωτός˙ σέ τῶν ἑτεροδόξων ἡμεῖς οὐκ ἔφθημεν εἰπόντες, ὡς αὐτός ἰσχυρίζῃ, καί  μάρτυς ἡμῖν ὁ παρ᾿ ὑμῖν ἡμέτερος λόγος, δι᾿ ὅν εἰς ταύτην ἥκειν διατείνῃ τήν δόξαν˙ ἐν αὐτῷ γάρ φαμεν ἐπί λέξεως ὡς «ἀπεδεξάμεθά σου τάς πρός τούς κακοδόξους ἐκείνους ἀντιρρήσεις» καί ὡς διά τῆς εἰς ἄτοπον ἀπαγωγῆς «κακῷ τό κακόν ἰωμένους» τούς Λατίνους ἔδειξας. Τί δ᾿ ὅταν αὖθις ἐρωτῶντες προσεπάγωμεν ὅτι «τό ζητούμενον ἀκούσομεν καί μεθ᾿ ἡδονῆς δήπου, τί γάρ ποτ᾿ ἄν ἄλλο προσδόκιμον ἡμῖν εἴη παρ᾿ ἀνδρός ἀκριβοῦς εὐσεβείας πόθῳ τήν ἐνέγκουσαν ἀπολιπόντος», οὐ μετ᾿ ἐγκωμίων ἀναφερομένων εἰς τήν σήν εὐσέβειαν ἐδείξαμεν, μηδ᾿ ἐν ἐλπίσιν ἀποτρόπαιόν τι περί τῆς σῆς ἀνεχόμενοι σοφίας; Τό δέ πρός τόν παρά τοῦ πευσόμενον παρ᾿ ἡμῶν γραφόμενον ὡς «μετά τῆς γινομένης ἐπιεικείας τε καί παρρησίας, μᾶλλον δέ φιλομαθείας ἐρωτήσας, μάθε καί δίδαξον ἡμᾶς», μαθητιῶντος μᾶλλον ἐπιδείκνυται διάνοιαν ἤ μεμφομένου. Καίτοιγε ὡς ἐνῆν καταφορικῶς ἐθέλοντί μοι χρήσασθαι τῷ λόγῳ μή σμικρά τις ἀφορμή τήν σήν ἀγχίνοιαν ἥκιστα διαλέληθεν.

Λόγοι - Επιστολές του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά Β’ Πρὸς Βαρλαάμ

ΟΤΙ ΕΣΤΙΝ ΕΦ’ ΩΝ ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ ΤΩΝ ΘΕΙΩΝ ΚΑΙ ΟΤΙ ΚΥΡΙΩΣ ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ ΑΥΤΗ

Τά μέν τῆς δυαρχίας ἐκ μέσου γέγονεν˙ ἐξεκόπη γάρ τῶν λόγων τοῦ φιλοσόφου καί καρπόν ἤνεγκεν ὁ ἡμέτερος λόγος τῷ τῆς  μοναρχίας εὐσεβεῖ κηρύγματι συνιστάμενος˙ τό δέ κατ᾿ Ἀριστοτέλην ὑπέρ ἀπόδειξιν ἐπί τῶν θείων οὐκ ἐθέλει πω γενέσθω τῷ λόγῳ καταπειθές. Ὑπόθεσις οὐκοῦν  ἡμῖν αὖθις λόγου τοῦτο γενέσθαι τόν φιλόσοφον. Πρῶτον μέν οὖν τοῦτο δεικτέον ὡς μάτην ἔγκειται τοῖς Πρός Λατίνους αὐτῷ λόγοις ὡς οὐκ ἔστιν ἀπόδειξις ἐπ᾿ οὐδενός τῶν θείων, καί ὁ πᾶς ἀγών αὐτῷ πρός οὐδέν ὅλως τείνει τέλος. Ἄν γάρ τοῦτο γένηται κατάδηλον, εἰ μηδέν ἄλλο, διά γοῦν τό μή θέλειν ματαιολογεῖν ἀφέξεται τῆς ἐνστάσεως˙ ἔσται δέ κατάδηλον εὐθύς ἄν παρ᾿ ἐκείνου μάθωμεν οὗπερ ἕνεκα πρός τήν ἀγωνίαν ἀπεδύσατο ταύτην, καί τοῦτ᾿ ἀχρεῖον ὄν φανῇ.

Φησί τοίνυν αὐτός ἐν τῇ προθεωρίᾳ κἀν τοῖς πρός ἡμᾶς λόγοις ὡς, «δεῖ νῦν εἰπεῖν πρός τί μοι τείνουσιν οἱ περί τούτων λόγοι˙ ἐσκεψάμην πῶς ἄν εἴη ἑνί λόγῳ ἅπαντας ἀνασκευάσαι καί δεῖξαι σοφίσματα τούς ὑπό Λατίνων γινομένους συλλογισμούς. Ἑώρων οὖν δυνατόν ὄν τούτου τυχεῖν εἴ τις οἷος τ᾿ εἴη δεῖξαι τούτους μήτε διαλεκτικούς ὄντας μήτε ἀποδεικτικούς˙ ἀλλά τό μέν μή εἶναι αὐτούς διαλεκτικούς προχειρότατον ἦν μοι δεῖξαι, δηλώσαντι μόνον ὡς ἅ λαμβάνουσιν ἐπίσης ἡμῖν ἀμφισβητεῖται τῷ συμπεράσματι˙ τό δέ μή εἶναι ἀποδεικτικούς ἀδύνατον ὅλως ἦν δεῖξαι  συγχωρήσαντι δυνατόν εἶναι ἀποδεικτικῶς ἐπί τῶν θείων συλλογίσασθαι». Σκέψαι τί λέγεις, ᾦ φιλόσοφε˙ προχειρότατον ἦν σοι δεῖξαι πάντας τούς ὑπό Λατίνων ὑπέρ τοῦ οἰκείου δόγματος συλλογιστικῶς προτεινομένους λόγουσ τάς προτάσεις ἔχοντας ἐπίσης ἀμφισβητουμένας τῷ συμπεράσματι καί ἀγωνιᾷς μή τούς συλλογισμούς τούτους ἀφέμενοι τοῦ διαλεκτικούς καλεῖν ἀποδεικτικούς προσαγορεύσωσι καί εἰς ἀπορίαν τήν ἐσχάτην περιστήσωσί σε; Καί ἔστι ἀποδεικτικόν ἤ εἶναι ἤ δοκεῖν συλλογισμόν τόν τάς προτάσεις ἀμφισβητουμένας ἔχοντα, καί ταῦτα ἐπίσης τῷ συμπεράσματι;

Λόγοι - Επιστολές του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά Γ’ Πρὸς Ἀκίνδυνον

Τό διθεΐτας ἡμᾶς τόν κακόφρονα Βαρλαάμ λέγειν σύντομός ἐστιν ἀπόδειξις τῆς ἡμῶν εὐσεβείας καί τῆς ἐκείνου κακοδοξίας, ἐπεί καί ὁ μέγας Βασίλειος τριθεΐτης ἤκουσε παρά τῶν βλασφημούντων εἰς τόν Υἱόν καί τό Πνεῦμα τό ἅγιον. Ἆρ᾿ οὖν οὐ μέγα τοῦτο δεῖγμα τῆς ἀσφαλοῦς τοῦ μεγάλου θεολογίας ὅτι τρία ταῖς ὑποστάσεσειν ἔλεγε τόν ἕνα Θεόν; Τί δ᾿ ἄν εἴη μεῖζον τῆς κακοδοξίας τεκμήριον τῶν διά τοῦτο ἐκεῖνον τριθεΐτην λεγόντων; Ἐπί δέ τόν τῆς θεολογίας ἐπώνυμον Γρηγόριον οἱ τῆς Ἀπολιναρίου συμμορίας καί λίθους ἔβαλον καί πρός τό δικαστήριον εἷλκον διθεΐτην ἀποκαλοῦντες αὐτόν, ὡς τέλειον καί κατ᾿ ἄμφω φρονοῦντα τόν θεάνθρωπον λόγον. Μαξίμου δέ τοῦ τά θεῖα σοφοῦ καί τήν χεῖρα καί τήν γλῶτταν οἱ κατά Σέργιον καί Πύρρον ἀφειδῶς ἀπέτεμον, διθεΐας ἔγκλημα τούτῳ καί πολυθεΐας προσάπτοντες ὡς διττάς ἐπί Χριστοῦ κηρύττοντι θελήσεις καί ἐνεργείας, κτιστάς δηλαδή καί ἀκτίστους, καταλλήλως ταῖς φύσεσιν, ἀκτίστου κατ᾿ αὐτόν οὔσης οὐ τῆς θείας φύσεως φυσικῶν ἐνεργειῶν, αἵ φύσεις οὐκ εἰσίν, ἀλλά κινήσεις θεοπρεπεῖς, ὡς πολλαχοῦ τῶν λόγων αὐτός παρίστησι. Τοῦτό ἐστι καθ᾿ ὅ καί ἡμεῖς διαβαλλόμεθα νῦν.
Ἀλλ᾿ ὅπερ ἔφην, μέγα μέν τό κατηγόρημα τοῦτο γνώρισμα τῆς ἀσφαλοῦς τῶν ἁγίων θεολογίας, οὐδέν δ᾿ ἧττον τῆς κακοδοξίας ἐναργής παράστασις τῶν διά τοῦτο ἐκείνους πολυθέους λεγόντων. Οὕτω τοίνυν καί πρός τούς ἀρτίως κατατεμόντας ἀθέσμως εἰς κτιστά καί ἄκτιστα τήν μίαν θεότητα καί τήν μέν θείαν μόνην οὐσίαν ἄκτιστον εἶναι λέγοντας θεότητα καί πᾶν ἄκτιστον τῆς θείας οὐσίας παντάπασιν ἀδιάφορον, κτιστήν δέ πᾶσαν δύναμιν καί ἐνέργειαν ἤ ταύτης ὁπωσδήποτε διενήνοχε, ἄκτιστον ἡμῶν καί κατ᾿ αὐτάς εἰρηκότων καί πολλά ταῖς ἐνεργείαις ὡς παντοδύναμον τόν ἕνα κατ᾿ οὐσίαν Θεόν˙ ("πληθύνεσθαι" γάρ ὁ Θεός λέγεται κατά τόν θεῖον Μάξιμον, τῷ καθ᾿ ἕκαστον εἰς παραγωγήν τῶν ὄντων βουλήματι προνοητικαῖς προόδοις πολλαπλασιαζόμενος καί κατ᾿ οὐσίαν μέν ἄγνωστον παντάπασι, κατ᾿ ἐκείνας δέ γνωστόν, αἵ εἰσιν ἡ ἀγαθότης, ἡ σοφία, ἡ δύναμις, ἡ θειότης ἤτοι μεγαλειότης καί ἁπλῶς πάντα τά περί τήν οὐσίαν, ὡς καί ὁ Χρυσόστομος ἐπί λέξεώς φησι πατήρ)˙ οὕτω τοίνυν ταῦτα πρός τούς  τοιούτους ἡμῶν λεγόντων, ὁ διθεΐαν κατηγορῶν δῆλός ἐστιν αὐτός οὐ τόν πάντων ποιητήν προσκυνῶν, ἀλλά Θεόν τινα ἀνενέργητον. Οὐ γάρ ἔτι δύναιτ᾿ ἄν αὐτόν εἰπεῖν δημιουργόν ἤ θεουργόν ἤ ὅλως ἐνεργόν, σαφῶς ἀποφηναμένου τοῦ σεπτοῦ Μαξίμου ὡς οὐκ ἔστιν ἐνεργεῖν χωρίς ἐνεργείας καταλλήλου δήπουθεν, ὥσπερ οὐδέ ὑπάρχειν χωρίς ὑπάρξεως. Ἀλλ᾿ οὐδέ ἄκτιστον ἐρεῖ τοῦτον ὅν φησιν ὁ Βαρλαάμ Θεόν˙ ἐκ γάρ τῆς ἀκτίστου ἐνεργείας, κατά τόν αὐτόν πάλιν θεολόγον, ἡ ἄκτιστος φύσις χαρακτηρίζεται˙ τό δέ χαρακτηρίζον τοῦ χαρακτηριζομένου διενήνοχεν.

Το μίσος των καθολικών για τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά!

Ο Αγιος Γρηγόριος έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην εκκλησιαστική ιστορία της Ορθοδοξίας. Κι αυτό, γιατί κάποιος Βαρλαάμ, Καλαβρός στην καταγωγή προερχόμενος από τους καθολικούς και στην ιδέα φιλόσοφος, ήρθε από τη Δύση και προσπάθησε να επηρεάσει τις θεολογικές τάσεις της Ανατολής. Πολλούς κατατρόπωσε στις συζητήσεις, κι ήταν τόσο λογικοφανής, που κανείς δε τολμούσε να τον αντικρούσει, μάλλον δε, αποκτούσε συνεχώς οπαδούς. Στη δύσκολη αυτή στιγμή, που απειλούνταν με νόθευση τα δόγματα της Εκκλησίας, που γελοιοποιούνταν η νοερά προσευχή και οι πνευματικές καταστάσεις που είχαν σχέση μ’αυτήν, ο Αγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς προσέτρεξε και αναχαίτισε τον αιρετικό Καλαβρό. 

  Τα γεγονότα εκείνης της περιόδου έμειναν γνωστά με την ονομασία «Ησυχαστικές έριδες», γιατί το επίμαχο ζήτημα ήταν άν πρέπει να μονώνεται κανείς και να πιέζει τον εαυτό του στην τέλεση της ευχής ή να κάθεται στις αίθουσες διδασκαλίας και να φιλοσοφεί. Πολλά από τα συγγράμματα του Αγίου είχαν αποδέκτες και τους μοναχούς της Σκήτης της Βέροιας.

 Όταν έχασε το παιχνίδι ο Βαρλαάμ έφυγε πίσω στην Ιταλία, αλλά άλλοι συνεχιστές του δημιούργησαν προβλήματα με πρώτο τον Ακίνδυνο. Και σε αυτές όμως τις προστριβές και συνοδικώς ο Αγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και οι θεολογικές και ορθές απόψεις του επικράτησαν. Ο δε Αγιος, καταξιώθηκε να γίνει αρχιερέας και μητροπολίτης της Θεσσαλονίκης. Αφού μετά από περιπέτειες και ομηρεία στην Μικρά Ασία από τους Τούρκους, επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη, εκεί λίγα χρόνια μόλις μετά, το 1359 άφησε την τελευταία του πνοή.

Το τίμιο σώμα του, μετά από την εκταφή, υπήρξε άφθαρτο, δηλαδή δέν σάπισε, αλλά ευωδίαζε και θαυματουργούσε.Στούς λατίνους όμως, τους υποτελείς του Πάπα ήταν χονδρό αγκάθι η ενθύμιση του Αγίου και μάλιστα ολόσωμου. Γι αυτό πολλες φορές τον συκοφαντούσαν λέγοντας, πως για τα αμαρτήματά του έμεινε «άλυωτος», δέν δέχθηκε από απέχθεια η γή να τον διαλύσει «στα εξ ων συνετέθη»!

Τον 19^ο αιώνα ο ναός του Αγίου καταστράφηκε από φωτιά και το τίμιο σκήνωμά του κάηκε αφήνοντας μόνον τα οστά ανέπαφα!

Τόσο γινάτι κράτησαν οι καθολικοί που όταν τυπώνονταν οι εκκλησιαστικές μας ακολουθίες στην Βενετία -κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας- ο Δόγης έδινε την άδειά του για την έκδοση, μόνον εφόσον δέν υπήρχε σχετική αναφορά στον Αγιο. Έτσι για αρκετά χρόνια που κυκλοφορούσαν τα έντυπα από την Βενετία, η γιορτή του είχε σχεδόν ξεχαστεί. 

Περί τα μέσα και τέλη του 20^ου αιώνα, επανήλθε η μνήμη των ενδόξων αγώνων του και έλαβε την πρέπουσα θέση στον χώρο των Ορθόδοξων ναών. /ΠΗΓΗ

ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 14. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ

ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 14.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ

Κοντάκιον. Ἦχος πλ. δ΄. Τῇ Ὑπερμάχῳ.

Τὸ τῆς σοφίας ἱερὸν καὶ θεῖον ὄργανον, θεολογίας τὴν λαμπρὰν συμφώνως σάλπιγγα, ἀνυμνοῦμέν σε Γρηγόριε Θεολόγε, ἀλλ’ ὡς νοῦς νοΐ τῷ πρώτῳ παριστάμενος, πρὸς αὐτὸν τὸν νοῦν ἡμῶν Πάτερ ὁδήγησον, ἵνα κράζωμεν·

Χαῖρε, μύστα τῆς χάριτος.

Ἄγγελος τῶν ἀῤῥήτων ἐπὶ γῆς ἀνεφάνης, τὰ θεῖα τοῖς βροτοῖς ἐξαγγέλων (γ΄). Ταῖς τῶν Ἀσωμάτων φωναῖς, νοΐ ἐν ἀνθρωπίνῳ καὶ σαρκὶ χρώμενος, ἐξέστησας ἡμᾶς καὶ βοᾶν σοι θεοῤῥῆμον ἔπεισας ταῦτα·

Χαῖρε, δι’ οὗ τὸ σκότος ἠλάθη·

χαῖρε, δι’ οὗ τὸ φῶς ἀντεισῆλθε.

Χαῖρε, τῆς ἀκτίστου θεότητος ἄγγελε·

χαῖρε, τῆς κτιστῆς καὶ μωρᾶς ὄντως ἔλεγχε.

Χαῖρε, ὕψος ἀνεπίβατον, τὴν Θεοῦ δόξαν εἰπών·

χαῖρε, βάθος δυσθεώρητον, τὴν ἐνέργειαν δηλῶν.

Χαῖρε, ὅτι τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ καλῶς εἶπας·

χαῖρε, ὅτι τὰς δόξας τῶν κακούργων ἐξεῖπας.

Χαῖρε, φωστήρ, ὁ δείξας τὸν ἥλιον·

χαῖρε, κρατήρ, τοῦ νέκταρος πάροχε.

Χαῖρε, δι’ οὗ ἡ ἀλήθεια λάμπει·

χαῖρε, δι’ οὗ ἐσκοτίσθη τὸ ψεῦδος.

Χαίροις Πάτερ Γρηγόριε.

Βλέπων ἐπαιρομένους καὶ λαλοῦντας εἰς ὕψος, κατὰ Θεοῦ βλασφημίαν Βαρλαάμ, καὶ τοὺς περὶ αὐτόν, ζηλῶν ἐζήλωσας ζῆλον τὸν ἅγιον, ἐγερθεὶς οὖν πάντας ἀπέκτεινας, τῇ μαχαίρᾳ τοῦ Πνεύματος ψάλλων·

Ἡ Θ’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας

Ἡ Θ’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας

Η ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ καὶ ἡ σημασία τοῦ θέματος περὶ τῶν θεωρουμένων ὡς Η΄ καὶ Θ΄ Οἰκουμενικῶν Συνόδων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας εἶναι πάρα πολὺ μεγάλη σήμερα, ἐν ὄψει μάλιστα τῆς προκλήσεως τοῦ Οἰκουμενισμοῦ.

Καὶ ἡ μὲν Σύνοδος τῆς Κωνσταντινουπόλεως τοῦ 879, ἐπὶ Μεγάλου Φωτίου, ἡ ὁποία ἀπέρριψε τὴν αἵρεσι τοῦ Filioque καὶ περιέστειλε τὴν παπικὴ ἐπεκτατικότητα, ἀποτελεῖ ἀσφαλῶς τὴν Η’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὅπως σὺν τοῖς ἄλλοις ἀπέδειξε καὶ ὁ Σεβασμ. Μητροπολίτης Ὠρωποῦ καὶ Φυλῆς κ. Κυπριανός, καὶ παλαιότερα¹ καὶ διὰ τῆς προηγηθείσης Εἰσηγήσεώς του.

Ὡς ὀργανικὴ δὲ συνέχεια τούτου, εἶναι ἀναγκαία ἡ συμπερίληψις καὶ τῶν Ἡσυχαστικῶν Συνόδων τοῦ ΙΔ’ αἰῶνος, ἐπὶ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ὡς ἡ Θ’ Οἰκουμενικὴ Συνόδος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας.

Ἀκόμη καὶ ἐντὸς τῆς Καινοτόμου ἐκκλησίας τοῦ Νέου Ἡμερολογίου Ἑλλάδος, ὑπῆρξαν καὶ ὑπάρχουν φωνὲς γιὰ τὴν ἐπίσημη διακήρυξι τῆς Οἰκουμενικότητος τῶν Συνόδων αὐτῶν, ἀλλὰ δὲν συναντοῦν τὴν ἀπαιτούμενη συνοδικὴ ἀνταπόκρισι στὸν χῶρο τους. Καὶ τοῦτο, διότι ὅπως γίνεται ἀντιληπτό, οἱ διακηρύξεις αὐτὲς θὰ ἀποτρέψουν δραστικὰ τὴν ἐνδοτικὴ οἰκουμενιστικὴ πορεία, ἡ ὁποία ἀκολουθεῖται ἀπὸ ἀρκετῶν δεκαετιῶν, καὶ θὰ θέσουν τὰ πράγματα σὲ μία διαφορετικὴ προοπτική. Τοῦτο ὅμως δὲν εἶναι ἀποδεκτὸ ἤ καὶ δυνατὸν ἀπὸ τὶς ψυχρανθεῖσες στὴν Πίστι Καινοτόμες ἱεραρχίες, στὶς ὁποῖες ὁ κατὰ Θεὸν ζῆλος ἐσβέσθη πρὸ πολλοῦ, ἐπικρατεῖ δὲ ἡ συμβατικὴ κοσμικὴ διπλωματία καὶ διαπλοκή, γιὰ ἐξυπηρέτησι κυρίως ἐγκοσμίων ἐπιδιώξεων καὶ ὠφελημάτων.

Ἐμεῖς, οἱ ἐλέῳ Θεοῦ διακρατοῦντες τὴν Πίστιν ἀκαινοτόμητον καὶ ἐκπροσωποῦντες τὴν Συνείδησι τῆς Ἐκκλησίας καθαρὰ καὶ ἀλύμαντο, ἔχουμε χρέος νὰ ἀντιμετωπίσουμε τὴν ἐπιτακτικὴ αὐτὴ ἐκκρεμότητα, πρὸς ἐκπλήρωσιν τοῦ ἱεροῦ καθήκοντός μας ἔναντι Θεοῦ, Ἐκκλησίας καὶ Ἱστορίας. Ἤδη μάλιστα στὴν ἀπὸ Δεκεμβρίου τοῦ 2014 ἐγκριθεῖσα ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Σύνοδό μας «Ὁμολογία Πίστεως Γνησίου Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ», βεβαιώνουμε σὺν τοῖς ἄλλοις, ὅτι οἱ δύο ὡς ἄνω Σύνοδοι ἔχουν οἰκουμενικὴ καὶ καθολικὴ ἰσχὺ καὶ αὐθεντία στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία².

Πρωτοπρ. Θεοδωρος Ζήσης - Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και αντιπαλαμικές ...

«Ο αντιπαπικός Άγιος και οι πολέμιοί του σήμερα» π. Θεόδωρος Ζήσης - Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και αντιπαλαμικές διεργασίες [ΠΕΡΙΛΗΨΗ & mp3-2015]

Θέματα ανάρτησης: Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς αποτελεί καύχημα της Θεσσαλονίκης και της Ορθοδοξίας, Οι παραδοξολογίες του Βαρλαάμ Καλαβρού, Οι αγώνες και οι ταλαιπωρίες που υπέστη ο Άγιος για να κατοχυρώσει την διδασκαλία των Αγίων Πατέρων, Η καταδίκη του Βαρλαάμ και η υπεράσπιση του Αγίου Γρηγορίου περιλαμβάνονται στο Συνοδικό της Ορθοδοξίας, Γιατί δεν διαβάζονται αυτά την Κυριακή της Ορθοδοξίας; Από τα μεταπατερικά φτάσαμε στα αντιπαλαμικά

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

(Η περίληψη είναι κόπος και σπουδή μιας πνευματικής μου κόρης. Η επεξεργασία του Βίντεο είναι κόπος και σπουδή των τεχνικών του Ιστολογίου “Κατάνυξις” (ενίοτε και άλλων). Να ’χουν όλοι τους την ευχή μου!) π. Νικόλαος Μανώλης

Παρακολουθούμε στη σημερινή ανάρτηση το Κήρυγμα του π. Θεοδώρου, στην Β’ Κυριακή των Νηστειών, ημέρα μνήμης του Αγίου Γρηγορίου Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης του Παλαμά, ο οποίος δεν αποτελεί καύχημα μόνο της Θεσσαλονίκης, αλλά ολόκληρης της Ορθοδοξίας.

Είναι ο μεγαλύτερος Πατέρας και Άγιος της 2ης μετά Χριστόν χιλιετίας. Κάνει εδώ ο π. Θεόδωρος, μια σύντομη αναφορά σε σταθμούς της ζωής του και στη συνέχεια συγκεντρώνει το ενδιαφέρον του σε συνοδικές αποφάσεις οι οποίες δικαίωσαν την διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά.

Επιμένει στις συνοδικές επικυρώσεις της διδασκαλίας του διότι έχουμε και στους καιρούς μας κάποια συνοδική διεργασία. Έχει εξαγγελθεί για το 2016 η αγία και μεγάλη σύνοδος η οποία έχει όπως θα δούμε σχέση με την διδασκαλία και το πρόσωπο του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, δυστυχώς αρνητική.

Η ζωή του Αγίου χωρίζεται γενικά σε δύο μεγάλα μέρη: Το πρώτο αποτελεί η χρονική περίοδος από τα παιδικά του χρόνια μέχρι και του σημείου από όπου άρχισαν οι αγώνες και οι ταλαιπωρίες.

Μας λέει ο Συναξαριστής ότι το να αφιερωθούμε στον Θεό εξαρτάται από εμάς αλλά το να πέσουμε σε πειρασμούς, σε θλίψεις, σε ταλαιπωρίες, σε κακοπάθεια, δεν εξαρτάται από εμάς. Χωρίς αυτούς τους πειρασμούς δεν μπορεί κανείς να προχωρήσει στην αρετή και στην τελειότητα. Και τότε φανερώνεται το αν έχουμε πίστη στον Θεό.

Έζησε πολλά χρόνια στην άσκηση ο Άγιος αλλά του έλειπαν οι πειρασμοί. Επιτρέπει ο Θεός να πέσει σε πολύ μεγάλες δοκιμασίες για να αναφανεί τέλειος. Αυτοί οι πειρασμοί κράτησαν περίπου 23 έτη. Από τότε που έφυγε από το Άγιον Όρος προσκληθείς από Θεσσαλονικείς, γιατί εμφανίστηκε εδώ ένας πολύ μεγάλος αιρετικός, το ιταλικόν θηρίον, ο Καλαβρός Βαρλαάμ, μέχρι το τέλος της ζωής του.

Ο Βαρλαάμ ήταν ένας από τους μεγαλύτερους φιλόσοφους και εκπρόσωπος του διαφωτισμού. Άρχισε να ειρωνεύεται τους μοναχούς που ασχολούνταν με τη νοερά προσευχή και μάλιστα έλεγαν ότι κατά την διάρκεια αυτής, έβλεπαν ένα φως, όχι συνηθισμένο, αλλά φως που έμοιαζε με αυτό της Μεταμορφώσεως, Άκτιστο φως.

Στράφηκε εναντίον των μοναχών ο Βαρλαάμ, και δίδασκε ότι δεν υπάρχει Άκτιστο φως και ότι δεν μπορεί κανένας να πλησιάσει τον Θεό, παρά μόνο με την φιλοσοφία. Οι μοναχοί δεν είχαν πολύ μεγάλη θεολογική συγκρότηση και δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν αυτόν τον μορφωμένο, τον φιλόσοφο, οπότε κάλεσαν σε βοήθεια τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά. Από τότε μέχρι το 1359 που εκοιμήθη ο Άγιος, είναι το δεύτερο μέρος της ζωής του, οι πειρασμοί και οι ταλαιπωρίες που υπέστη, αγωνιζόμενος για το μεγάλο αυτό δογματικό θέμα. Ο Άγιος Γρηγόριος δίδασκε τις θέσεις των Αγίων Πατέρων μας, ότι ο Θεός διακρίνεται σε ουσία και σε ενέργεια, ως προς την ουσία είναι ακατάληπτος, ως προς την ενέργεια όμως είναι μεθεκτός, προσιτός.

Ο Βαρλαάμ τα αρνήθηκε όλα αυτά και υποστήριζε ότι δεν υπάρχει διάκριση ουσίας και ενεργείας, ο Θεός είναι μόνον ουσία. Κι αυτές οι ενέργειες που κάνει στον κόσμο ο Θεός, είναι κτιστές, δεν είναι άκτιστες θείες ενέργειες.

Ανέλαβε ο Άγιος Γρηγόριος να κατοχυρώσει αυτή την διδασκαλία και ότι το φως το οποίο ένιωσαν οι Μαθητές κατά την Μεταμόρφωση του Χριστού, ήταν Άκτιστο, όχι κτιστό. Για να το πετύχει υπέστη του κόσμου τις ταλαιπωρίες. Τον κάλεσαν οι Μοναχοί εδώ στην Θεσσαλονίκη. Όταν έμαθε τις παραδοξολογίες του Βαρλαάμ, άρχισε να συντάσσει τα συγγράματά του υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων. Ταράχτηκε ο Βαρλαάμ με όλα αυτά. Επειδή είχε γνωστούς στην Κωνσταντινούπολη, κανόνισε να γίνει Σύνοδος για να κληθεί ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ως κατηγορούμενος. Αυτός κατόρθωσε να συντάξει μαζί με αγιορείτες μοναχούς ένα κείμενο, τον γνωστό Αγιορειτικό Τόμο. Με το κείμενο αυτό το οποίο υπέγραψαν όλοι οι Ηγούμενοι του Αγίου Όρους, πήγε στην Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη, και εκεί ενώ εκλήθη σαν κατηγορούμενος, μόλις άρχισε να αποκρούει την διδασκαλία του Βαρλαάμ του Καλαβρού, όλοι ανεξαιρέτως και ο Αυτοκράτορας, δέχθηκαν την διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου ότι διακρίνεται στον Θεό ουσία και ενέργεια και ότι οι ενέργειες αυτές είναι άκτιστες και ότι το φώς της Μεταμορφώσεως δεν ήταν κτιστό, αισθητό αλλά ήταν άυλο. Την ίδια χρονιά έγινε και άλλη Σύνοδος, γιατί πάλι ο Βαρλαάμ μαζί με τον Ακίνδυνο άρχισαν να επαναλαμβάνουν τα ίδια.

Δυστυχώς όμως πέθανε ο Αυτοκράτορας Ανδρόνικος ο Γ’ ο Παλαιολόγος και έγινε ο γνωστός εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στην οικογένεια των Παλαιολόγων και την οικογένεια των Κατακουζηνών, και εδώ στην Θεσσαλονίκη έγινε το κίνημα των ζηλωτών την περίοδο εκείνη. Επειδή άλλαξαν τα πράγματα στην Κωνσταντινούπολη, και επιπλέον ο Πατριάρχης πήγε με την πλευρά του Βαρλαάμ, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς κατηγορήθηκε, συνελήφθη και κλείστηκε στη φυλακή για 4 χρόνια. Έγραψε βέβαια εκεί πάρα πολλά έργα. Όταν έληξε αυτός ο εμφύλιος πόλεμος, έγινε άλλη Σύνοδος, κατά την οποία ο Άγιος δικαιώθηκε και συγχρόνως εξελέγη Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Δεν μπόρεσε να αναλάβει αμέσως τα καθήκοντά του λόγω του κλίματος που επικρατούσε. Μετά από κάποια χρόνια ανέλαβε τον αρχιερατικό θρόνο αλλά πάλι ανακίνησαν το θέμα Βαρλααμίτες και έγινε άλλη μία Σύνοδος, τέταρτη, όπου δικαιώνεται και πάλι ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Εκεί συνετάγη ένας νέος Συνοδικός Τόμος με την διδασκαλία του Αγίου και την καταδίκη του Βαρλαάμ και των Βαρλααμιτών. Αυτός ο Συνοδικός Τόμος πέρασε και μέσα στο Συνοδικό της Ορθοδοξίας, το οποίο υπάρχει μέσα στο Τριώδιο. Είναι ένα κείμενο το οποίο άρχισε να συντάσσεται μετά την αναστύλωση των ιερών εικόνων, όπου καταδικάζονται όλες οι αιρέσεις. Προστέθηκε λοιπόν σε αυτό η καταδίκη του Βαρλαάμ και η υπεράσπιση του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Την Κυριακή της Ορθοδοξίας που διαβάζονται τα αναθέματα, κανονικά πρέπει να διαβάζεται και η καταδίκη του Βαρλαάμ και να λέγεται το «αιωνία η μνήμη» για τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά.

Η Εκκλησία μας έχει κατοχυρώσει και δέχεται απολύτως την διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Όμως προετοιμάζεται μια άλλη σύνοδος εδώ και 55 χρόνια. Ετοιμαζόταν ως Οικουμενική αλλά τώρα λένε ότι δεν θα είναι Οικουμενική, διότι κάθε Οικουμενική Σύνοδος πρέπει να εγκρίνει τις προηγούμενες, οι οποίες ήταν αντιπαπικές. Δηλαδή πρέπει η νέα Οικουμενική Σύνοδος να αναγνωρίσει την εβδόμη στην οποία καταδικάστηκε ο Βαρλαάμ και την ογδόη επί Αγίου Φωτίου όπου καταδικάστηκε η αίρεση του παπισμού και την καταδίκη αυτή την υπέγραψαν και οι ίδιοι οι παπικοί. Για να μη βρεθούν λοιπόν σε αυτό το δίλλημα, για να μη καταδικαστεί ο παπισμός επίσημα, λένε ότι αυτή η Σύνοδος δεν είναι Οικουμενική.

Αναφέρεται ο π. Θεόδωρος και για ένα άλλο λυπηρό συμβάν: Ένας ιερέας έγραψε κείμενο το οποίο δημοσιεύθηκε στο επίσημο περιοδικό της Εκκλησίας της Ελλάδος, και στο οποίο αρνείται ολοκληρωτικά τη διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά. Από τα μεταπατερικά φτάσαμε τώρα στα αντιπαλαμικά.

---

π. Θεόδωρος Ζήσης - Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και αντιπαλαμικές διεργασίες [mp3-2015]

Η γνώση του Θεού κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά

Η γνώση του Θεού κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά 

«Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία ότι αυτοί τον Θεόν όψονται» (Ματθ. ε’,8 ).

Όταν ο άνθρωπος ανέλθη από την σαρκική γνώση στην ψυχική και από την ψυχική στην πνευματική, τότε ορά τον Θεό και αποκτά την γνώση του Θεού, που είναι η σωτηρία του. Η γνώση του Θεού, όπως θα αναπτυχθή κατωτέρω, δεν είναι εγκεφαλική, αλλά υπαρξιακή, δηλαδή όλη η ύπαρξη του ανθρώπου πληροφορείται αυτήν την θεογνωσία. Αλλά για να φθάση ο άνθρωπος σ’ αυτήν την γνώση πρέπει να προηγηθή κάθαρση της καρδιάς, δηλαδή θεραπεία της ψυχής, του νοός και της καρδίας. «Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία ότι αυτοί τον Θεόν όψονται» (Ματθ. ε’, 8).

Όπως έχει σημειωθή, ο Βαρλαάμ ισχυριζόταν ότι η γνώση του Θεού δεν είναι υπόθεση θεωρίας του Θεού, αλλά υπόθεση της νοήσεως του ανθρώπου. Μπορούμε, έλεγε, να αποκτήσουμε την θεογνωσία με την φιλοσοφία, γι’ αυτό τους Προφήτας και τους Αποστόλους, που έβλεπαν το άκτιστο Φως, κατέτασσε σε κατώτερη θέση από  τους φιλοσόφους. Το άκτιστο Φως το ονόμαζε αισθητό, κτιστό και «χείρον της ημετέρας νοήσεως».

Όμως ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, φορεύς της Παραδόσεως και άνθρωπος της αποκαλύψεως, υποστήριζε τα αντίθετα...
Στην θεολογία του παρουσιάζεται η διδασκαλία της Εκκλησίας, σύμφωνα με την οποία, το άκτιστο Φως,  δηλαδή η όραση του Θεού, δεν είναι απλώς συμβολική όραση, δεν είναι αισθητή και κτιστή, ούτε κατωτέρα της νοήσεως, αλλά είναι θέωση. Δια της θεώσεως ο άνθρωπος αξιώνεται να δη τον Θεό. Και αυτή η θέωση δεν είναι αφηρημένη κατάσταση, αλλά ένωση του ανθρώπου με τον Θεό. Δηλαδή ο άνθρωπος θεωρώντας το άκτιστο Φως, το βλέπει γιατί ενώνεται με τον Θεό, το βλέπει με τους εσωτερικούς οφθαλμούς και με αυτούς ακόμη τους σωματικούς οφθαλμούς, οι οποίοι έχουν μετασκευασθή από την ενέργεια του Θεού. Επομένως η θεωρία είναι ένωση του ανθρώπου με τον Θεό. Και αυτή η ένωση  είναι γνώση του Θεού. Τότε ο άνθρωπος αξιώνεται να γνωρίση  τον Θεό. Και αυτή η γνώση είναι υπέρ την ανθρωπίνην γνώσιν και  υπέρ την αίσθησιν.

Μοναχισμὸς καὶ Θέα τοῦ Ἀκτίστου Φωτός τοῦ Πανοσιολογιωτάτου Ἀρχιμανδρίτου π. Γεωργίου, Καθηγουμένου τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου Ἁγίου Ὄρους

Εἰσήγησις εἰς τὸ Παμμοναστικὸν Συνέδριον τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος εἰς τὰ Ἅγια Μετέωρα (12-14 Σεπτεμβρίου 2000),
ὠργανωθὲν εἰς τὰ πλαίσια τῶν ἑορτασμῶν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος διὰ τὰ 2000 χρόνια ἀπὸ τῆς Γεννήσεως τοῦ Κυρίου.
Εἰσαγωγή
Α. Τὸ Ἄκτιστον Φῶς, Φῶς τῆς Θεότητος
Β. Οἱ συνέπειες τῆς ἐλλάμψεως τοῦ θείου Φωτός
Γ. Ἐμπειρίες θέας Ἀκτίστου Φωτός
Δ. Διάκρισις Ἀκτίστου Φωτὸς ἀπὸ ἄλλα φῶτα
Ε. Προϋποθέσεις τῆς θέας τοῦ Ἀκτίστου Φωτός
Στ. Ἄλλες ἐμπειρίες τῆς Ἀκτίστου Χάριτος τοῦ Θεοῦ
Ζ. Ἐπίλογος
Σημειώσεις
Εἰσαγωγή

Κατὰ τὸν μέγα Φωστῆρα τῆς Ἐκκλησίας, ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ, ὑπάρχουν τριῶν εἰδῶν θεολογίες:

α) Ἡ ἀσφαλὴς καὶ μυστικὴ τῶν θεοπτῶν θεολόγων, οἱ ὁποῖοι ὁμιλοῦν ἐκ προσωπικῆς ἐμπειρίας καὶ κοινωνίας μὲ τὸν Ζῶντα Θεό.

β) Ἡ φιλόσοφος θεολογία τῶν μὴ ἐχόντων προσωπικὴ ἐμπειρία θεοπτίας, ἀλλὰ ἐν ταπεινώσει δεχομένων τὶς ἐμπειρίες καὶ θεοπτίες τῶν Ἁγίων καὶ θεολογούντων συμφώνως πρὸς αὐτές. Ἡ θεολογία αὐτὴ χρησιμοποιεῖ τὴν ἀποδεικτικὴ μέθοδο, αὐτὴν δηλαδὴ ποὺ ἀποδεικνύει τὶς θεολογικὲς θέσεις μὲ συλλογισμοὺς βάσει τῆς Ἀποκαλύψεως καὶ τῶν καταγεγραμμένων ἐμπειριῶν τῶν Ἁγίων, καὶ

γ) Ἡ καινὴ θεολογία τῶν θρασέων θεολόγων, οἱ ὁποῖοι ἀπορρίπτουν τὶς ἐμπειρίες τῶν Ἁγίων καὶ θεολογοῦν διαλεκτικῶς κατὰ τὶς δικές τους φιλοσοφικὲς ἀρχές. Ἐκπρόσωπος τῆς διαλεκτικῆς θεολογίας ἦταν στοὺς χρόνους τοῦ Ἁγίου Παλαμᾶ ὁ δυτικὸς μοναχὸς Βαρλαάμ.

Τὴν ἀποδεικτικὴ μέθοδο ἠκολούθησαν καὶ οἱ Ἁγιορεῖται Πατέρες οἱ συντάξαντες τὸν Ἁγιορειτικὸ Τόμο τὸ ἔτος 1340, οἱ ὁποῖοι καταλήγουν: «Ταῦτα ὑπὸ τῶν Γραφῶν ἐδιδάχθημεν, ταῦτα παρὰ τῶν ἡμετέρων Πατέρων παρελάβομεν· ταῦτα διὰ τῆς μικρᾶς ἔγνωμεν πείρας»1.

Εἶναι χαρακτηριστικὸς καὶ ὁ τρόπος ποὺ ὑπέγραφε ὁ ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ καὶ Ἁγίου Ὄρους, Ἰάκωβος: «Ὁ ταπεινὸς Ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ καὶ Ἁγίου Ὄρους Ἰάκωβος, ταῖς ἁγιορειτικαῖς καὶ πατρικαῖς ἀνατεθραμμένος παραδόσεσι, καὶ μαρτυρῶν, ὅτι διὰ τῶν ἐνταῦθα ὑπογραφάντων λογάδων, ἅπαν τὸ Ἅγιον Ὄρος συμφωνοῦντες ὑπέγραψαν, καὶ αὐτὸς συμφωνῶν καὶ ἐπισφραγίζων, ὑπέγραψα. Καὶ τοῦτο μετὰ πάντων προσγράφων· ὅτι τὸν μὴ συμφωνοῦντα τοῖς ἁγίοις καθὼς καὶ ἡμεῖς καὶ οἱ μικρὸ πρὸ ἡμῶν Πατέρες ἡμῶν, ἡμεῖς τὴν αὐτοῦ κοινωνίαν οὗ παραδεξόμεθα»2.

Στὴν ταπεινή μου εἰσήγησι θὰ ἀκολουθήσω τὴν ἀποδεικτικὴ μέθοδο.
Α. Τὸ Ἄκτιστον Φῶς, Φῶς τῆς Θεότητος

Η Προσευχή του Μύστη της Χάριτος Αγίου Γρηγορίου Παλαμά – Γράφει ο Λότσιος Ιωάννης

''Οι λόγοι σου Πάνσοφε καί τά σεπτά συγγράμματα, δρόσος ουρανία μέλι, πέτρας άρτος Αγγέλων τοίς εντυγχάνουσι, νέκταρ αμβροσία γλυκασμός, ήδυσμα Γρηγόριε καί πηγή ζώντος ύδατος''. Κυριακή β’ Νηστειών της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής και στον απόηχο της Κυριακής της ορθοδοξίας, υπάρχει η μεγάλη εορτή στην ευλογημένη πόλη της Θεσσαλονίκης, μια πόλη που κατέχει ως πολύτιμο θησαυρό τα χαριτόβρυτα λείψανα του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά[1], όπως αναφέρεται στην υμνογραφία:«Κοινόν σε Διδάσκαλον, γνωρίζει γή καί θάλασσα στήλην ιεράν Ορθοδοξίας καί οπλοθήκην θείων δογμάτων σεπτήν σοφόν θεολόγον ιερόν, σύσκηνον συμμέτοχον Αποστόλων ομότροπον».

Την ημέρα αυτή, εξέρχεται η ιερά λάρνακα του Αγίου από το παρεκκλήσιο, στο μέσο του νου και γίνεται λιτανεία στην πόλη με την συμμετοχή των ιερέων, τοπικών αρχών και του ευσεβούς λαού:«Ο στύλος τής Πίστεως τής Εκκλησίας ο πρόμαχος, ο μέγας Γρηγόριος, ανευφημείσθω μοι, ο πανάριστος ποιμήν Θεσσαλονίκης ο κόσμος τού τάγματος Ιεραρχών αληθώς».

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς δέχεται μια σφοδρή επίθεση ενάντια στην εμπειρία της εν Χριστώ ζωής τον 14ον αιώνα.Αυτή η απειλή ονομάζεται Ορθολογισμός και εμπνευστής του ήταν ο Βαρλαάμ ο Καλαβρός[2]. Αυτό που πραγματικά απειλεί την ζωή και την πίστη μας, δεν είναι η απιστία στην ύπαρξη του Θεού. Αυτό αποτελεί το σύνθημα ενός ξεπερασμένου αθεϊσμού. Ο σύγχρονος αθεϊσμός, ωστόσο βρίσκεται στην αλλαγή, την παραποίηση και την διαφθορά της πίστης προς τον Θεό. Ως εκ τούτου, ο κίνδυνος για την πίστη δεν είναι πια οι ιδεολογίες και οι εξωτερικές πιέσεις, αλλά μάλλον ο βαθμός  της καθαρότητας της πίστης και εμπειρίας[3]. Αν κοιτάξουμε την κατανόηση της αμαρτίας μας, και αυτό είναι ένα σημαντικό ζήτημα για τη σχέση μας με τον Θεό και τη σωτηρία μας, θα διαπιστώσουμε ότι αυτή η κατανόηση  απειλείται από τον ορθολογισμός του Βαρλαάμ.

Τα τρία είδη του φωτός κατά τη διδασκαλία του Αγ. Γρηγορίου του Παλαμά. (14 Νοεμβρίου)

Χωρίς αμφιβολία κεντρικό θέμα στη διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου) του Παλαμά είναι το φως, το θείο φως, γύρω από το οποίο περιστρέφονται όλα τα άλλα βασικά θέματα, όπως η διάκριση ουσίας και ενεργειών στη θεότητα, η γνώση του Θεού όχι διά της κοσμικής σοφίας αλλά διά του θείου φωτισμού, η νοερά προσευχή, ή άκτιστη θεία χάρη, το μεθεκτόν και αμεθεκτον του Θεού, η συμμετοχή του σώματος στη θέωση, η από του παρόντος κόσμου πρόγευση των εσχάτων και άλλα. Το περί θείου φωτός θέμα είναι κατά κάποιο τρόπο η πηγή από την οποία απορρέουν όλα τα άλλα. Και τούτο, γιατί η συζήτηση για τη φύση του φωτός, που βλέπουν οι άγιοι στις διάφορες θεοφάνειες και οράσεις, του φωτός της Μεταμορφώσεως του Χριστού επί του όρους Θαβώρ, ως και του φωτός που θα καταυγάσει τους αγίους κατά την μέλλουσα ζωή, κατά την οποία θα εκλάμψουν οι δίκαιοι ως ο ήλιος, παρήγαγε σχεδόν όλα τα άλλα βασικά όντως για την Ορθόδοξη Θεολογία θέματα.
Τί αντιπροσωπεύει άραγε αύτη η έννοια του φωτός, που συναντάμε τόσο συχνά μέσα στην Αγία Γραφή, στην υμνολογία της λατρείας και στην λοιπή πατερική γραμματεία, όπου εμφανίζεται ό ίδιος ο Θεός να είναι φως, κατά την Ιωάννεια ρήση «Ο Θεός φως εστίν και εκ του φωτός αυτού να φωτίζονται όλα τα πνευματικά όντα, οι άγγελοι ως «δεύτερα φώτα» και κατόπιν οι άνθρωποι; Είναι απλώς μία μεταφορική, συμβολική έννοια, που δεν έχει κάποιο πραγματικό αντίκρυσμα στη θεότητα; Μία πρόσκαιρη και παροδική εμφάνιση του Θεού με την μορφή του αισθητού φωτός, που γίνεται και απογίνεται, και διαρκεί μόνο όσο διαρκεί η θεοφάνεια με τη μορφή της φωτοφανείας; Μήπως εκφράζει ακόμη την διανοητική, την νοητή γνώση, που με τους συλλογισμούς αποκτά ο άνθρωπος για την θεότητα μέσω της κτίσεως;

Η θαυματολογία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά σύμφωνα με τον Αγ. Φιλόθεο Κόκκινο

Καθηγητοῦ Ἀντωνίου Μάρκου

Θαύματα τοῦ ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ
Ὁ ἅγ. Φιλόθεος μνημονεύει 16 θαύματα τοῦ Ἱεροῦ Γρηγορίου· ἐπειδή ὅλα ἀναφέρονται στό διάστημα ἀμέσως μετά τήν κοίμησή του, μᾶλλον πρόκειται γιά τά θαύματα τά ὁποῖα περιλαμβάνονταν στήν «ἀκριβῆ περί τοῦ Ἁγίου Ἔκθεσιν«, τήν ὁποία εἶχε ζητήσει ὁ ἅγ. Κάλλιστος Πατριάρχης ΚΠόλεως (1355 – 1363). Ἡ ἔκθεση συντάχθηκε στή Θεσσαλονίκη, μετά ἀπό κοινή σύσκεψη ἐκκλησιαστικῶν καί πολιτειακῶν παραγόντων, στήν ὁποία προήδρευσε ἡ Βασιλομήτωρ Ἄννα τῆς Σαβοϊας.
Πάρεδρος μιᾶς οὐρανίας Συνόδου!
«Ἕνα θαῦμα τοῦ Μεγάλου τούτου θέλω διηγηθῶ – γράφει ὁ ἅγ. Φιλόθεος – διά νά τό βάλω ὡσάν μίαν χρυσῆν κορωνίδα«. Ἕνας ἀπό τούς μοναχούς τῆς Μεγίστης Λαύρας, ἔγκλειστος σέ ὅλη του τήν ζωή, «ἔξω ἀπό ἕνα ἤ δύο, εἰς ὅλους τούς ἄλλους πάντοτε σχεδόν ὤντας ἀθεώρητος«, ζητοῦσε στήν προσευχή του νά τοῦ ἀποκαλύψει ὁ Θεός «περί τοῦ θείου Γρηγορίου, εἰς ποίαν κατάστασιν εὑρίσκεται ἐν οὐρανοῖς καί μέ ποίους ἀπό τούς θεράποντάς Του τόν ἐσυναρίθμησεν«. Φάνηκε τότε στόν μοναχό, ὅτι βρέθηκε στή Μεγάλη Ἐκκλησία τῆς Ἁγίας Σοφίας ΚΠόλεως (ἐνῶ δέν εἶχε πάει ποτέ στή Βασιλεύουσσα, οὔτε εἶχε ἐπισκεφθεῖ τόν Ναό), κατά τήν διάρκεια συγκλήσεως «Συνόδου Ἁγίων Πατέρων· καί οἱ Πατέρες ἦσαν ὁ Μέγας Ἀθανάσιος, ὁ Οὐρανοφάντωρ Βασίλειος, ὁ Θεολόγος Γρηγόριος, Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ὁ Νύσσης Γρηγόριος, ὁ Ἀλεξανδρείας Κύριλλος καί ἀντάμα μέ αὐτούς καί ὅλη ἡ λοιπή τῶν Θεολόγων ἁγία πληθύς«

Το Ησυχαστήριο του Αγίου Σάββα (Αγ. Γρηγορίου του Παλαμά) της Μεγίστης Λαύρας.

 

 Το ησυχαστήριο του Αγίου Σάββα.

… (ὁ ἅγιος Γρηγόριος ό Παλαμᾶς) στα 1331, θα ξαναγυρίσει στον Άθωνα, αφου οι σερβικές επιδρομές λυμαινόντουσαν σταθερά την περιοχή της Βέρροιας. Ως τόπο  διαμονής του, διάλεξε τοερημητήριο του αγίου Σάββα, κοντά στη Λαύρα. Οι μοναχοί δείχνουν ακόμη και σήμερα την τοποθεσία του ερημητηρίου αυτού όπου αργότερα κτίσθηκε ένα παρεκκλήσι.Ο άγιος Σάββαςβρίσκεται ψηλότερα από το μοναστήρι, σκαρφαλωμένος στην απόκρημνη πλαγιά του όρους Άθω. Χρειάζεται περίπου μιας ώρας κουραστική πορεία για να το φθάσεις, ακολουθώντας ένα ορεινό μονοπάτι. Ο Παλαμάς εξακολούθησε εκεί το ίδιο είδος ζωής που είχε υιοθετήσει στη Βέρροια: Απομονωμένος στη διάρκεια των ημερών της εβδομάδας, κατέβαινε στο μοναστήρι για τις λειτουργικές γιορτές.

 Σημειώνουμε από τώρα την αρκετά αξιοπρόσεκτη αυτή ισορροπία ανάμεσα στην προσωπική πνευματικότητα και την κοινοβιακή προσευχή, που ο ησυχασμός του ΙΔ’ αιώνα ήξερε να βρίσκει και που Θα προσδιορίσει σε πλατύ μέτρο τη θεολογική σκέψη του Παλαμά.

Η παραμονή του Γρηγορίου στον άγιο Σάββα διακόπηκε στα 1335-1336 για σύντομη περίοδο. Οι αθωνικές αρχές τον ονόμασαν τη στιγμή εκείνη ηγούμενο ενός μεγάλου μοναστηριού, του Εσφιγμένου, που βρίσκεται στα βόρεια της χερσονήσου και που αριθμούσε το ΙΔ’ αιώνα, σχεδόν 200 μοναχούς. Ο μεταρρυθμιστικός ζήλος του νεαρού ηγουμένου θα τον φέρει σε λίγο σε σύγκρουση με τους μοναχούς. Ο Παλαμάς θα επιστρέψει στον άγιο Σάββα: Άλλες έγνοιες θα τον περιμένουν εκεί.

Η σύγκρουση με το Βαρλαάμ και τον Ακίνδυνο…

από τό βιβλίο του Jean Meyendorff

Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ ΚΑΙ Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΜΥΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ από την πρωτότυπη γαλλική έκδοση ΕΛ. ΜΑΪΝΑΣ  Εκδόσεις «ΑΚΡΙΤΑΣ»

• Posted in AΓΙΟΡΕΙΤΙΚΑ,ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

Η κατά σάρκα του Χριστού Οικονομία (Αγ. Γρηγόριος Παλαμάς)

Σχετικά με τη συγκαταβατική ενσάρκωση του Κυρίου μας Ιησού Χριστού και τα όσα προσφέρθηκαν εξαιτίας της σ’ αυτούς που τον εμπιστεύτηκαν αληθινά και σχετικά με την αιτία που ο Θεός, αν και μπορούσε να ελευθερώσει με ποικίλους άλλους τρόπους το ανθρώπινο γένος από την υποταγή στο διάβολο, προτίμησε να χρησιμοποιήσει αυτή τη συγκαταβατική τακτική.

Μπορούσε, οπωσδήποτε, ο προαιώνιος και απεριόριστος και παντοκράτορας Λόγος και παντοδύναμος Υιός του Θεού, και χωρίς ο ίδιος να περιβληθεί την ανθρώπινη φύση, να απαλλάξει τους ανθρώπους από την υποτέλεια στο θάνατο και την υποδούλωση στο διάβολο, γιατί όλα υπακούουν στις εντολές του και το καθετί εξαρτιέται από τη θεϊκή εξουσία του, όλα έχει τη δύναμη να τα ενεργεί και, σύμφωνα με τον Ιώβ, τίποτε δε βρίσκεται έξω από τις δυνατότητές του, άλλωστε, απέναντι στην απόλυτη υπεροχή του δημιουργού, η δύναμη αντίστασης των δημιουργημάτων χρεοκοπά, κανένα δεν είναι ισχυρότερο από τον Παντοκράτορα.

Όμως, αυτή η τακτική σωτηρίας, δηλαδή με την ενανθρώπηση του Λόγου του Θεού, ήταν η πιο προσαρμοσμένη στη δική μας φύση, την ανθρώπινη αδυναμία μας κι ακόμα ήταν η πιο αντάξια του Θεού που την εφάρμοζε μια και χαρακτηριζόταν από το στοιχείο της δικαιοσύνης, χωρίς το οποίο καμιά ενέργεια του Θεού δεν πραγματοποιείται. «Δίκαιος γαρ ο Θεός, και δικαιοσύνας ηγάπησε, και ουκ έστιν αδικία εν αυτω», όπως λέει κι ο ψαλμωδός Προφήτης.

Ο άνθρωπος εγκατέλειψε το Θεό πρώτος και, κατά συνέπεια, δίκαια εγκαταλείφθηκε από το Θεό, τότε κατέφυγε, με τη θέλησή του, στον αρχηγό της κακίας, που τον είχε παρασύρει με τις δόλιες αντίθεες συμβουλές του, δίκαια, πάλι, κατά συνέπεια, παραδόθηκε σ’ αυτόν, έτσι εισχώρησε στον κόσμο ο θάνατος, ως αποτέλεσμα του φθόνου του πονηρού και με την άδεια, τη δίκαιη, του αγαθού Θεού. Και ο θάνατος, εξαιτίας της υπερβάλλουσας κακότητας του αρχηγού της κακίας διπλασιάστηκε, κοντά σε κείνον που προσκολλήθηκε στην ανθρώπινη φύση, προστέθηκε κι ο άλλος που αυτός ο ίδιος ο διάβολος βίαια τον προξενεί.

Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, Πατέρας της Θ΄ Οικουμενικής Συνόδου π. Γεωργίου Δ. Μεταλληνού

Σεβαστοί πατέρες, αγαπητοί αδελφοί! Η μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά συμπίπτει με την 14η Νοεμβρίου. Η Σύνοδος όμως του 1368, η οποία διακήρυξε εις τον κόσμο την αγιότητα του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, λόγω των θαυμάτων τα οποία εποίει και όχι λόγω της παιδείας του, ούτε λόγω των συγγραμμάτων του, που είναι το υψηλότερο στην εποχή του επίτευγμα, αλλά και στην κορυφή συγχρόνως της αγιοπατερικής θεολογικής παραδόσεως, μετέφερε τη μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά εις την Β΄ Κυριακή των Νηστειών. Είναι μία πράξις συμβολική και αποφασιστική, διότι η σημερινή ημέρα τιμάται από τους Ορθοδόξους όλου του κόσμου ως επέκταση και προέκταση της Κυριακής της Ορθοδοξίας. Είναι συνέχεια της νίκης της Εκκλησίας ως σώματος Χριστού και εν Χριστώ κοινωνίας εναντίον της πλάνης. Δεν είναι νίκη προσώπων εναντίον άλλων προσώπων, δεν είναι νίκη παρατάξεων εναντίον άλλης παρατάξεως η άλλων παρατάξεων, αλλά είναι η νίκη της Πίστεως. Ο θρίαμβος της Πίστεως ως τρόπου σκέψεως, ως τρόπου ζωής και εμπειρίας αγιοπνευματικής, που μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο εις την θέωση. Είναι νίκη δηλαδή της σωτηρίας, την οποία εισήγαγε στην ιστορία ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, άσαρκος εις την Παλαιά Διαθήκη και ένσαρκος εις την Καινή Διαθήκη.
Για να κατανοήσουμε τη σημασία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, τον οποίο εις τον τίτλο της αποψινής ομιλίας ονομάζουμε Πατέρα της 9ης Οικουμενικής Συνόδου, θα ήθελα να οριοθετήσουμε τα συστατικά του τίτλου αυτού

Η θέωση τοῦ ἀνθρώπου κατά τή διδασκαλία τοῦ Ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ τοῦ Πανιερωτάτου Μητροπολίτου Λεμεσοῦ κ. Ἀθανασίου

τοῦ Πανιερωτάτου Μητροπολίτου Λεμεσοῦ κ. Ἀθανασίου

Τή Β΄ Κυριακή τῶν νηστειῶν γιορτάζουμε τόν Ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, Ἀρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης. Ἔζησε σέ μία ἐποχή μέ πολλές ἰδεολογικές συγχύσεις. Ξεκίνησε ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη, μεγάλωσε στά ἀνάκτορα κοντά στόν αὐτοκράτορα, σπούδασε φιλοσοφία καί ἔμαθε καλά τήν ἔξωθεν σοφία, ἀλλά ἐπειδή ἦταν παιδί εὐλαβοῦς οἰκογένειας καί ἐπειδή ἀγαποῦσε τόν Θεό δέν ἤθελε νά παραμείνει μέσα στά ἀνάκτορα, παρά τίς πολλές πιέσεις, καί ἀσπάσθηκε τόν ἀσκητικό βίο καί τή μοναχική ὁδό.

Πῆγε στό Ἅγιο Ὄρος ὅπου ἔζησε σέ πολλά μέρη του. Στή μονή Βατοπαιδίου πῆρε τό μέγα σχῆμα τῶν μοναχῶν καί ἐν συνεχείᾳ λόγῳ τῶν περιπετειῶν τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς χειροτονήθηκε ἐπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Τότε φάνηκε μιά αἵρεση πού ἔλεγε ὅτι ἡ θέωση τοῦ ἀνθρώπου, δέν εἶναι μετοχή στή Θεία Χάρη ἀλλά μία πρόοδος φιλοσοφική καί ἀνθρωποκεντρική. Οἱ ἄνθρωποι πού ἦταν ἐναντίον τοῦ Ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ ἦταν κοσμικοί φιλόσοφοι οἱ ὁποῖοι θεωροῦσαν τήν τελείωση τοῦ ἀνθρώπου σάν ἕνα ἁπλό ἤθικό γεγονός μέσα ἀπό τή λογική καί τόν στοχασμό, δοσμένο ἀπό τόν Θεό χωρίς νά ἔχει ὁ ἄνθρωπος κάποια οὐσιαστική μετοχή μέσα σέ αὐτή τήν κατάσταση.
Ὁ  Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς μαζί μέ ὅλους τούς σύγχρονούς του ὀρθοδόξους Πατέρες ἀγωνίστηκε ἐναντίον αὐτῆς τῆς αἵρεσης. Εἶπε ὅτι ἡ θέωση τοῦ ἀνθρώπου εἶναι μετοχή στίς ἄκτιστφες ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ καί ἔτσι ὁ ἄνθρωπος κατ’ ἀλήθεια θεώνεται καί ἁγιάζεται. Αὐτό δέν εἶναι ἕνα ἠθικό γεγονός πού ἐξαρτᾶται ἀπό τίς ἰδέες καί τή φιλοσοφία, ἀλλά ἕνα ὀντολογικό γεγονός πού ἀγκαλιάζει ὁλόκληρο τόν ἄνθρωπο.

Με αφορμή την εορτή του Αγ. Γρηγορίου Παλαμά

Μετά την ολοκλήρωση της ημερίδας, που έγινε με θέμα την επερχόμενη σύνοδο στην Κρήτη τον ερχόμενο Ιούνιο και αφού ξεπεράσθηκε ο ενθουσιασμός και η χαρά που επέφεραν τα λόγια και οι υποσχέσεις των αξιόλογων και αξιότιμων ομιλητών της ημερίδας, οφείλω, παρόλα αυτά, προς τιμήν του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά να εξωτερικεύσω μερικές σκέψεις.
Ποιό είναι το νόημα να καταδικάσω και να μην αναγνωρίσω μία σύνοδο ως ορθόδοξη, αν αυτή αποφασίσει πράγματα ξένα για την Ορθοδοξία, όταν δεν καταδικάζω και αναγνωρίζω αυτούς, οι οποίοι μέχρι τώρα και μέχρι την σύνοδο πράττουν, διδάσκουν και σκέφτονται γυμνή τη κεφαλή αντιορθόδοξα;

B. N. Τατάκη Ο Βυζαντινός Μυστικισμός ( Κυριώτερα Ρεύματα ) Γρηγόριος Παλαμάς

Δεν είναι δυνατό να σταματήσωμε σε όλους τους σημαντικούς αντιπροσώπους του Βυζαντινού μυστικισμού, τους μετά τον Συμεώνα, στο φλογερό λόγου χάρη μυστικό Νικήτα το Σταθάτο, το μαθητή του Συμεώνος (σημαντικά μυστικά έργα του είναι ανέκδοτα) ή τον Κάλλιστον τον Καταφυγιώτην (12ος αιώνας). Τον Κάλλιστον απασχόλησε αποκλειστικά το θέμα της θεώσεως, που το παρουσίασε με σπάνια διαλεκτική λεπτότητα. (Ελληνική Πατρολογία (Migne) τόμος 147, 833-941). Οι σελίδες του ανήκουν στις εκλεκτότερες της Βυζαντινής φιλοσοφίας.

Θα κλείσωμε το λόγο μας για το μυστικισμό του Βυζαντίου με την τελευταία μεγάλη κίνησή του τον ησυχασμό (14ος αιώνας), στα σπουδαιότερα σημεία του οποίου θα σταματήσωμε σύντομα.

Πρέπει πρώτα να υπενθυμίσω ότι, ενώ ως τον 11ον αιώνα η Μικρά Ασία παίζει πρωτεύοντα ρόλο και στην πνευματική ζωή του Βυζαντίου, αυτή αναδεικνύει τα περισσότερα στελέχη, στους τρεις τελευταίους αιώνες ο ρόλος αυτός περιέρχεται στο ευρωπαϊκό τμήμα της, Αυτοκρατορίας. Η Θεσσαλονίκη και το Άγιον Όρος αναδεικνύονται τώρα τα σπουδαιότερα, μαζί με τη Βασιλεύουσα, κέντρα της πνευματικής ζωής.

Κατά τα τέλη του 13ου ή τις αρχές του 14ου αιώνα ο μοναχός Γρηγόριος Σιναΐτης εισήγαγε στο Άγιον Όρος τήν Ησυχίαν, τον ανώτερο δηλαδή βαθμό της μοναστικής ζωής. Εδώ τώρα στο Άγιο Όρος η Ησυχία αναπτύχθηκε και διαμορφώθηκε στο ζωηρό μυστικό κίνημα του ησυχασμού. Την αφορμή στη μεγάλη έριδα που άναψε γύρω από τον ησυχασμό, που συνετάραξε την Ορθοδοξία πάνω από εκατό χρόνια και έληξε με τη νίκη του ησυχασμού και την αποδοχή του από την επίσημη Εκκλησία, την έδωσεν ένας Έλληνας μοναχός Βαρλαάμ ο Καλαβρός (από την Καλαβρία της Ιταλίας, 1290-1348). Θα. δούμε αμέσως πώς έγιναν τα πράγματα.

Πρωτ. Γεώργιος Μεταλληνός Ησυχαστές και Ζηλωτές Πνευματική ακμή και κοινωνική κρίση στον Βυζαντινό 14ο αιώνα

Ελληνισμός Μαχόμενος, Eκδόσεις Τήνος, Αθήνα 1995.
Ο συγγραφέας είναι καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Παν. Αθηνών


Ο l4ος αιώνας ειναι αποδεδειγμένα μία από τις κρισιμότερες φάσεις της «Βυζαντινής» Ιστορίας. Η περίοδος αυτή σφραγίζεται από μία περίεργη αντινομία. Η κοινωνικο-πολιτική κρίση (δείγμα αποδιοργάνωσης και αποσύνθεσης) διαπλέκεται με πνευματικές συγκρούσεις (δείγμα ακμής και ρωμαλεότητας). Προχωρεί η εδαφική συρρίκνωση της Αυτοκρατορίας (τα εδάφη μοιράζονται Σέρβοι, Βούλγαροι και Οθωμανοί), αλλά παράλληλα σημειώνεται αναγέννηση των γραμμάτων και θεολογική-πνευματική άνθηση. Ο εμφύλιος σπαραγμός κορυφώνεται στο κίνημα των Ζηλωτών της Θεσσαλονίκης, ενώ ταυτόχρονα το «Βυζάντιο»/Ρωμανία συγκλονίζεται από τη λεγομένη «ήσυχαστική έριδα», που επιβεβαιώνει εν τούτοις την πνευματική του συνοχή και συνέχεια. Πολιτικοκοινωνικά πράγματα και θεολογία συμπορεύονται και συμπλέκονται σε μια παρατεταμένη κρίση, ως οι δύο όψεις της ίδιας πραγματικότητας, της «βυζαντινής» κοινωνίας. Προσπάθειά μας στο κείμενο αυτό είναι η επισήμανση της ουσίας της θεολογικής και κοινωνικής συγκρούσεως και η απόπειρα ερμηνείας της συναντήσεως των δύο αυτών μεγεθών και της διαπλοκής τους.