Φώτης Κόντογλου – Ὁ Μέγας Βασίλειος κι᾿ ὁ παραμορφωμένος Χριστιανισμός

Ὁ Μέγας Βασίλειος κι᾿ ὁ παραμορφωμένος Χριστιανισμός  (ἀπὸ τὸ Ἀσάλευτο Θεμέλιο, Ἀκρίτας 1996) Φώτη Κόντογλου   Θέλω νὰ μιλήσω γιὰ...

Ὁ Μέγας Βασίλειος κι᾿ ὁ παραμορφωμένος Χριστιανισμός 

(ἀπὸ τὸ Ἀσάλευτο Θεμέλιο, Ἀκρίτας 1996)

Φώτη Κόντογλου  

Θέλω νὰ μιλήσω γιὰ τὸν ἅγιο Βασίλειο, ἀλλὰ νὰ μὴν πῶ τὰ συνηθισμένα ποὺ λένε ὅσοι γράφουνε γι᾿ αὐτὸν τὸν ἀληθινὰ Μέγαν ἅγιο. Προπάντων κάποιοι θεολόγοι φραγκοδιαβασμένοι, ποὺ δὲν τοὺς ἐνδιαφέρει σχεδὸν καθόλου ἡ ἁγιότητά του κ᾿ ἡ κατὰ Θεὸν σοφία του, ἀλλὰ ἡ «θύραθεν» σοφία του, ἡ γνώση ποὺ εἶχε στὰ ἑλληνικὰ γράμματα, στὴ ρητορικὴ καὶ στάλλα ἐφήμερα καὶ ἐξωτερικὰ στολίδια αὐτῆς τῆς βαθειᾶς ψυχῆς, λησμονώντας τί γράφει ὁ ἀπόστολος Παῦλος γιὰ τὴν κοσμικὴ σοφία, ποὺ τὴ λέγει «μωρίαν παρὰ τῷ Θεῷ».


Γιὰ τοὺς τέτοιους, ἡ φιλοσοφία εἶναι σεβαστή, μάλιστα περισσότερο ἀπὸ τὴ θρησκεία κι᾿ ἂς θέλουνε νὰ τὸ κρύψουνε, ἡ ἐπιστήμη πιὸ πειστικὴ ἀπὸ τὴν πίστη, ἡ ἀρχαιότης πιὸ σπουδαῖο οἰκόσημο ἀπὸ τὸν Χριστιανισμό.
Γι᾿ αὐτό, ὅλα τὰ μετρᾶνε μ᾿ αὐτὰ τὰ μέτρα. Ἡ ἀξία τῶν ἁγίων Πατέρων δὲν ἔγκειται στὴν ἁγιότητά τους, ἀλλὰ στὸ κατὰ πόσον εἶναι δεινοὶ ρήτορες, δεινοὶ συζητηταί, δυνατοὶ στὸ μυαλό, μ᾿ ἕνα σύντομον λόγο, κατὰ πόσον ἔχουνε ὅσα ἐκτιμοῦσε καὶ ἐκτιμᾶ ἡ ἁμαρτωλὴ ἀνθρωπότητα κι᾿ ὅσα εἶναι ἢ περιττὰ γιὰ τὸ χριστιανό, ἢ βλαβερά, κατὰ τὸ Εὐαγγέλιο. Μὰ δὲν πάει νὰ λέγη τὸ Εὐαγγέλιο!


Αὐτοὶ οἱ διδάσκαλοι τοῦ λαοῦ δὲν ρωτᾶνε τίποτα, αὐτοὶ τραβᾶνε τὸ χαβά τους. Τὸν Παῦλο, ποὺ εἶχε πῆ χίλιες φορὲς καὶ κατὰ χίλιους τρόπους πὼς ἡ γλωσσικὴ ἐπιτηδειότητα δηλ. ἡ ρητορεία, εἶναι ψεύτικη καὶ δὲν τὴ θέλει ὁ Χριστός, αὐτοί, σώνει καὶ καλά, μὲ τὸ ζόρι, τὸν ἀνακηρύξανε «μέγαν ρήτορα», αὐτὸν ποὺ εἶπε λ.χ. «οὐ γὰρ ἀπέστειλέ με ὁ Χριστὸς βαπτίζειν, ἀλλ᾿ εὐαγγελίζεσθαι, οὐκ ἐν σοφίᾳ λόγου, ἵνα μὴ κενωθῆ ὁ σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ», καὶ ποὺ γράφει στοὺς Κολοσσαεῖς: «Βλέπετε (προσέξετε) μὴ τὶς ὑμᾶς ἔσται ὁ συλαγωγῶν διὰ τῆς φιλοσοφίας καὶ κενῆς ἀπάτης, κατὰ τὴν παράδοσιν τῶν ἀνθρώπων, κατὰ τὰ στοιχεῖα τοῦ κόσμου, καὶ οὐ κατὰ Χριστόν».
Αὐτοὶ ὅμως ποὺ ἐξηγοῦνε στὸ λαὸ τὴν Ἁγία Γραφή, εἶναι κουφοὶ καὶ τυφλοί, ἢ κάνουνε πὼς δὲν ἀκοῦνε καὶ δὲν βλέπουνε, κι᾿ αὐτὸν ποὺ εἶπε πὼς ἡ φιλοσοφία εἶναι «κενὴ ἀπάτη», τὸν ἀνακηρύξανε μέγαν φιλόσοφον, στοχαστήν, τετραπέρατον ἐγκέφαλον «κατὰ τὴν παράδοσιν τῶν ἀνθρώπων, κατὰ τὰ στοιχεῖα τοῦ κόσμου, καὶ οὐ κατὰ Χριστόν».
Θέλουνε νὰ τὸν κάνουνε «ἐφάμιλλον τῶν ἀρχαίων φιλοσόφων οἵτινες ἐδόξασαν τὴν ἀνθρωπότητα», ὥστε νὰ ἔχη κι᾿ ὁ Χριστιανισμὸς κάποιους μεγάλους νόας κι᾿ ὄχι μοναχά τους πτωχοὺς τῷ πνεύματι, τὰ φτωχαδάκια, τοὺς ἀγράμματους Ἀποστόλους, τοὺς ἁπλοϊκοὺς ἀσκητάδες, τοὺς εὐκολόπιστους μάρτυρες καὶ ἁγίους. Τοὺς τέτοιους ψευτοχριστιανοὺς τοὺς τρώγει ἡ περηφάνια, ἡ κοσμικὴ ματαιοδοξία, ἐπειδὴ εἶναι αὐτοὶ ποὺ λέγει ὁ ἴδιος ὁ Παῦλος «εἰκῆ φυσιούμενοι ὑπὸ τοῦ νοὸς τῆς σαρκὸς αὐτῶν», καὶ «ἐν σαρκὶ ὄντες» καὶ τὰ σαρκικὰ τιμῶντες, θέλουν «Θεῷ ἀρέσει».
Τὸν Παῦλο ποὺ εἶπε τὸν φοβερὸ τοῦτον λόγο «πᾶν ὃ οὐκ ἐκ πίστεως, ἁμαρτία ἐστίν» δηλ. «ὅ,τι δὲν προέρχεται ἀπὸ τὴν πίστη, εἶναι ἁμαρτία», μὲ τὴ μικρόλογη διάνοιά τους, τὸν κατεβάσανε στὰ μέτρα τους, κάνοντας τὸν λογοκόπο ρήτορα, φιλόσοφο, κοινωνιολόγο, πολιτικό, διοργανωτή, ψυχολόγο, παιδαγωγό, καιροσκόπο, ἐπειδὴ αὐτὰ καταλαβαίνουνε, κι᾿ αὐτὰ εἶναι οἱ πιὸ μεγάλοι τίτλοι ποὺ μποροῦνε νὰ φαντασθοῦνε.
Μὲ πιὸ γερὰ λόγια καὶ πιὸ καθαρά, ζωηρὰ καὶ τρανταχτά, δὲν μποροῦσε νὰ τοὺς πῆ αὐτὰ τὰ πράγματα κανένα στόμα, παρεκτὸς ἀπὸ τὸν Παῦλο, καὶ ὅμως δὲν πήρανε χαμπάρι οἱ καινούριοι γραμματεῖς. Ἂς εἶναι τὰ λόγια του σὰν σφυριὰ ποὺ κοπανᾶνε τὰ ξερὰ καύκαλά τους, ἐκεῖνοι: τὸ γουδὶ τὸ γουδοχέρι. Ἄκουσε πὼς μιλᾶ ὁ Παῦλος γιὰ τὴν ἀρχαία σοφία: «Ἐπειδὴ (γάρ) ἐν τῇ σοφίᾳ τοῦ Θεοῦ οὐκ ἔγνω ὁ κόσμος διὰ τῆς σοφίας (φιλοσοφίας) τὸν Θεόν, εὐδόκησεν ὁ Θεὸς διὰ τῆς μωρίας τοῦ κηρύγματος σῶσαι τοὺς πιστεύοντας.
Ἐπειδὴ καὶ Ἰουδαῖοι σημεῖον αἰτοῦσι, καὶ Ἕλληνες σοφίαν ζητοῦσιν, ἡμεῖς δὲ κηρύσσομεν Χριστὸν ἐσταυρωμένον, Ἰουδαίοις μὲν σκάνδαλον, Ἔλλησι δὲ μωρίαν…». Λοιπόν, ἰδοὺ τί λέγει ὁ Παῦλος καὶ τί διδάσκουνε οἱ ἐξηγητὲς τοῦ Εὐαγγελίου καὶ τοῦ ἴδιου τοῦ Παύλου, δηλαδὴ τὴ μεμωραμένη σοφία, ποὺ θεωρεῖ τὴ διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ μωρία.
Δείχνω μεγάλη ἐπιμονὴ σ᾿ αὐτὸ τὸ ζήτημα, γιατὶ αὐτοὶ ποὺ θέλουνε νὰ νοθέψουνε τὸ κατακάθαρο νερὸ τοῦ Εὐαγγελίου, «τὸ ὕδωρ τὸ ζῶν τὸ ἀλλόμενον εἰς ζωὴν αἰώνιον», μὲ τὰ βαλτόνερα τῆς γνώσης καὶ τῆς ἀρχαίας φιλοσοφίας ποὺ πίνανε κεῖνον τὸν καιρὸ οἱ ταλαίπωροι ἄνθρωποι, «οἱ μὴ ἔχοντες ἐλπίδα», χωρὶς νὰ ξεδιψάσουνε, αὐτοὶ λοιπὸν οἱ τυφλοὶ ὁδηγοὶ στραβώνουνε τὸν κόσμο, καὶ γίνουνται αἰτία μὲ τὶς θεωρίες τους νὰ πέφτουνε οἱ νέοι στὴν ἀπιστία, γιατί ψυχὲς ποὺ θρέφονται μὲ τὴν «κενὴ ἀπάτη», ποὺ θὰ καταντήσουνε παρὰ στὴν ἀπιστία, ὁμολογημένη ἢ ἀνομολόγητη;

Ὅλα αὐτὰ προέρχονται ἀπὸ τὸν παραμορφωμένο Χριστιανισμὸ ποὺ μαθαίνουν ὅσοι δασκαλεύονται στὰ πανεπιστήμια τῆς Δύσης, ποὺ εἶναι ἡ πατρίδα τοῦ ὀρθολογισμοῦ καὶ τοῦ οὐμανισμοῦ, κ᾿ ὕστερα τὸν φέρνουνε αὐτὸ τὸν ὀρθολογιστικὸ Χριστιανισμὸ σ᾿ ἐμᾶς. Γιατὶ ἔχουμε τὴν κατάρα νὰ μαθαίνουνε ὅλα τὰ δικά μας ἀπὸ τοὺς ξένους, ἀκόμα καὶ τὴν ἀρχαία γλώσσα.
Γυρίζω πάλι στὸν Παῦλο, γιὰ νὰ πάρω ἀπ᾿ αὐτὸν κι᾿ ἄλλα θεόπνευστα λόγια ποὺ βγάζουνε ψεῦτες αὐτοὺς τοὺς φραγκοσπουδασμένους οὐμανίστες ψευτοχριστιανούς. Καὶ παίρνω ὅλο λόγια τοῦ Παύλου, γιατὶ σ᾿ αὐτὸν τὸν ἅγιο φανερώνουνε τὴν περισσότερη ἐκτίμησή τους, ἐπειδή, μὲ τὰ μέτρα ποὺ τὸν κρίνουνε, βρίσκουνε σ᾿ αὐτὸν περισσότερη ἐγκόσμια γνώση, κοινωνικὴ δραστηριότητα, ρητορικὴ δεινότητα, μεθοδικότητα, ψυχολογικὴ cξύτητα, κι᾿ ἕνα σωρὸ ἄλλα τέτοια ποὺ τὰ ἐκτιμοῦνε πολύ, χωρὶς νὰ μποροῦνε νὰ δοῦνε οἱ θεότυφλοι πὼς ὁ Παῦλος εἶναι ὁ μεγαλύτερος καὶ σφοδρότερος ἐχθρὸς καὶ κατακριτὴς τῆς στραβῆς ἀντίληψης ποὺ ἔχουνε γιὰ τὴ χριστιανικὴ θρησκεία.

Γράφει λοιπὸν ὁ θεόγλωσσος Παῦλος καὶ ρωτᾶ: «Ποῦ σοφός; Ποῦ γραμματεύς; Ποῦ συζητητὴς τοῦ αἰῶνος τούτου; (δηλ. τῆς κοσμικῆς σοφίας). Οὐχὶ ἐμώρανεν ὁ Θεὸς τὴν σοφίαν τοῦ κόσμου τούτου;» Σὰν νὰ λέγη: «Ποιὸς ἀπὸ τοὺς σοφούς του κόσμου τούτου, ἀπὸ τοὺς φιλοσόφους καὶ τοὺς δεινοὺς συζητητᾶς, μὲ τὴ διαλεκτική τους, θὰ μπορέση νὰ συζητήση, ἢ κἂν νὰ καταλάβη αὐτὰ ποὺ λέμε ἐμεῖς οἱ μωροί, ἐμεῖς ποὺ δὲν γνωρίζουμε τὰ μαστορικὰ γυρίσματα τῆς διαλεκτικῆς, ἐμεῖς οἱ ἀπαίδευτοι ἀνατολίτες, κι᾿ ὄχι κατὰ βάθος ἐμεῖς, ἀλλὰ αὐτὰ ποὺ λέγει τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον μὲ τὸ στόμα μας;»

Καὶ παρακάτω γράφει: «Σοφίαν δὲ λαλοῦμεν ἐν τοῖς τελείοις, σοφίαν δὲ οὐ τοῦ αἰῶνος τούτου, οὐδὲ τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου, τῶν καταργουμένων». Ποιοὶ εἶναι οἱ ἄρχοντες τοῦ αἰῶνος τούτου, οἱ καταργούμενοι, παρὰ οἱ φιλόσοφοι κ᾿ οἱ ρήτορες κ᾿ οἱ ἄλλοι λογῆς-λογῆς μαστόροι τῆς κοσμικῆς λογοτεχνίας, ποὺ τὰ σκοτεινὰ φῶτα τους, λένε οἱ τυφλοὶ διδάσκαλοι τοῦ λαοῦ πὼς χρειάζονται στὸ χριστιανό, σὰν νὰ μὴν τοὺς φθάνη τὸ φῶς τοῦ Εὐαγγελίου, ποὺ λέγει «ἂν τὸ φῶς ποὺ ἔχουνε μέσα τους (οἱ τέτοιοι) εἶναι σκοτάδι, τὸ σκοτάδι τοὺς πόσο πρέπει νὰ εἶναι;»

Λοιπόν, κατὰ τὸ πνεῦμα «τοῦ αἰῶνος τούτου τοῦ καταργουμένου» ἑορτάζουνε καὶ δοξάζουνε καὶ τὸν ἅγιον Βασίλειον, ὄχι σὰν ἅγιον καὶ ἀγωνιστῆ τῆς ἀληθινῆς θρησκείας, ἀλλὰ σὰν συγγραφέα «καλλιεπῶν συγγραμμάτων», «σοφὸν ἠθικολόγον καὶ παιδαγωγόν, λάτρην τῆς ἑλληνικῆς σοφίας».
Ἀλλὰ πόσο σύμφωνος εἶναι ὁ ἅγιος μὲ κείνους ποὺ τὸν δοξάζουνε γιὰ τὴν ἑλληνομάθειά του καὶ γιὰ τὴν ἐκτίμηση ποὺ εἶχε στὴν ἀρχαία σοφία, τὸ φανερώνουνε τὰ παρακάτω λόγια ἀπὸ μία ἐπιστολὴ ποὺ ἔγραψε στὸν Εὐστάθιο ἐπίσκοπο Σεβαστείας:
«Ἐγώ, γράφει, ἀφοῦ ξόδεψα πολὺν καιρὸν στὰ μάταια πράγματα, κι᾿ ἀφοῦ ὅλη σχεδὸν τὴ νεότητά μου τὴ χάλασα μὲ τὸ νὰ κοπιάζω γιὰ πράγματα ἀνώφελα (ἀδιαφόρετα), καταγινόμενος νὰ μελετῶ τὰ μαθήματα τῆς «παρὰ τοῦ Θεοῦ μωρανθείσης σοφίας», ἐπειδὴ κάποτε ξύπνησα σὰν νὰ κοιμόμουνα σὲ βαθὺν ὕπνο, καὶ ἄνοιξα τὰ μάτια μου στὸ θαυμαστὸ φῶς τῆς ἀληθείας τοῦ Εὐαγγελίου κ᾿ εἶδα καλὰ πὼς ἤτανε ἄχρηστη «ἡ σοφία τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου τῶν καταργουμένων», ἀφοῦ ἔκλαψα πολὺ γιὰ τὴν ἐλεεινὴ ζωή μου, παρακαλοῦσα τὸ Θεὸ νὰ μὲ χειροκρατήση γιὰ νὰ φωτισθῶ στὰ δόγματα τῆς εὐσέβειας.
Καὶ πρὶν ἀπ᾿ ὅλα προσπάθησα νὰ ἀποκτήσω κάποια ἠθικὴ διόρθωση, ἐπειδὴ εἶχε πάθει μεγάλη διαστροφὴ ἡ ψυχή μου ἀπὸ τὴ συναναστροφή μου μὲ τοὺς κακοὺς ἀνθρώπους. Διάβασα λοιπὸν τὸ Εὐαγγέλιο, καὶ σὰν εἶδα πὼς ἐκεῖ μέσα εἶναι γραμμένο πὼς συντείνει πολὺ στὴ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου τὸ νὰ πουλήση τὰ ὑπάρχοντά του καὶ νὰ τὰ μοιράση στοὺς φτωχοὺς ἀδελφούς του καὶ νὰ ζῆ χωρὶς νὰ φροντίζη καθόλου γιὰ τούτη τὴ ζωή, καὶ νὰ μὴν προσηλώνεται ἡ ψυχὴ στὰ ἐπίγεια ἀπὸ καμμιὰ συμπάθεια, παρακαλοῦσα νὰ εὕρω κάποιον ἀπὸ τοὺς ἀδελφοὺς ποὺ νὰ διάλεξε αὐτὸν τὸ δρόμο στὴ ζωή του, ὥστε, μαζὶ μ᾿ αὐτόν, νὰ ταξιδέψω καὶ νὰ περάσω τούτη τὴν περαστικὴ φουρτούνα τῆς ζωῆς».

Ἀλλὰ ποιὸς δίνει σημασία σ᾿ αὐτὰ ποὺ λέγει ὁ Μέγας Βασίλειος; Ἡμεῖς κάναμε ἕνα δικό μας Χριστιανισμό, ἕνα βολικό, ἕναν ἀνθρωπινὸ καὶ λογικὸ Χριστιανισμό, ὅπως λέγει ὁ μεγάλος Ἱεροεξεταστὴς τοῦ Ντοστογιέφσκη, γιατὶ ὁ Χριστιανισμὸς ποὺ δίδαξε ὁ Χριστὸς εἶναι ἀνεφάρμοστος, ἀπάνθρωπος.
Ἐμεῖς, ἀντὶ ν᾿ ἀνέβουμε πρὸς τὸν Χριστό, ποὺ λέγει «ἐγὼ σὰν ὑψωθῶ, θὰ σᾶς τραβήξω ὅλους πρὸς ἐμένα», τὸν κατεβάσαμε ἐκεῖ ποὺ βρισκόμαστε ἐμεῖς, καὶ κάναμε ἕνα Χριστιανισμὸ σύμφωνο μὲ τὶς ἀδυναμίες μας, μὲ τὰ πάθη μας, μὲ τὶς κοσμικὲς φιλοδοξίες μας, καὶ δώσαμε καὶ στοὺς ἁγίους τὰ προσόντα ποὺ ἐκτιμοῦμε καὶ ποὺ θαυμάζει ἡ ὑλοφροσύνη μας, τοὺς κάναμε φιλοσόφους, ρήτορας, πολιτικούς, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, παιδαγωγούς, ἐπιστήμονες κ.λπ.

Ὁ μεγάλος Ἱεροεξεταστής, σὰν πήγανε μπροστά του τὸν Χριστὸ (ποὺ πρόσταξε νὰ τὸν πιάσουνε, ἐπειδὴ ξανακατέβηκε στὴ γῆ καὶ τὸν ἀκολουθοῦσε ὁ κόσμος), τοῦ εἶπε: «Τὸν καιρὸ ποὺ ἦρθες στὸν κόσμο ἔφερες στοὺς ἀνθρώπους μία θρησκεία σκληρή, ἀνεφάρμοστη, ἀπάνθρωπη. Ἐμεῖς τὴν κάναμε βολική, ἀνθρωπινή. Τί ξαναἦρθες νὰ κάνης πάλι στὸν κόσμο; Νὰ μᾶς τὴ χαλάσης, μόλις τὴ βάλαμε στὸ δρόμο; Γι᾿ αὐτό, θὰ διατάξω νὰ σὲ κάψουνε ἐν ὀνόματί σου, σὰν αἱρετικόν».
Ὁ βολικός, ὁ ἀνθρωπινὸς Χριστιανισμός, αὐτὸ τὸ ἀνθρώπινο κατασκεύασμα, εἶναι ἡ συχαμερὴ παραμόρφωση ποὺ ἔπαθε τὸ Εὐαγγέλιο ἀπὸ τὴν πονηρὴ ὑλοφροσύνη τῆς σαρκός.

nektarios.gr 

Φώτης Κόντογλου (Κώστας Δ. Παπαδημητρίου)

Η ησυχαστική-νηπτική παράδοση καί τό Ευαγγέλιο είναι η πνευματική υποδομή τής Ορθοδοξίας. "Ο άνθρωπος πού εξετάζει τόν εαυτό του καί ζή τήν νηπτική-ησυχαστική παράδοση τής Εκκλησίας, γνωρίζει καλά τίς ενέργειες τού νού του, τήν κατάσταση τής καρδιάς του, αλλά καί τίς ενέργειες τών λογισμών στό λογιστικό τής ψυχής" (Μητροπολίτου Ιεροθέου: "Παλαιά καί Νέα Ρώμη", σ. 52). Κάθε αληθινή χριστιανική ψυχή είναι ψυχή ησυχαστική, ψυχή πού γυρεύει νά βυθιστή στά βάθη τού είναι της, γιά νά βρή εκεί μέσα τόν Θεό, γιατί κατά τόν λόγο τού Ιησού "η Βασιλεία τού Θεού εντός υμών εστίν". Καί τόν βρίσκει τόν Θεό ο άνθρωπος μόνον, όταν περιμαζέψη τόν νού του από τίς ματαιότητες πού είναι γύρω του καί συγκεντρωθή στόν "έσω" άνθρωπο, στήν καρδιά του. Βασική προϋπόθεση γι' αυτό είναι ο ησυχασμός, εκείνον πού έζησαν καί ζούν οι ησυχαστές πατέρες στά μοναστήρια τού Αγίου Όρους καί αλλού καί κράτησαν όρθιο καί ανόθευτο τόν κορμό τής Ορθοδοξίας. Εκεί στήν ηρεμία τής φύσης οι Αγιορείτες μοναχοί, μακριά από πειρασμούς, μελετώντας αυθεντικές ιστορικές πηγές σέ θεόπνευστα παλαιά βιβλία, έγραψαν δικά τους καί έτσι κρατήθηκε η Ιερή μας Παράδοση. Πολλοί Χριστιανοί βρήκαν στηρίγματα σ' εκείνα τά βιβλία τών εκκλησιαστικών πατέρων, έζησαν καί αυτοί τό περιεχόμενό τους καί έγραψαν καί αυτοί σχετικά βιβλία. Έγιναν, δηλαδή, κρίκοι μιάς αλυσίδας από μιά γενιά στήν άλλη πού μετέφερε τήν Ιερά Παράδοση στίς νεώτερες γενεές. Αυτοί οι δεύτεροι δέν ήταν καλόγεροι. Έζησαν μέσα στόν κόσμο τυπικά, αλλά ο νούς τους συναντιόταν μέ τόν Θεό, φωτίζονταν καί άνοιγαν τά μάτια τους καί έβλεπαν τήν θεϊκή δημιουργία στό πραγματικό της βάθος. Διαβάζοντας ο Χριστιανός σήμερα τόν Παπαδιαμάντη ή τόν Μωραϊτίδη ή τόν Κόντογλου γεύεται τό μυστήριο τής χαράς πού δίνει η παρουσία τού Θεού, τής γαλήνιας χαράς, πού φυτρώνει μέσα στόν πόνο τής αυτογνωσίας. Ζή μακριά από τήν μιζέρια καί επικοινωνεί μέ τούς εκκλησιαστικούς πατέρες καί μαθαίνει όσα εκείνοι έγραψαν. Έμειναν καί οι τρείς λογοτέχνες καί άλλοι σέ όλη τους τήν ζωή άλλοτε σάν στρουθία καί άλλοτε σάν άγρια πουλιά κολλημένα στόν βράχο τής Ορθοδοξίας καί τήν μετέδωσαν σέ μάς αψηφώντας τούς σφοδρούς ανέμους τής απιστίας, πού φυσούσαν γύρω τους καί τούς πολυειδείς πειρασμούς πού τούς προκαλούσαν. Ο Παπαδιαμάντης ασκητεύει μέσα στήν ζωή, ευφραίνεται μέ τίς εκκλησιαστικές ακολουθίες, συναναστρέφεται μέ ευλαβείς ανθρώπους. Ο Μωραϊτίδης, αυστηρός ασκητής, περισσότερο από τόν Παπαδιαμάντη, μένει πάντα προσηλωμένος στό όραμά του νά πλησιάση όσο τό δυνατόν περισσότερο τόν ουρανό. Καί ο Κόντογλου κατέχεται από ανίατο θρησκευτικό φανατισμό. Μέσα του κατοικεί η φιλόθρησκη διάθεση, η κατάνυξη καί η προσήλωση στό πνεύμα καί στά θέσμια τής Ορθοδοξίας. Η Ορθοδοξία είναι γι' αυτόν τό Α καί τό Ω του. Μέ τά θεόπνευστα έργα τους καί τήν υποδειγματική χριστιανική ζωή τους καί οι τρείς, παράλληλα μέ άλλους λογοτέχνες καί τούς εκκλησιαστικούς πατέρες, κράτησαν ανόθευτη τήν Ιερά Παράδοση τής Εκκλησίας μας. Αναφερόμαστε στόν τρίτο, τόν Κόντογλου. Ο ίδιος μάς πληροφορεί γιά τήν ζωή του: "Γεννήθηκα στό Αϊβαλί τής Μικράς Ασίας (Κυδωνίας), κοντά στή Μυτιλήνη καί στήν Πέργαμο, σ' ένα ιδιότροπο μικρό νησί πού είτανε χτήμα τών προγόνων μου, σέ μιά φύση θαυμάσια. Ταξίδεψα σέ κάμποσα μέρη καί έζησα στή Γαλλία έξη χρόνια, καί λιγότερο σ' άλλα μέρη. Πρό δέκα χρόνια ταξίδεψα στή Συρία καί στήν Αίγυπτο, όπου μέ προσκάλεσε η Αιγυπτιακή Κυβέρνηση καί εργάστηκα στό Κοπτικό Μουσείο γιά τό Μάρκο πασά (διευθυντή του). Ενώ τά πρώτα μου χρόνια δούλεψα ως ζωγράφος στήν ελεύθερη ζωγραφική, στήν οποία είχα μεγάλη επίδοση, από τό 1922 πού εγκαταστάθηκα στήν Ελλάδα, επιδόθηκα μέ πάθος στή βυζαντινή τέχνη καί μέ τή μελέτη της προσπάθησα νά δημιουργήσω ύφος ελληνικό στή ζωγραφική, εμπνευσμένος από τήν τέχνη τού μεσαίωνα, τής τουρκοκρατίας, καί από τό αθάνατο λαϊκό ελληνικό πνεύμα. Η προσήλωσή μου αυτή μέ κατέστησε ειδικόν στά ζητήματα τής βυζαντινής τέχνης, πρό πάντων στά σχετικά, ώστε νά θεωρούμαι ο ειδικότερος στή συντήρηση καί αποκατάσταση εικόνων, τοιχογραφιών καί μωσαϊκών όχι μονάχα στήν Ελλάδα, αλλά καί στήν Ευρώπη" Ως συγγραφέας έγραψα σέ ηλικία 21 χρόνων τόν "Πέδρο Καζά", έπειτα τή "Βασάντα" καί άλλα. Παράλληλα μέ τή ζωγραφική μου επίδοση στά βυζαντινά, μέ τόν ερχομό μου στήν Ελλάδα έπαθα μεταστροφή καί στό λογοτεχνικό μου έργο, προσηλωμένος στήν παράδοση, στά δημοτικά τραγούδια καί τά λαϊκά γραψίματα καί τόνωσα τό προσωπικό ύφος πού μέ ξεχώριζε φυσικά, απλοποιώντας τή γλώσσα μου καί τά συναισθήματά μου. ("Φιλολογική Πρωτοχρονιά", τ. 29, έτος 1972, σελ. 314-315. Νομίζω πώς τό ιδιαίτερο μυστικό τού Φώτη Κόντογλου, τό μυστικό τού πλούτου τής ζωής του είναι η ησυχία. Η ησυχία μέ τό νόημα πού έδωσαν στήν έννοια αυτή οι Πατέρες τής Εκκλησίας. "Όποιος δέ νιώθει τά μυστήρια πού τού ξεσκεπάζονται, έγραφε, σάν απομείνει μοναχός, δέ θά νιώσει τίποτε, όπου κι άν πάγη, άς είναι καί στόν πιό εξωτικό καί χιλιομακρυσμένον κόσμον". "Ευλογημένο καταφύγιο", Εφημ. "Ελευθερία", 26-6-1959. Η ησυχία είναι ανάγκη τής ψυχής πού διψάει τόν Θεό. Μόνο μακριά απ' τούς θορύβους καί τούς περισπασμούς μπορεί νά βρεθή ο άνθρωπος κοντά στόν Θεό. Η φυγή απ' τίς πόλεις καί η καταφυγή στήν έρημη φύση "δροσίζει τήν ψυχή μου σά νά' ναι γεμάτη από κρύα ποτάμια καί από όμορφες βρύσες, γιατί εδώ βρίσκω τήν ειρήνη. Τήν πολυπόθητη ειρήνη!" (Εφημ. "Ελευθερία", 18-9-1961). Καί αλλού: "Αληθινά δέ ζεί κανείς, άν δέν έχη συντροφιά τόν εαυτό του, τίς σκέψεις του, τό λιγοστό χώμα πού' ναι ανάμεσα στά βράχια. Πόσο θά τ' αγαπώ όλα αυτά τά φτωχά πράγματα τής ερημιάς, πιό πολύ καί πιό αληθινά από όσο αγαπά ο κόσμος τά χρυσάφια καί τά παλάτια του! Θά ζώ ξαλαφρωμένος απ' αυτά τά βαρειά χαρχάλια, θά νιώθω τόν εαυτό μου σάν ρημοδέντρι, πού κάθεται μέρα νύχτα στόν καθαρό αγέρα. Τί χαρά μεγάλη, νά' μαι ένας ασκητής μαζί μέ κείνους τούς λίγους ασκητάδες,τούς φτωχούς! Νά μή μέ λογαριάζη κανείς γιά ζωντανόν, παρά νά μέ κοιτά μονάχα τό μάτι τού Θεού!" (Εφημ. "Ελευθερία", 28-6-1959). "Μιά φορά είχα ένα μικρό σπιτάκι σέ μιά ερημική μεριά κοντά στή θάλασσα. Βουναλάκια μικρά τό τριγυρίζανε, βουναλάκια ήμερα καί χαρούμενα, στολισμένα μέ λίγα δεντράκια, σκοίνους, θυμάρια, πρινάρια, ρήγανη, πού μοσχοβολούσανε. Κατά τόν βορηά ήτανε μιά ρεματιά μέ λίγα πλατάνια καί μέ λυγαριές, καί στό βάθος της καταστάλιζε τό καλοκαίρι λιγοστό καθαρό αεράκι. Τήν άνοιξη τό χώμα στολιζότανε μέ αγριολούλουδα χρωματιστά, πού μέ κάνανε νά χαίρουμαι καί νά δοξάζω τόν Θεό. Τί αγνότητα πού είχε η ψυχή μου! Είχα διαλέξει αυτό τό μέρος νά μήν έχη κανέναν δρόμο, γιά νά μήν έρχεται άνθρωπος κατά κεί. Ήμουνα καταμόναχος, ήσυχος, ξεκουρασμένος. Αποτραβιόμουνα εκεί πέρα κ' έβγαζα από πάνω μου τίς έγνοιες καί τίς σκοτούρες, σάν τό φίδι πού βγάζει τό πετσί του. Ξανάβρισκα τή λευτεριά μου. Πολλές φορές έκανα μήνες νά κατεβώ στήν πολιτεία. Τόν μοναχό άνθρωπο πού έβλεπα, ήτανε ένας τσομπάνης, ένας μισοκαλόγερος, πού, όποτε πήγαινε στό χωριό, μούφερνε ό,τι είχα ανάγκη. Στήν όψη ήτανε ίδιος ο άγιος Γιάννης ο Πρόδρομος, πετσί καί κόκκαλο, μέ άγρια μαλλιά καί γένεια κατάμαυρα, θεοφοβούμενος. Τόν λέγανε Χρήστο, κ' ήτανε Σαρακατσαναίος. Εκεί κοντά βρισκότανε ένα ρημοκκλήσι πολύ μικρό, ολότελα ξεχασμένο, κι ο Χρήστος πήγαινε ταχτικά κι άναβε τά καντήλια....Τό μέρος ήτανε δασωμένο, τά δέντρα κατεβαίνανε λίγο παραμέσα από τή θάλασσα. Από τό παραθύρι μου άκουγα μέρα-νύχτα τό βουητό πού κάνανε τά κύματα, τήν ανάσα τής θάλασσας, πού τή συνήθισα σά νανούρισμα, από τά μικρά χρόνια μου. Μαζί μέ τό ρουχάλισμα τού πελάγου ανακατευότανε καί τό βούϊσμα οπού κάνανε τά δέντρα γύρω στό σπιτάκι μου, πού φαινότανε μοναχά από τή θάλασσα. ...Γύριζα στό σπίτι μου συγκρυασμένος. Ο βόγγος τής θάλασσας ερχότανε στ' αυτιά μου από μακρυά. Έβγαζα από τήν τσέπη μου ό,τι είχα μαζεμένα, χαλίκια, σανιδάκια, κοχύλια, καί τά αράδιαζα απάνω στό τραπέζι μου, κοντά στά λιγοστά βιβλία μου. Γύριζα κ' έβλεπα μιά εικόνα πού ζωγράφιζα, τόν άγιο Γιάννη τόν Πρόδρομο, πού τόν αγαπώ πολύ, κ' έκανα τόν σταυρό μου. Ηλιοψημένος, σκελετωμένος, φτερωτός σάν αγριοπούλι, αναμαλλιασμένος, κύτταζε τόν Χριστό πού έσκυβε από τόν ουρανό καί τού μιλούσε. Τό πνεύμα μου ήτανε ήσυχο. Η ειρήνη τού Θεού παρακαλούσα ν' αποσκεπάζη τόν κόσμο. Σέ λίγο, άρχιζε νά κατεβαίνη σιγά-σιγά από τόν ουρανό τό σκοτάδι τής νύχτας. Ώς νά κάνω τήν προσευχή μου, ο ουρανός γινότανε κατάμαυρος. Από τό παραθύρι μου έβλεπα τά άστρα νά κρέμουνται σάν καντήλια απάνω από τό πέλαγο πού βογγούσε μέσα στό σκοτάδι. Ξαπλωνόμουνα στό στρωσίδι μου κι αφουγκραζόμουνα τό βόγγο τής θάλασσας καί τών δέντρων. Συμμαζευόμουνα γιά νά ζεσταθώ από τήν ψύχρα τής νύχτας κ' έλεγα μέσα μου "Δόξα σοι ο Θεός, πού δέν μέ ξέρει κανένας!" ("Αγαπημένο καταφύγιο, Απλή κι' αληθινή ζωή" (Εφημερίς "Ελευθερία", Κυριακή 18 Ιουνίου 1961). Μέσα στήν φύση ο Κόντογλου έβλεπε τόν Θεό. Έβλεπε τόν Κτίστη από τό κτίσμα. Όπου κι άν στάθηκε, στό Αϊβαλί, τήν Αθήνα, τά πέλαγα, τά κάστρα, τά χωράφια, φούντωνε μπροστά του η ομορφιά τού Θεού. ".....οι εσωτερικές, οι αισθήσεις τής ψυχής του τόν οδηγούσαν ώστε νά μή χαθεί μέσα στόν κόσμο, νά μήν ξεπέσει στόν παγανισμό......" Μέ τόν ίδιο τρόπο ένιωθαν τή φύση ο Σολωμός κι ο Μακρυγιάννης, ο Θεόφιλος κι ο Σικελιανός, μέ τόν οποίο διατηρούσε ξεχωριστή φιλία, παρά τίς κάποιες διαφορές τους. Τήν φύση ο Κόντογλου τήν ζούσε μέ πνευματικότητα φωτεινή καί τήν εξανθρώπιζε. Δέν τήν ζούσε μέσα στήν αοριστία. Δέν χάρισε ποτέ τήν καρδιά του στήν φύση. Αντίθετα τήν έπαιρνε καί τήν έφερνε μέσα του μέ τίς αισθήσεις. Τήν πνευματοποιούσε μέ τήν δύναμη τής ψυχής του κι έστηνε μέσα της τόν άνθρωπο γιά νά δώση νόημα στήν πλάση. "Νόημα τού Θεού, τού Πλάστη..." (Κ. Τσιρόπουλου: "Τό πουλί τό θαλασσοδαρμένο") Βιώματα χριστιανικά. Μέ αυτά ο Κόντογλου βρήκε τό μονοπάτι πού οδηγεί στόν Παράδεισο. Καί όχι μόνο τό βρήκε, μά καί τό περπάτησε. Αλλά καί μέσα στήν Αθήνα ο Κόντογλου παρέμεινε ο άνθρωπος τής ησυχίας, σέ απόσταση από τό κοσμικό καί τόν πολύν κόσμο. "Όποτε μπορώ, έγραφε, ξεμακρύνω από τήν ταραχή τής σημερινής ζωής. Κάθουμαι στό σπίτι μου, μακρυά από τόν κόσμο. Ζωγραφίζω κανένα εικόνισμα, γράφω καμμιά ιστορία ή καμμιά σκέψη γιά τόν εαυτό μου, φιλοτεχνώ κανένα χειρόγραφο, ή κουβεντιάζω μέ κανέναν απλόν άνθρωπο πού δέν τρέχει γιά ν' αρπάξη πολλά λεφτά, κ' είναι ήσυχος καί βλογημένος....Κάθουμαι όσο μπορώ, μακρυά από τόν φουρτουνιασμένο κόσμο κι' από τίς ψεύτικες απολαύσεις του, καί ζώ μέ τούς απλούς καί ήσυχους χριστιανούς, μέ "τά τέκνα τής ειρήνης". (Ταραχή καί ειρήνη". Εφημερίς "Ελευθερία", 29 Μαΐου 1960). Ο άνθρωπος είναι σέ όλα αχόρταγος. Θέλει νά απολάψη πολλά, χωρίς νά μπορή νά τά προφτάξη όλα. Καί βασανίζεται. Όποιος όμως φτάξει σέ μιά κατάσταση πού νά ευχαριστιέται μέ τά λίγα καί νά μή θέλη πολλά, έστω καί από οικονομία νά τ' αποχτήση, εκείνος λοιπόν είναι ο ευτυχισμένος. Δέν τό κάνει από οικονομία, ούτε γιατί έχει τήν ιδέα πώς τά πολλά τόν βλάφτουνε στήν ψυχή ή στό σώμα. Αλλά γιατί στά λίγα καί στά απλά βρίσκει πιό αγνή ικανοποίηση. Καί περισσότερο απ' όλα, επειδή μέ τά απλά καί μέ τά λίγα δέν χάνει τόν εαυτό του. "Τίς εστί πλούσιος; Ο εν ολίγω αναπαυόμενος". "Κάθουμαι στό μικρό περιβολάκι μας μέ τά λίγα δενδράκια καί μέ τά ταπεινά λουλούδια. Ξεκουράζουμαι κ' ειρηνεύει η ψυχή μου. Τούτο τό μικρό κηπάριο είναι γιά μένα ο Κήπος τής Εδέμ. Ο αγέρας μοσχοβολά, κι ο νούς μου ταξιδεύει. Ταξιδεύει εδώ κι εκεί, μά περισσότερο βυθίζεται μέσα μου, εκεί πού αναβρύζει τό μυστικό νερό, εκεί πού βρίσκονται "τά ριζώματα" τού κόσμου. Ευχαριστώ τόν Θεό πού βρέθηκε αυτό τό καταφύγιο. Νοιώθω μεγάλη ευτυχία πού είμαι μοναχιασμένος, πού, εδώ πού κάθουμαι, δέν μέ ξέρει κανένας, δέν μέ θυμάται κανένας. Σάν νά είμαι καραβοτσακισμένος πού γλύτωσε από τή φουρτούνα, κι ακούγει τό μούγκρισμα τής θάλασσας από τό σίγουρο καταφύγιό του. Σάν νά γλύτωσα από ληστές. Ανατριχιάζω συλλογιζόμενος τήν ανεμοζάλη πού τή λένε ζωή οι όμοιοί μου, κοινωνική ζωή, ζούγκλα γεμάτη σκορπιούς, φίδια κάι λύκους. Αναπαύομαι μοναχά μέ δυό-τρείς ανθρώπους απλούς καί καλοκάγαθους, πού έχουνε αγάπη μέσα τους καί ειρήνη στήν καρδιά τους. Δέν θέλω μήτε θαυμασμούς, μήτε δόξες, μηδέ άλλες τέτοιες συμφορές. Θέλω νά είμαι ξεχασμένος καί ασήμαντος. Ώ λησμονιά, τί μπάλσαμο χύνεις στήν ψυχή μου!" ΠΑΡΑΔΟΣΗ-ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ Γράφει ο Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος θέλοντας νά τόν τοποθετήση πνευματικά: "Ο Κόντογλου ήταν άλλο ανθρώπινο τοπίο, ένα τοπίο απόμακρο, μοναχικό, άν όχι ασκητικό, γεμάτο παλιές μελαχρινές εικόνες, αναθυμιάσεις λιβανωτού, αυστηρές καί κατανυκτικές ψαλμωδίες, καί συνάμα ένα τοπίο πού έδειχνε μονωμένο σέ τούτον τόν αλλόκοτο αιώνα" ("Η ζωντανή παράδοση", σελ. 25) Καί παρακάτω: "Ο Κόντογλου ανήκε σέ άλλον αιώνα, σέ πολλούς περασμένους αιώνες. Τόν έστειλε η Ορθοδοξία τής Ανατολής γιά νά σημάνη τήν παρουσία της καί τή δύναμή της, γιά νά δείξη πώς μπορεί νά υπάρχη ακόμα....Όμοιαζε μέ φαροφύλακα συλλογισμένο πάνω σέ ξεμοναχιασμένο βράχο στήν ερημιά τού πελάγου, πού συναγροικιέται μέ τά πουλιά τής φουρτούνας, τούς βρυχηθμούς τών ανέμων καί πού τόν καταπλημμυρίζει η παράδοση τής Ορθοδοξίας. Έσκυβε στά παλιά κιτάπια αναζητώντας τούς στοχασμούς καί τούς αίνους τών αφοσιωμένων. Οι νηπτικοί πατέρες τού ήταν οικειότατοι καί μάλιστα ο Εφραίμ ο Σύρος πάντα στό προσκέφαλό του". Μέσα του κατοικούσε η φιλόθρησκη διάθεση καί η προσήλωση στό πνεύμα καί στά θέσμια τής Ορθοδοξίας. Έκαμε τήν παράδοση ψυχή του καί πνεύμα του καί ζωή του καί μάς τήν ξανάδωσε ζωντανή πού νά θέλγη καί νά συγκινή. Μέ τή φλόγα τής ψυχής του σ' όλα τά γραπτά του διακήρυττε πώς τό μοναδικό χρέος τών ανθρώπων είναι νά κάνουν πράξη τήν διαφύλαξη τής Ορθόδοξης Παράδοσης, ασάλευτη. Γράφει: "Ένας λαός πού έχει χάσει τήν παράδοσή του είναι σάν τόν άνθρωπο πού έχει χαμένο τό μνημονικό του, πού έχει πάθει αμνησία. Τό σήμερα καί τό αύριο είναι δεμένα μέ τά περασμένα. Τό σήμερα θρέφεται από τά περασμένα καί τά μελλούμενα από τό σήμερα" ("Μυστικά άνθη", Αστήρ 1977, σελ. 148) Καί αλλού: "Η παράδοση λέγεται έτσι επειδή μ' αυτή παραδίνουνται από γενεά σέ γενεά όσα αγάπησε καί τίμησε ο άνθρωπος καί τά έκαμε ουσία τής ζωής του" (Περιοδ. "Ζυγός", 51-52, Φλεβάρης-Μάρτης 1960, τ. 5) Ως ομολογητής τής Ορθοδοξίας ο Κόντογλου, γνήσιος εκφραστής τού αγιοπατερικού πνεύματος καί ήθους καί μυσταγωγός στήν νηπτική παράδοση, στέκεται μέ δέος μπροστά στό κάλλος τής βυζαντινής καί μεταβυζαντινής τέχνης καί γίνεται συνεχιστής της. Ζούσε τήν Ορθόδοξη Παράδοση μέσα στή λειτουργική πράξη τής Εκκλησίας καί όχι σάν αυτοτελή παράδοση. Τό θρησκευτικό του ήθος, η πίστη του, ήταν λειτουργικά. Ζούσε τήν χριστιανοσύνη ως αμετάπειστος ανατολίτης. Καταφρονούσε βαθιά τήν Δύση καί τήν χριστιανοσύνη της, πού τήν θεωρούσε κοσμική καί εκλογικευμένη. Ήταν ένας άνθρωπος πάθους, μιά φουρτουνιασμένη ψυχή, όταν τόν άγγιζε στά εσώτατά του ο Καθολικισμός καί Προτεσταντισμός. Τότε τά λόγια του στοιβάζονταν μέσα του καί δέν έπαιρνε ανάσα. Έτυχε νά τόν ακούσω στόν "Παρνασσό", μιά βραδιά αφιερωμένη στό Παπαδιαμάντη. Μίλησε καί ο Κόντογλου. Όταν σύγκρινε τήν Ορθοδοξία μέ τήν Δύση έγινε αγνώριστος. Αγρίεψε καί μέ χειμαρρώδεις επιτιμήσεις εναντίον τής Δύσης καθήλωσε τό ακροατήριο ώρες ολόκληρες. Η πίστη του στήν Ορθοδοξία ανάβλυζε από βαθύτερα εσωτερικά στρώματα. Ο Θεός του ήταν όχι μόνον ο Θεός τής Γραφής καί τής Υμνολογίας, αλλά καί ο μυστικός, ο απέραντος Θεός τής Ανατολής, ο Παντοκράτορας τών βυζαντινών θόλων. "Η Ορθόδοξος Μικρά Ασία" θά γράψη ο φίλος τού Κόντογλου Θεόκλητος Διονυσιάτης, "μέ τό έντονον παραδοσιακόν χρώμα καί τήν μοναστικήν πνευματικότητα, εδορυφόρησεν εις τόν Φώτιον μιάν εκλεπτυσμένην ορθόδοξον αίσθησιν, τήν οποίαν εκαλλιέργησεν μέ τάς νηστείας, τό κομβοσχοίνι καί τά ασκητικά βιβλία. Καί αυτό βεβαιούται από τό αγιογραφικόν καί συγγραφικόν του έργον. Καί δέν μετέφερε απ' τό Αϊβαλί, τήν πατρίδα του, μόνον μέ τίς αγνές λαϊκές αναμνήσεις τών θαλασσινών περιπετειών μέ τούς ψαράδες, τά τρεχαντήρια καί τούς κουρσάρους, αλλά καί όλη τή βιουμένη στήν καρδιά του ασκητική Ορθοδοξία, δηλαδή ολόκληρη τήν εν Χριστώ ζωή τής Εκκλησίας" ("Αθωνικά άνθη", Ο εν Χριστώ αδελφός μας". Ο ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ Είχε τήν εύνοια τού Θεού ο Κόντογλου νά γεννηθή από ευσεβείς γονείς καί νά ζήση σέ ένα συγγενικό περιβάλλον ιερέων καί μοναχών. Αλλά καί η εποχή εκείνη κρατούσε άφθαρτα τά χριστιανικά ήθη καί τίς ελληνικές παραδόσεις. Η εύπλαστη παιδική του ψυχή δεχόταν ευεργετικές επιδράσεις μέ τίς εκκλησιαστικές καί χριστιανικές διδαχές. Έτσι οπλίστηκε μέ σπέρματα καί καταβολές αγαθές. "Υπό τίς προϋποθέσεις αυτές", γράφει ο φίλος τού Κόντογλου, μοναχός Θεόκλητος ο Διονυσιάτης, "δυναμωμένος καί στεριωμένος στήν πίστη στό Χριστό, μέ σεβασμό στόν άνθρωπο σάν πλάσμα τού Θεού αθάνατο, μέ οράματα καί φιλοδοξίες νά αποβή ωφέλιμος στήν πατρίδα του καί τήν Ορθοδοξία, μέ ισχυρό θυμοειδές καί πειθαρχημένο επιθυμητικόν, όλος όνειρα καί ελπίδες καί εμπιστοσύνη στό Θεό "πού λάτρευε εν τώ πνεύματί του" ξεκίνησε από τή γενέτειρά του γιά τήν μητέρα Ελλάδα". Μέ τέτοια ηθική υποδομή καί ένα γόνιμο καί δυνατό μυαλό δέν είναι νά απορή κανείς πώς προέκυψε μετέπειτα ένας χαρισματικός Ορθόδοξος Χριστιανός, άριστος αγιογράφος καί λογοτέχνης. Βέβαια σ' αυτό βοήθησε καί η διαρκής ενασχόλησή του μέ τό επάγγελμά του καί τά συναφή μέ αυτό. Βρισκόταν πάντα σέ επικοινωνία μέ τόν ουρανό. Ποτέ δέν έπαψε νά ψάλλη καί νά δοξολογή τόν Θεό. Πότε μέ τήν γραφή τών άρθρων, πότε μέ τίς μεταφράσεις πατερικών κειμένων, πότε μέ τήν αγιογραφία του καί πότε μέ τίς ψαλμωδίες του κυριαρχιόταν από τήν μνήμη τού Θεού. "Μόνον έτσι, θά πή πάλι ο Θεόκλητος Διονυσιάτης, δύναται νά ερμηνευθή ο πνευματικός πόθος του καί ο ένθεος ζήλος του, πού δέν εγνώρισαν ύφεσιν. Διότι όχι μόνον εις τό εργαστήριόν του εθεολόγει εποπτικώς διά τών ιερών εικόνων, αλλ' όπου ευρίσκετο, ακόμα καί επάνω εις τά ικριώματα, απ' όπου εφιλοτεχνούσε τάς βυζαντινάς νωπογραφίας του εις τούς τρούλλους καί τάς επιφανείας τών ιερών ναών, μέ εκείνο τό άγιον πάθος τού ιερουργού, πού έψαυε τά ίχνη τού Θεού καί μετουσίωνε τόν θείον έρωτά του εις κατανυκτικάς μελωδίας καί εις δοξολογικούς αλαλαγμούς...." Καί μόνον έτσι εξηγείται πώς μετέφερε στό χαρτί καί τούς τοίχους τών εκκλησιών όλη τήν βιωμένη στήν καρδιά του Ορθοδοξία, δηλαδή ολόκληρη τή ζωή τής Εκκλησίας καί ολόκληρο τόν λαϊκό πολιτισμό τής πατρίδας του. Οι ορθόδοξες εμπειρίες του τόν ωρίμασαν σάν τεχνίτη τής αγιογραφίας καί λαογραφίας. Αυτές τίς εμπειρίες του εξωτερικεύει στά έργα του. Δέν υπάρχει σήμερα κανένας αγιορείτης αγιογράφος πού νά μήν ακολουθή τόν δρόμο πού χάραξε ο Κόντογλου. Έχουν γεμίσει οι εκκλησίες καί τά μοναστήρια μέ εικόνες καί τοιχογραφίες κοντόγλειας τεχνοτροπίας. Άφησε αληθινά ιστορικό έργο στήν βυζαντινή αγιογραφία, πού τό αναγνωρίζει Ανατολή καί Δύση. Δέν είναι όμως μικρότερης αξίας καί τό λογοτεχνικό του έργο. Πηγάζει κι αυτό από τήν ίδια πηγή: τήν ευσέβειά του, τήν παραδοσιακή ζωή του, μέ τίς ατέλειωτες ψαλμωδίες του, μέ τά προσκυνήματά του στά παλιά μοναστήρια, τίς κρυφές ελεημοσύνες του, μέ θαύματα καί μετανοούντες κουρσάρους, μέ ιστορίες γιά μάρτυρες καί νεομάρτυρες καί ασκητές, γιά θαυματουργά λείψανα αγίων καί όνειρα απλοϊκών χριστιανών. Καί πάντα η Ορθοδοξία τόν ενέπνεε, αυτήν διακονούσε καί γι' αυτήν εμάχετο. Χρησιμοποίησε τήν γλώσσα πού μιλούσε καί καταλάβαινε ο λαός, απαλλαγμένη απο ρητορίες καί φανφαρονίες. "Ο ρήτορας, έλεγε, παίζει μέ τή γλώσσα σά νά' ναι ερωμένη του, ενώ ο καλός λογογράφος τή δέχεται γιατί είναι τιμή του. Η μαστοριά στή γλώσσα είναι τό σοφό αίστημα, όχι η σοφία. Οι λέξεις νά είναι συναρθρωμένες μέ τά πράγματα, τίς πράξεις, τά πρόσωπα καί τίς καταστάσεις. Νά είναι μιά γλώσσα βιωμένη, βαφτισμένη στή φωτιά τής ζωής μέ τρόπο αυθόρμητο". Στά ηθογραφικά του αφηγήματα δέν υπάρχει καμιά σύνθετη πλοκή. Νά ένα δείγμα: "Καθόντανε λοιπόν γύρω στόν σοφρά καί τρώγανε. Απάνω στό τραπέζι ήτανε κρέατα, μυτζήθρες ανάλατες, μανούρια, αγίζια, ψάρια, μπεκάτσες ψητές, τσίχλες, κι άλλα πουλιά τού κυνηγιού. Ο ένας, ο καρβουνιάρης, ήτανε από τά μπουγάζια τής Πόλης, από τή Μάδυτο, κι ήξερε κι έψελνε καλά, είχε καί φωνή γλυκειά καί βαρειά, τζουράδικη. Έψαλε τό "Μεγάλυνον ψυχή μου" μέ τέτοιο μεράκι, πού κλάψανε οι άλλοι πού τόν ακούγανε..." (Παραμονή Χριστούγεννα). Οι τσομπάνηδες είχανε μαζευτεί στή σπηλιά κι ανάψανε μιά μεγάλη φωτιά καί κουβεντιάζανε...Τούς βάλανε νά καθήσουνε, τούς κάνανε καφέ. Οι κυνηγοί είχανε κονιάκι. Κουραστήκανε...Άμα ήπιανε δυό-τρία κονιάκια, ο μπαρμπα-Παναγής άρχισε νά μασά τά μουστάκια του, καί στό τέλος έπιασε νά τραγουδά: Καλήν εσπέραν άρχοντες...Ύστερα ο Δυσσέας έψαλε τό "Χριστός γεννάται, δοξάσατε"...Ύστερα καθήσανε στό τραπέζι. Τέτοιο τραπέζι βλογημένο καί χαρούμενο δέν έγινε σέ κανένα παλάτι. Τρώγανε καί ψέλνανε...Κι ο κυρ-Παναγής έκλεβε κάπου-κάπου λίγον ύπνο, ρουχάλιζε λιγάκι κι ύστερα ξυπνούσε κι έψελνε μαζί μέ τή συνοδεία" (Χριστούγεννα στή σπηλιά) Μιλώντας γιά τήν γλώσσα στά θρησκευτικά θέματα έλεγε: "Ένα είναι τό γνώρισμα τής καλής γλώσσας, τούτο: τό νά συγκινεί τίς ευσεβείς ψυχές, τό νά γεννά κατάνυξη μέσα σ' αυτές, νά κάνει νά αναβρύζουν δάκρυα από τά μάτια τών πιστών καί νά τούς γεμίζει από πόθον σφοδρότατον νά τά καταφρονήσουν όλα, διά τήν αγάπην τού Χριστού. Αυτή τή φωτιά, αυτό τό "πύρ" πού είπε ο Χριστός, τό άναβε ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός μέσα εις τά ψυχάς τών Χριστιανών πού τίς "επλάκωνε η σκλαβιά" καί πού ήσαν πεινασμένες "από λιμόν τού ακούσαι τόν λόγον τού Κυρίου" καί αντί νά τουρκέψουν, επήγαιναν "αγαλλομένω ποδί" καί εμαρτυρούσαν διά τήν πίστιν τού Χριστού. Καί αυτά τά λόγια δέν ήταν αττικά, ούτε τορνευμένα από αργόσχολους γραμματικούς, αλλά λόγια τού λαού τών βουνών, "τών μωρών τού κόσμου", πού ηγάπησεν ο Χριστός περισσότερον από τούς φιλοσόφους καί από τούς διαβασμένους..." Ο απλός άνθρωπος είναι τό μεγάλο πάθος τού Κόντογλου. Καί όπου τόν βρίσκει τόν περιγράφει μέ δύναμη καί συμπόνοια. Δέν τόν ενδιαφέρουν οι παραλήδες, οι μεγαλοστάνοι, οι δυνάστες, οι μεθυσμένοι από πλούτο καί εξουσία. Καί αυτούς τούς ήρωές του δέν τούς βρίσκει στά ρόδινα ακρογιάλια, στά ειρηνευμένα χαμόσπιτα καί στίς ταπεινές εκκλησιές, όπως ο Παπαδιαμάντης. Τούς συναντά κουρασμένους θαλασσινούς, πού οργώνουν πέλαγα καί στεριές κι αφιλόξενα δάση πού ζούσαν αιμοβόρα θηρία καί άκαρδοι ανθρωποφάγοι. Δέν κινείται μέσα σέ περιορισμένα πλαίσια. Ξανοίγει τή ματιά του πλατύτερα καί παρακολουθεί τούς ανθρώπους μέσα στήν αγωνία τής βιοπάλης καί στόν ασταμάτητο πόλεμό τους μέ τά φυσικά στοιχεία. Καί σ' όλους βλέπει μέσα τους τόν άνθρωπο, τήν εικόνα τού Θεού. Ο Κόντογλου πάντα ήταν ένας θρησκευόμενος άνθρωπος. Αφ' ότου όμως έγραψε τόν "Μυστικό Κήπο" γίνεται πνευματικότερος καί η τέχνη του εσωτερικότερη καί κατανυκτικότερη. Ζή πιό έντονα τό στασίδι τού ιεροψάλτη. "Οι εικόνες τού Παντοκράτορα πού ζωγραφίζει σταλάζουν, όπως γράφει ο Π. Πάσχος, ( "Σχέδιο μέ μολύβι") οίνον κατανύξεως". Καί ο ίδιος ο Κόντογλου εξομολογείται: "Αφού έγραψα πολλά, κι απόχτησα φήμη στό γράψιμο, είδα στό τέλος πώς μάταια τέχνη κατέχω. Παρομοιάζω τόν εαυτό μου σάν τόν μετανοιωμένο τόν ληστή, ή σάν τήν πόρνη πάλλαξε δρόμο, ή σάν τόν όσιο Μωϋσή τόν Αιθίοπα, πού επί χρόνια πολλά λήστεψε κ' έσφαξε, καί στά τελευταία βρήκε έλεος. Γιατί κι εγώ έγραψα ιστορίες γιά ληστάδες καί γιά κουρσάρους καί γιά φονιάδες κάθε λογής, καί τώρα καταλαβαίνω, πώς πρέπει νά βάλω στή λίγη τέχνη μου κάποιον σκοπό καλό καί βλογημένον, νά πλέξω μελωδικό εγκώμιο γιά τούς άσαρκους ασκητάδες, πού ευώδιαζε τό κορμί τους σάν κυπαρισσόξυλο καί σάν τά ξερά χορτάρια τών γκρεμνών. Οι ποιητές συνηθίζουνε νά καλούνε τίς μούσες νά τούς φτερώσουνε. Εγώ όμως κράζω τό Θεό νά μέ φωτίσει, γιατί τρέμοντας πιάνω στό στόμα μου τόνομά του τ' αγιασμένο, επειδής είναι πιό καθαρό από τό χιόνι, καί φοβάμαι μήν γίνω αίτιος καί τό λερώσει η δόξα τού κόσμου, από τόν οποίο ξεμακρύνανε καί βυθιστήκανε στό βυθό τής λησμονιάς....Γιατί όσα καταπιάστηκα ίσαμε τώρα μέ τήν τέχνη μου, βρισκότανε μέσα στό δικαίωμα τής δύναμής μου, ενώ τούτο πού επιχειρίζουμαι είναι, κατά τή γνώμη μου, πέρα από δαύτη" ("Μυστικός Κήπος", Αθήνα 1944, σελ. 21-22) Αναζητούσε τόν άνθρωπο ήρωά του έξω από τήν σύγχρονη κοινωνία, στό στοχαστή, τόν ασκητή, τόν αδιάφορο γιά τά φθαρτά υλικά τού κόσμου τούτου, ένα αγριοπούλι τής μοναξιάς. Στούς "Ευτυχισμένους ανθρώπους" ο ήρωάς του Γιαβάς ή Γιαβάσογλου ο θαλασσινός εκφράζει τίς σκέψεις τού Κόντογλου. Γράφει: "Δοξάζω τό μεγαλοδύναμο, Φωτάκη μου, πού άραξα σέ τούτο τό πόρτο κι έχω τήν ησυχία μου, ύστερ' από τόσες μπόρες πού πέρασα. Ακούγω τί γίνεται στόν κόσμο, καί λέγω μέ τό νού μου πώς είναι τά συντέλεια. Τέτοιος κόσμος καλύτερα νά λείψει. Οι ασθένειες θά τόν ξεκληρίσουν. Η κακία πλήθυνε. Η καλωσύνη λιγόστεψε, σχεδόν χάθηκε. Κείνον τόν καιρό πού γύριζα στίς θάλασσες, οι άνθρωποι ήταν άγιοι σάν ξομολόγοι μπροστά στούς σημερινούς. Καί, μ' όλον τούτο, τί φαρμάκια ήπια στή ζωή μου! Εσύ γράφεις ολοένα περί Χριστού καί καλά κάνεις. Μά, άράγε, βρίσκεται κανένας απλός άνθρωπος νά σέ πιστέψει τήν σήμερον ημέραν, κανένα προβατάκι τού Θεού; Πολύ τό αμφιβάλλω. Η απλότη έλειψε. Βασίλεψε ο διάβολος κι η επιστήμη τού Σιμπάν, πού άκουσα νά λένε οι Κινέζοι, δηλαδή τού Οξαποδώ! Από όσο ξέρω, ο αχάριστος άνθρωπος είναι απ' όλους τούς κακούς χειρότερος, βάλε καί από τό φονιά ο χειρότερος. Ο σκύλος είναι καλύτερός του. Υπάρχει σκύλος πού νά' ναι αχάριστος; Εσύ τά γνωρίζεις καλύτερα, μά κ' εγώ ο αγράμματος, απ' όσα ξέρω, λέγω πώς κάθε άνθρωπος είναι συχωρεμένος, εξόν από τόν αχάριστο. Τό Βαγγέλιο γράφει πώς ο Χριστός συχώρεσε όλα τά κρίματα, όλους τούς αμαρτωλούς, εξόν από τόν αχάριστο τόν Ιούδα, κι από τούς υποκριτές. Μά υπάρχει άράγε αχάριστος πού νά μήν είναι υποκριτής;". Η ΕΛΛΗΝΟΣΥΝΗ ΤΟΥ Ο Κόντογλου ζούσε τήν Ορθοδοξία ελληνικά, όχι οικουμενικά. Ήταν ένας γνήσιος Έλληνας. Η ελληνικότητά του ήταν συνείδηση. Δέν ζή στήν Ελλάδα καί τήν ελληνική φύση μέ αοριστίες, αλλά μέ τήν διαίσθηση τού Έλληνα σφραγισμένη μέ τήν χριστιανική της οδύνη. Στό "Θρηνητικό συναξάρι τού Κωνσταντίνου Παλαιολόγου", "Η πονεμένη Ρωμιοσύνη" (σελ. 59) είναι εύγλωττη η απόλυτη σύμπτωση Ελληνισμού καί Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ο εχθρός πού γκρέμισε τό Βυζάντιο ήταν εχθρός τού Έθνους καί τής Εκκλησίας. Καί κλαίει εκεί σπαρακτικά γιά τήν χαμένη πατρίδα του τήν Ιωνία καί ό,τι καλό είχε ο ελληνικός πολιτισμός, πού τό αφάνισε η λαίλαπα τών Αγαρηνών μετά τό ξερρίζωμα τής Μικρασίας. Υπόσχεται πώς δέ θά ξεχάση ποτέ τήν Ιερουσαλήμ, όπως ονομάζει τήν πατρίδα του καί ξεσπάει σ' ένα βουβό παράπονο. Μεταφέρω εδώ ένα μέρος από τόν θρηνητικό πρόλογο στό έργο του "Αρχαίοι άνθρωποι τής Ανατολής" "Μυστήριο μεγάλο είναι τό πώς έρχεται στόν κόσμο ο άνθρωπος. Εμένα τό γραφτό μου είτανε νά γεννηθώ στήν Ανατολή, αλλά η ρόδα τής τύχης, πού γυρίζει ολοένα, ξερρίζωσε από τά θεμέλιά του τόν τόπο μου καί μ' έρριξε στήν ξενητειά, σ' ανθρώπους πού μιλούσανε τήν ίδια γλώσσα μέ μένα, πλήν όμως πού είχανε άλλα συνήθεια. Τό πουλί τό θαλασσοδαρμένο, πώς βρίσκει έναν βράχο μέσα στό πέλαγο, καί κάθεται καί στεγνώνει τά φτερά του, έτσι βρίσκουμαι κ' εγώ σέ τούτα τά χώματα. Τό πώς γεννήθηκα στά μέρη τής Ασίας, τό' χω γιά πράμα βλογημένο καί δοξάζω τό Θεό γιά δαύτο. Μολαταύτα, βρεθήκανε ανθρώποι κακοί καί κακογεννημένοι, ψυχές φτωχές, νά γυρίσουνε τό καύχημά μου σέ κατηγόρια. Θέλανε νά αρνηστώ τή μάνα μου τήν Ασία, σέ καιρό πού αυτοί θρεφόντανε από τό πλούτος τής καρδιάς μου καί παίρνανε χαρά κ' ελπίδα από τή φλέβα πού ανάβλυζε από τή βαθειά ρίζα μου. "Αμαρτίαν ήμαρτεν Ιερουσαλήμ, διά τούτο εις σάλον εγένετο, πάντες οι δοξάζοντες αυτήν, εταπείνωσαν αυτήν". "Κληρονομία ημών μετεστράφη αλλοτρίοις, οι οίκοι ημών ξένοις. Ορφανοί εγενήθημεν, ουχ υπάρχει πατήρ, μητέρες ημών ως αι χήραι". "Κατέλυσε χαρά καρδίας ημών, εστράφη εις πένθος ο χορός ημών". Μά εγώ δέ θά σ' αρνηστώ ποτές, Ιερουσαλήμ! Νά χάσω τό φώς μου άν σέ ξεχάσω, νά ψάχνω μέ τό ραβδί καί νά μή βρεθεί τοίχος νά μού δείξει τό δρόμο, κι ούτε πονετικός διαβάτης νά μέ χειροκρατήσει. Γιατί θάν έχω αρνηστεί τό Θεό τόν αληθινόν, καί θέ νάμαι παραδομένος στά είδωλα τής ψευτιάς, κι αντίς τήν απλή καρδιά πού ρίζωσε στό κορμί μου, θέ νάχω βάλει μέσα μου φίδια φαρμακερά, νά δαγκάνουνε τ' αδέρφια μου τούς ανθρώπους. Μαζί μέ σένα ζεί η ψυχή μου, κ' είμαι πλούσιος όποτε είμαι μακρυά από τούς στενόψυχους ανθρώπους, καί γίνουμαι φτωχός όποτε σμίγω μαζί τους. Σέ μέρος, πούχει τόσο μονάχα φώς, όσο χρειάζεται στόν ξενιτεμένον, εκεί σέ συλλογιέμαι τή νύχτα..." Όλες τίς περιόδους τής ελληνικής ιστορίας τίς ζή ο Κόντογλου. Σ' όλο τό πεζογραφικό αλλά καί καλλιτεχνικό του έργο ψηλαφεί μέ ζέση τόν σφυγμό τών ελληνικών πραγμάτων στή διαχρονικότητά τους. Συναιρεί καί βιώνει στή μήτρα της ολόκληρη τήν ελληνική ιστορία καί ζωή. Μέ πάθος αφουγκράζεται ό,τι θεωρεί ζωντανό. Ζωντανεύει σέ σύμβολο τόν καημό τής Ρωμηοσύνης. Ολόκληρη η πορεία του είναι ένας πικραμένος αγώνας κι ένα βουβό κλάμα γιά τά ιερά καί όσια πού χάθηκαν. Τήν αρχαία ιστορία τήν ζή αποκαθαρμένη από τά ειδωλολατρικά στοιχεία. Τιμά καί θαυμάζει καί αυτής τής περιόδου τούς ήρωες. Διδάσκεται από τήν ζωή τους καί στό έργο του διασώζει ό,τι καλό καί λαμπερό σώζεται από τόν αρχαίο κόσμο, πού όμως τόν φιλτράρει στό φίλτρο τής Ορθοδοξίας. Η καρδιά του όμως μέ όλη τή δύναμή της είναι τοποθετημένη στό Βυζάντιο, τήν Τουρκοκρατία καί τό ' 21. Στό αφήγημά του "Η ακατάλυτη ελληνική φύτρα"("Η πονεμένη Ρωμηοσύνη", σελ. 269) γράφει: "Η Ρωμιοσύνη βγήκε από τό Βυζάντιο ή, γιά νά πούμε καλύτερα, τό Βυζάντιο στά τελευταία χρόνια του στάθηκε η ίδια η Ρωμιοσύνη. Ακόμα από τόν καιρό τού Φωκά φανερώνονται καθαρά τά χαραχτηριστικά της, καί στά χρόνια τών Παλαιολόγων, πού ψυχομαχά τό βασίλειο, αντρειώνεται η βασανισμένη Ρωμιοσύνη, η καινούργια Ελλάδα. Μεγάλωσε μέσα στήν αγωνία η χριστιανική Ελλάδα, γιατί ο πόνος είναι η καινούργια σφραγίδα τού Χριστού. Η Ρωμιοσύνη είναι η πονεμένη Ελλάδα. Η αρχαία Ελλάδα μπορεί νά' τανε δοξασμένη κι αντρειωμένη, αλλά η καινούργια, η χριστιανική, είναι πιό βαθειά, επειδής ο πόνος είναι ένα πράγμα πιό βαθύ κι από τή δόξα κι από τή χαρά κι από κάθε τί. Οι λαοί πού ζούνε μέ πόνο καί μέ πίστη τυπώνουνε πιό βαθειά τόν χαραχτήρα τους στόν σκληρό βράχο τής ζωής, καί σφραγίζονται μέ μιά σφραγίδα πού δέν σβήνει από τίς συμφορές κι από τίς αβάσταχτες καταδρομές, αλλά γίνεται πιό άσβηστη. Μέ μιά τέτοια σφραγίδα είναι σφραγισμένη η Ρωμιοσύνη. Τά έθνη πού εξαγοράζουνε κάθε ώρα τής ζωής τους μέ αίμα καί μ' αγωνία, πλουτίζονται μέ πνευματικές χαρές πού δέν τίς γνωρίζουνε οι καλοπερασμένοι λαοί. Αυτοί απομένουνε φτωχοί από πνευματικούς θησαυρούς κι από ανθρωπιά, γιατί η καλοπέραση κάνει χονδροειδή τόν μέσα άνθρωπο. Ενώ ο πόνος κατεργάζεται τούς λαούς καί τούς καθαρίζει, όπως καθαρίζεται τό χρυσάφι μέ φωτιά μέσα στό χωνευτήρι. Γιά τούτο η δυστυχισμένη Ρωμιοσύνη στολίστηκε μέ κάποια αμάραντα άνθη, πού δέν τ' αξιωθήκανε οι μεγάλοι κ' οι τρανοί λαοί τής γής" (Φ. Κόντογλου, Έργα Γ`. Η πονεμένη Ρωμιοσύνη, έκδ. "Αστήρ", Αθ. 1963, σ. 269) Πίστευε ο Κόντογλου καί ζούσε τήν ελληνική ιστορία οδυνηρά, ορθόδοξα. Ο Χριστιανισμός στήν ορθόδοξη μορφή του συνδέει τό μεγαλείο τής οδύνης τού ανθρώπου μέ τήν χαρά τού ουρανού (χαρμολύπη). Ο πόνος είναι πιό βαθύ πράγμα από τήν χαρά καί τήν δόξα. Στήν Τουρκοκρατία καί τό '21, όπως γράφει ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, περιφερόταν ο Κόντογλου, όπως ο κηπουρός στόν κήπο του. Εκεί η ψυχή του βγάζει φωνή μεγάλη. "Βλέπει τήν Ελλάδα, τόν βασανισμένο λαό της ντυμένο στολή αφθαρσίας, νά τού φέγγει καί νά τόν ψυχώνει η ελπίδα τής αθανασίας. Νιώθει τήν ψυχή τών Ελλήνων γεμάτη κρυφά πλούτη". (Η πονεμένη Ρωμιοσύνη, σελ. 228). "Σκέπτεται τό χτυποκάρδι πού περάσανε χιλιάδες μέρες καί χιλιάδες νύχτες καί βγάζει ξανά η γής ετούτη νιούς καί κοπέλλες! Πώς δέν ξεράθηκε γιά ούλους τούς αιώνες τό δέντρο πού μαράθηκε απ' τό φαρμακερό χνώτο αυτουνού τού φιδιού" ("Τό Αϊβαλί η πατρίδα μου", σελ. 14) Εκεί στήν Τουρκοκρατία μέ τό πεζογραφικό του έργο καί περισσότερο μέ τήν βυζαντινή αγιογραφία καθρεφτίζεται η ψυχή τής Ρωμιοσύνης μέ λάμψεις οδύνης, αλλά καί πνευματική σεμνότητα. Πίστευε ο Κόντογλου στήν ελληνική αθανασία. Ήταν περήφανος γιά τήν φυλή μας. "Η φυλή μας, γράφει, η μακροζωϊσμένη, πέρασε πολλές δόξες καί πολλά βάσανα. Τά μάτια τών Ελλήνων πρωτοείδανε πολλά πράματα πού δέν ήξερε πρωτύτερα ο κόσμος" ("Πέδρο Καζάς" σελ. 279). Ζούσε ο Κόντογλου τήν Ορθοδοξία σάν μιά φυσιολογική ανάπτυξη τού Ελληνισμού, ως μιά κιβωτό καί μιά πηγή του. Γι' αυτό τό πρότυπό του ήταν οι άγιοι, οι μάρτυρες, οι ασκητές. Σέ ένα από τά καλύτερα κείμενά του, στόν "Άγιο Γιώργη τόν Χιοπολίτη" πιστοποιείται αυτή η ενότητα τού Ελληνισμού μέσα στήν Εκκλησία, μέσα στό πάθος της καί στό αίμα τών Νεομαρτύρων. Η κοινωνία ολάκερη πού πενθεί, γιορτάζει καί λατρεύει τόν νεομάρτυρα είναι η νεοελληνική κοινωνία πού ζή μέ βαθύτατη οδύνη τόν Ελληνισμό καί τήν Ορθοδοξία. Καί ύστερα μέσα στό '21 ο Κόντογλου ζή τήν ταύτιση τού ήρωα τού Έθνους μέ τόν μάρτυρα τής πίστης. Οι άγιοι είναι καί ήρωες τού Έθνους. Η λεβεντιά τού ήρωα δέν είναι αποκοτιά. Στό βάθος της έχει τό νόημα μιάς πίστης πού ο άνθρωπος πιστεύει στήν αθανασία καί αναμετριέται μέ τό θάνατο περιφρονώντας τίς χαρές ετούτης τής ζωής. Τόν ίδιο αέρα τής λεβεντιάς αναπνέουμε καί όταν διαβάζουμε τόν "Πέδρο Καζά" μέ άνδρες φημισμένους, πού έζησαν άγρια ζωή μέ τό κεφάλι χωμένο στίς φουρτούνες καί στίς καταιγίδες καί στίς σελίδες πού έγραψε γιά τούς Έλληνες ήρωες. Φρόνημα υψηλό καί στίς δυό περιπτώσεις, η πατρίδα σέ ιερή έξαρση. Σέ όλα τά έργα του μπροστά η ψυχή τών Ελλήνων. Καί αυτό τού αυγαταίνει τόν πόνο του τόν εσωτερικό γιά τήν Ελλάδα, τήν Πόλη, τίς αλησμόνητες πατρίδες καί συμπάσχει μαζί τους. "Περπατώ, θά πή ο ίδιος, τήν ελληνική ιστορία μέ μεγάλα βήματα, είμαι στό κέφι, καί καταλαβαίνω τό Θεό καί τούς προγόνους μου νά μού κρατάνε σιωπηλή συντροφιά..."("Πέδρο Καζάς", σελ. 10). Μεταξύ 1936 καί 1938 εργάζεται κατά διαστήματα στόν Μυστρά, όπου καθαρίζει τίς περίφημες τοιχογραφίες τών βυζαντινών ναών του. Εκεί τόν συνάντησε ο Νίκος Καζαντζάκης καί δημοσίευσε τίς εντυπώσεις του στήν «Καθημερινή» (10-12-1937) μέ τόν τίτλο «Θνητοί καί Αθάνατοι»: «Ψηλά στόν τρισχαριτωμένο ναό τής Περίβλεπτος τού Μυστρά, ανάμεσα από περίπλοκες σκαλωσιές, ανάερα κρεμασμένος σάν πολυέλαιος τής εκκλησιάς, μέ τήν άσπρη εργατικιά μπλούζα του, μέ τήν παλέτα καί τό πινέλο στά χέρια, στρογγυλοπρόσωπος κι εκστατικός, όμοιος μέ τά λιοντάρια πού σέ κοιτάζουν σάν ανθρώποι μέσα από τά παλιά περσιάνικα χαλιά, πρόβαλε καλωσορίζοντάς με ο Κόντογλου. Τά μάτια του λάμπουν ευχαριστημένα, γιατί ξέρει πώς εχτελεί τό χρέος του καί τά χέρια του είναι γεμάτα ανυπομονησία καί δύναμη. Πάλεψε πολύ στή ζωή του, πόνεσε, μά τά εφήμερα δέν μπόρεσαν νά τόν λυγίσουν πώς νά λυγίσουν έναν άνθρωπο πού πιστεύει στό Θεό; Κι όταν τόν παρασφίξει η πίκρα, αρχινάει καί ψέλνει θριαμβευτικά ένα τροπάρι: "Τή υπερμάχω στρατηγώ τά νικητήρια....". Ή: "Σιγησάτω πάσα σάρξ βροτεία....". Κι η πίκρα ξορκίζεται, κι η γής μετατοπίζεται κι ο Κόντογλου μέ τά δαχτυλίδια του, μέ τό καρέ παλτό του, μέ τά σγουρά μαλλιά του, μέ τά μεγάλα του μάτια, μπαίνει ολάκερος στήν Παράδεισο... Ο Κόντογλου έτρεχε απάνω-κάτω στήν Παράδεισο, πού αυτός μέ τίς ανασκαφές του ξανάφερε πάλι στό φώς θείες μορφές πλαντούσαν κάτω από στρώματα ασβέστη, καί λές πλαντούσε μαζί τους κι ο Κόντογλου καί δέν έβρισκε ησυχία, άν δέν τίς γλύτωνε. Σωστά έχει ειπωθεί πώς κάθε άνθρωπος έχει κάτω από τήν ευθύνη του μιάν ορισμένη περιοχή από πράματα, ανθρώπους κι ιδέες, κι άν δέ σώσει τήν περιοχή αυτή ούτε κι αυτός σώζεται. Η περιοχή τού Κόντογλου είναι γεμάτη από χαλασμένες τοιχογραφίες». Θυμίαμα πνευματικής ευωδίας αναδίνουν τά έργα τού Φώτη Κόντογλου. Ένας τρανός θεόπνευστος καλλιτέχνης αναδεικνύεται μέσα από τήν σύνθετη δημιουργία τού χρωστήρα του καί τού λόγου του, βυθίζοντας τίς ρίζες τους στά ακατάλυτα νάματα τής Ρωμιοσύνης καί τής Ορθοδοξίας. Αυτός ήταν ο Φώτης Κόντογλου. Μέ πάθος αφουγκραζόταν ό,τι θεωρούσε ζωντανό. Αγωνιζόταν νά ζωντανέψη σέ σύμβολα καί δρώμενα ολάκερο τόν καημό τής Ρωμιοσύνης. Είχε μιά συνολική σύλληψη γιά τό Γένος μας. Ο συντοπίτης του Ηλίας Βενέζης ως εξής τόν χαρακτηρίζει: Τόν αποκαλεί "Σάκλετον τού Αϊβαλιού πού χειρονομούσε ακατάπαυστα, μιλούσε ακατάπαυστα, έδειχνε, σχεδίαζε τό λόγο στόν αγέρα, ήταν φανατικός, πολεμούσε νά φανατίσει, ήταν ένα τεντωμένο νεύρο, έμοιαζε θεριό ανήμερο, φυλακισμένο στή στεριά από τά κύματα. Διηγόταν μέ τρόπο μοναδικό, πού δέν τόν έχω ξανασυναντήσει σέ άνθρωπο, ιστορίες απίθανες γιά τά ταξίδια του, γιά τήν τέχνη πού είδε, γιά τά πράγματα πού σπούδαζε. Τό κάθε τί πού διηγόταν έπεφτε πάνω μας σά δροσιά βροχής σέ διψασμένη γή. Άλλαζε έκφραση κάθε τόσο, κι όταν μιλούσε, τά μάτια του σπίθιζαν καί μιά μικρή φλόγα καρφωνόταν ολόϊσια στήν ψυχή μας σά μιά μικρή, μυτερή φλόγα..." Είχε μιά θρησκευτικότητα λειτουργική καί φανατικά ορθόδοξη, πού μόνον όσοι τήν ζούν σάν εκείνον μπορούν νά τήν καταλάβουν. Είχε μιά γλώσσα, πού μόνο ένας Παπαδιαμάντης, στή δημοτική φορμαρισμένη, θά μπορούσε νά τήν γράψη. "...γιατί η γλώσσα του είναι συναξάρι ή τροπάρι ή δημοτικό τραγούδι. Ίσως δέν είναι χωρίς σημασία τό γεγονός ότι ο Κόντογλου, μόλις ήρθε στήν Αθήνα από τό Αϊβαλί, έμεινε γιά αρκετό διάστημα στό ίδιο δωμάτιο πού έμεινε καί ο Παπαδιαμάντης" (Τό είπε ο ίδιος ο Κόντογλου στόν Π.Β. Πάσχο) "Γιά μένα, θά προσθέσει ο Πάσχος, ο Κόντογλου, ήταν ο μικρότερος αδελφός τού Παπαδιαμάντη" ("Σχέδιο μέ μολύβι" σελ. 67) "Ήταν ένας άνθρωπος, θά γράψη ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, πού είχε στραμμένα τά μάτια τής ψυχής του πρός τό "άκτιστον" φώς καί τά μάτια τού κορμιού του μετέωρα απάνω από τίς γήϊνες παρουσίες. Ήταν συνομιλητής τών αγίων καί τών αγγέλων. Όταν τόν αποσπούσες από τά μόνιμα οράματά του, ένιωθες πώς τόν κατέβαζες σ' έναν κόσμο πού σπέρνει τύψεις καί θερίζει θλίψεις" ("Η Ζωντανή παράδοση", σελ. 26) Τήν συχνή επαφή του μέ τόν ουρανό πετύχαινε μέ τήν θερμή προσευχή του, όπως αυτή πού δημοσιεύει στή "Βασάντα" μέ τίτλο "ΨΑΛΜΟΣ ΡΒ 102". Δόξασε ψυχή μου τόν Κύριο κι όλα τά σπλάγχνα μου τό όνομά του, τό άγιο δόξασε ψυχή μου τόν Κύριο. καί μήν ξεχνάς όλα τ' αγαθά πού σού' δωσε κείνον πού σχωρνά όλες τίς αμαρτίες σου, κείνον πού γιατρεύει όλες τίς αρρώστιες σου, κείνον πού σέ σπλαχνίζεται καί σέ πονά, κείνον πού γεμίζει μέ αγαθά τήν επιθυμία σου θέλει νά ξαναγεννηθεί η νιότη σου όπως τού αητού. Ο Κύριος ελεεί τούς δίκαιους καί προστατεύει τούς αδικημένους. Μιά μέρα όμως, ζεστή καί ηλιόλουστη, 13 Σεπτεμβρίου 1963, αυτός ο σπουδαίος άνθρωπος μέ τά πολλά χαρίσματα, βρέθηκε μέ τή γυναίκα του Μαρία καί τήν κόρη του Δέσπω, τσακισμένος από διερχόμενο αυτοκίνητο, στό νοσοκομείο. Η γυναίκα του πέθανε σέ λίγες μέρες. Ο ίδιος άφησε τήν τελευταία του πνοή στόν "Ευαγγελισμό", ύστερα από δυό χρόνια μέσα σέ φοβερούς πόνους. Νομίζω πώς τά τελευταία χρόνια μετά τό θάνατό του ο Κόντογλου πάει νά λησμονηθή. Σπάνια ακούγεται τόνομά του. Πού καί πού κανένας στοχαστικός τόν διαβάζει καί η νέα γενιά τόν αγνοεί. Είναι παράξενη η τύχη τών βιβλίων καί εκείνων πού τά έγραψαν. Πολλοί συγγραφείς καί ποιητές έμειναν θαμμένοι μέ τά βιβλία τους γιά πολλά χρόνια: ο Κάλβος, ο Καβάφης κ.ά. Κάποτε βρέθηκαν κάποιοι πού τούς ξέθαψαν καί μεσουράνησε η φήμη τους. Σίγουρα τό ίδιο θά συμβή καί μέ τόν Κόντογλου. Βραχυχρόνιος θά είναι ο παραμερισμός. Όσοι δέν είχαν τήν τύχη νά γνωρίσουν τόν Φώτη Κόντογλου μπορούν νά τόν αναστήσουν καί νά τόν γνωρίσουν διαβάζοντας τά έργα του. Εκεί εμφανίζει τόν εαυτό του μέ εκείνη τήν ωραία καί φυσική γυμνοσύνη τών αρχαίων. Κι όσοι θέλουν νά μάθουν μέ ακρίβεια τί πράγμα είναι ένας Χριστιανός, άς γνωρίση τόν Κόντογλου. Νά τόν γνωρίση όμως βαθιά καί όχι επιδερμικά. (Πηγή: «Εκκλησιαστική Παρέμβαση», Φεβρ. – Απρ. – Μάιος 2010)

Λογισμοί Αμαρτωλού-Φ.Κόντογλου

Όταν μιλήσεις στους ψευτοχριστιανούς για σκληρή άσκηση στο κορμί και στο πνεύμα για την αγάπη του Χριστού, θυμώνουνε, σε λένε φακίρη, ειδωλολάτρη, βάρβαρο. Αν θέλεις να δοκιμάσεις την πίστη ενός χριστιανού, μίλησέ του για τον ασκητισμό. Ο πιστός θα νοιώσει κατάνυξη, ο χλιαρός, δηλαδή ο ψεύτικος, ο άπιστος, θα διαμαρτυρηθεί. Τί αν λέγει ο Χρι­στός: «Μακάριοι όσοι αφήσανε τα πάντα και μ' ακολουθήσανε», ή «Η βασιλεία του Θεού βιάζεται και οι βιασταί αρπάζουσιν αυτήν», και πως «θλίψιν έξετε», και πως «στενή και τεθλιμμένη η οδός η απάγουσα εις την ζωήν»; Εμείς θέλουμε να είμαστε Χριστιανοί χωρίς Χριστό, δηλ. χωρίς θλίψη πνευματική, χωρίς να σηκώνουμε τον σκληρό σταυρό, αλλά να περπατάμε στον πλατύν δρόμο. Αυτοί οι ψεύτικοι χριστιανοί, σαν τους μιλά κανένας για σκληρή και στερημένη ζωή, για θυσία, για άσκηση, λένε πως αυτά δεν τα θέλει ο Χριστός, και πως αυτά είναι παρακαμώματα. Μα, ω ανόητε άνθρωπε, στον Χριστιανισμό, τίποτα δεν μπορεί να παραγίνει. Για όλα τα ανθρώπινα πράγματα μπορείς να πεις πως κάτι τι είναι παρακανωμένο, μονάχα για τον Χριστιανισμό δεν υπάρχει παρακάνωμα. Τί παρακάνωμα μπορεί να σηκώσει ακόμα το να αγαπάς αυτόν που σκότωσε τον πατέρα σου, τί παρακάνω­μα μπορείς να κάνεις στο να σε χτυπήσουνε και στο άλλο μάγουλο, τί παρακάνωμα να γίνει ακόμα στο να πεινάς και να διψάς την καταφρόνεση, στο να κάνεις όσα ζητά ο Θεός από εσένα, δηλ. στο ν' αγαπάς τους εχθρούς σου, να γλυκομιλάς αυτόν που σε βρίζει, να μην κρίνεις αυτόν που σε δικάζει, να ταπεινώνεσαι μπροστά στον πιο τιποτένιον άνθρωπο, κι' όταν τα κάνεις όλα αυτά, να λες πως είσαι «αχρείος δούλος»;

Τί παρακάνωμα μπορεί να γίνει ακόμα στο να πιστέψεις πως θα αναστηθούνε τα σώματά μας αθάνατα ως να ανοιγοκλείσει το μάτι, και πως ο κόσμος όλος θ' αλλάξει μονομιάς, και πως θα γίνει άλλος καινούριος κόσμος άφθαρτος; Λοιπόν υπάρχει τίποτα στον Χριστιανισμό που να μπορεί να παρακαμωθεί; Ο Χριστιανισμός είναι η υπερβολή όλων των υπερβολών, το πιο απίστευτο από όλα τα απίστευτα. Για τούτο η πόρτα που μπαίνει κανένας στην εξωτική χώρα του Χριστού είναι μια μοναχά, η πίστη. Και για την πίστη δεν υπάρχει κανένα παρακάνωμα. Ενώ για την απιστία υπάρχει η πονηρή φρονιμάδα, το μέτριο και ο συμβιβασμός. Γι' αυτό οι τέτοιοι ψευτοχριστιανοί δεν αντέχουνε στη φωτιά της πίστεως και γυρίσανε τον Χριστιανισμό σε κάποιο σύστημα ηθικό, ωφέλιμο για την εγκόσμια ζωή, που γι' αυτό δεν τους χρειάζεται ολότελα ο Χριστός. Γιατί ο άπιστος φοβάται, ενώ όποιος πιστεύει «ως λέων πέποιθε», κατά τον προφήτη.

* Όποιος αγαπά τον Θεό, φλέγεται χωρίς να το δείχνει, χαίρεται χωρίς να γελά, συντρίβεται μέσα στον βυθό του εαυτού του.

* Η αγάπη που μας δίδαξε ο Χριστός είναι άλλο πράγμα από τη λεγόμενη φιλανθρωπία. Για τούτο οι φιλάνθρωποι δεν γεύουνται αυτή την αγάπη του Χριστού, που είναι «νερό που πηδά σε ζωή αιώνια». Οι φιλανθρωπίες που κάνουνε οι σημερινοί άνθρωποι είναι ένα χρέος κοινωνικό. Αυτοί οι φιλάνθρωποι, κι' όποιος είναι πρακτικός άνθρωπος, δεν είναι χριστιανοί.

* Όποιος αγαπά τον Χριστό και το Ευαγγέλιό του, αγαπά το πράγμα που αξίζει να αγαπηθεί πιο πολύ απ' όλα. Μέσα στον Χριστό βρίσκεται ό,τι αξίζει την αγάπη, η ταπείνωση, ο πόνος, η πραότητα, η πνευματική θλίψη κ' η πνευματική χαρά που είναι κ' οι δυο γλυκές όταν γίνονται στ' όνομα του Χριστού.

* «Δεύτε προς με πάντες οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι, καγώ αναπαύσω υμάς». Να μας αναπαύσεις! Δεν θέλουμε ούτε να το ακούσουμε. Μα εμείς δεν θέλουμε ν' αναπαυθούμε. Εμείς θέλουμε νάμαστε φορτωμένοι, με τα πάθη μας, με τις έχθρες μας, με τους πολέμους, με τις φροντίδες της φιλοδοξίας, της σάρκας, με αίματα λερωμένοι, με πιστόλια, με κανόνια, με μπόμπες. Τί θα γίνουμε χωρίς αυτά, Κύριε ειρηνοποιέ; Πώς θα ζήσουμε έτσι αναπαυμένοι, με τί θα γεμίσουμε τον άδειο τον εαυτό μας, αφού για μας είναι ζωή μονάχα αυτά τα πράγματα. Ειρήνη μας δίνεις, μα η ειρήνη είναι ο θάνατός μας, αφού είναι ο θάνατος των αγαπημένων μας παθών! Αν έλεγες «κ' εγώ θα σας φορτώσω και άλλα τέτοια βάρη, που δεν τα γνωρίζετε, εγώ θα πλουτήσω την ψυχή σας και με άλλα τέτοια πλούτη, που να μη ειρηνέψετε ποτέ», τότε θα ερχόμαστε κοντά σου, θα σε παραδεχόμαστε για Θεό μας. Εμείς θέλουμε θεούς που να μας φορτώνουνε, εκδικητικούς, σαν τον Άρη, σαν τον Δία, σαν τον Κρόνο, ψεύτες σαν τον Ερμή, σαν τους άλλους. Εμείς θέλουμε να ζούμε την κακία, γιατί αυτή είναι ζωντανή και δυνατή. «Ναι, έρχου, Κύριε!» Κράζει με χαρά ο Ιωάννης στον Ερχόμενο επί Νεφελών στη Δευτέρα Παρουσία. Πρέπει νάσαι άγιος, δίκαιος και μάλιστα νάσαι Ιωάννης, για να χαίρεσαι πως θάρθει ο Χριστός και να τον περιμένεις. Εμείς κράζουμε «μην έλθεις Κύριε». Γιατί είμαστε αμαρτωλοί και έρχεται η οργή του Κυρίου καταπάνω μας. Με την «ατομική μπόμπα» τα συλλογίζουμαι αυτά. Μόλις μαθεύτηκε, φόβος επέπεσε επί πάσαν καρδίαν. Μακάριοι όσοι είναι έτοιμοι σε κάθε στιγμή! Αλλά αλλοίμονο! Ποιος είναι έτοιμος σαν τον Ιωάννην τον αγιώτατο από τους αγίους; Όλοι μας φοβούμαστε μήπως έλθεις ως κλέπτης εν νυκτί (Λουκάς ΚΑ').

* Οι άνθρωποι, αν τους βρίσεις ή λογοφέρεις μαζί τους, ή γράψεις γι' αυτούς κακό, έρχεται ώρα που μπορεί να σου το συχωρέσουν. (Δεν βαρυέσαι, αδελφέ, ξέχασέ τα!) Κείνο που δεν θα σου συχωρέσουνε ποτέ και για το οποίο θα σε μισήσουνε, είναι να ζεις κατά τέτοιον τρόπο, που να ντρέπουνται εκείνοι για τη δική τους τη ζωή, νάναι η ζωή σου σαν ένας έλεγχος της δικής τους.

* Όποιος απογεύθηκε κατάκαρδα την ειρήνη του Χριστού, δεν βιάζει τον εαυτό του νάναι φτωχός, μα θεληματικά ποθεί τη φτώχεια, και χάνει τη χαρά του σαν αποκτήσει κάτι τι παραπάνω, ας είναι και το πιο τιποτένιο πράγμα. Κι' ό,τι είναι ταπεινό και φτωχικό και καταφρονεμένο, τ' αγαπά κρυφά μέσα στην καρδιά του χωρίς να λέγει τίποτα σε κανέναν, γιατί ο ταπεινός αγαπά τη σιωπή και τη λησμονιά: «Εγγύς ο Θεός της λυπηράς καρδίας».

* Μόλις σκορπίσουνε οι πειρασμοί κι' ανοίξει η πόρτα της ψεύτικης χαράς και της αναπαύσεως, κλείνει η πόρτα της αληθινής ευφροσύνης. Αυτό το νοιώθει καθαρά ο Χριστιανός.

* Προσευχή. Σε ευχαριστώ, Κύριε πολυέλεε, σε υμνώ, σε δοξάζω, γιατί μ' έπλασες από το τίποτα. Αλλά δεν μ' έπλασες μοναχά μια φορά, αλλά και κάθε μέρα με πλάθεις από το τίποτα, επειδή και κάθε μέρα με βγάζεις από τον ίσκιο του θανάτου που ξαναπέφτω. Μέσα στον ακαταμέτρητο τον κόσμο, μέσα στη μερ­μηγκιά των ανθρώπων, είμαι ένα τίποτα. Ο κάθε άνθρωπος είναι ένα τίποτα. Και μολαταύτα τον κάθε άνθρωπο τον θυμάσαι και τον βρίσκεις και τον τραβάς προς εσένα, και τον ζωοποιείς από πεθαμένον, και τον ξαναπλάθει το πατρικό χέρι σου, σαν να είναι ο καθένας μας μοναχά αυτός στον κόσμο. Η κραταιά δύναμή σου βαστά όλη την κτίση κι' όλες τις ψυχές σαν νάναι μια και μοναχή. Και τις κάνεις να νοιώσουνε την αθανασία σαν νάναι μια και μονάχη η καθεμιά και σε νοιώθουνε πατέρα τους σπλαχνικόν, που δεν κουράζεται να συχωρά και να ξαναπλάθει τον εαυτό μας, που πεθαίνει κάθε ώρα από την αμαρτία.

Αξιοπρόσεκτες ευσεβείς σκέψεις
του ακαταβλήτου αγωνιστού
αειμνήστου ΦΩΤΙΟΥ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ † 1965
Εκδόσεις "Ορθόδοξος Κυψέλη"

ΜΙΑ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ: ΕΡΧΟΜΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΛΛΟ ΚΟΣΜΟ...

Η ιστορία που ακολουθεί πρόκειται για ένα αληθινό περιστατικό που συνέβη στον γνωστό συγγραφέα και αγιογράφο, Φώτη Κόντογλου...
"Ένα βράδυ, την Δευτέρα του Πάσχα, το 1964… , περασμένα μεσάνυχτα, λίγο πριν κοιμηθώ, βγήκα στο μικρό περιβολάκι που έχουμε πίσω από το σπίτι μας, και στάθηκα για λίγο, κοιτάζοντας τον σκοτεινό ουρανό με τα άστρα.
Ένας αγιασμένος γέροντας, μου είχε πει μια φορά, πως γύρω από αυτές τις ώρες ανοίγουν τα ουράνια…

Θα στεκόμουνα εκεί πέρα μονάχος ως το ξημέρωμα. Σαν να μην είχα σώμα, μήτε κανένα δεσμό με τη γη. Αλλά συλλογίστηκα μήπως ξυπνήσει κανένας μέσα στο σπίτι και ανησυχήσουνε που έλειπα, και γι’ αυτό μπήκα μέσα και ξάπλωσα.
Δε με είχε θολώσει καλά – καλά ο ύπνος, δεν ξέρω αν ήμουνα ξυπνητός ή κοιμισμένος, και βλέπω μπροστά μου έναν άνθρωπο με αλλόκοτη όψη.
Ήτανε κατακίτρινος, σαν πεθαμένος, μα τα μάτια του ήτανε ανοιχτά και με έβλεπε τρομαγμένος. Το πρόσωπο του ήτανε σαν μάσκα, σαν μούμια, με το πετσί του σαν γυαλιστερό, μαυροκίτρινο, και κολλημένο στο νεκροκέφαλο με όλα τα βαθουλώματα. Κοντανάσαινε σαν λαχανιασμένος.
Στο ένα χέρι του βαστούσε κάποιο παράξενο πράγμα, που δεν κατάλαβα τι ήτανε, και με τ’ άλλο έσφιγγε το στήθος του, λες και πονούσε.
Εκείνο το πλάσμα μ’ έκανε ν’ ανατριχιάσω. Το κοίταζα, και με κοίταζε, δίχως να μιλήσει, σαν να περίμενε να το γνωρίσω. Και στ’ αλήθεια, μ’ όλο που ήτανε τόσο αλλόκοτο, σαν να μου είπε μια φωνή στο μυαλό μου:
–Είναι ο τάδε …

Μόλις άκουσα τη φωνή, τον γνώρισα ποιός ήτανε. Τότε κι εκείνος άνοιξε το στόμα του κι αναστέναξε. Μα η φωνή του σαν να ερχότανε από πολύ μακριά, σα να ‘βγαινε από κανένα βαθύ πηγάδι.
Έβλεπα πως βρισκότανε σε μια μεγάλη αγωνία. Τα χέρια του, τα πόδια του, τα μάτια του, όλα φανερώνανε πως βασανιζότανε. Απάνω στην απελπισία μου, πήγα κοντά του να τον βοηθήσω, μα εκείνος μου έκανε νόημα με το χέρι του να σταματήσω, νά μή πλησιάσω…
ΘΕΛΩ ΝΑ ΠΕΘΑΝΩ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ…

Άρχισε να βογκάει, με τέτοιον τρόπο, που πάγωσα. Έπειτα μου λέγει:
«Δεν ήρθα, αλλά με ” στείλανε…” Εδώ, ολοένα τρέμω! Βρίσκομαι σε μεγάλη ζάλη. Παρακάλεσε τον Θεό να με λυπηθεί. Θέλω να πεθάνω, μα δεν μπορώ.
Αχ! Όσα έλεγες Φώτη, βγήκαν αληθινά. Θυμάσαι, λίγες μέρες πριν πεθάνω, που ήρθες στο σπίτι μου και μιλούσες για θρησκευτικά; Ήτανε και δύο άλλοι φίλοι μου, άπιστοι κι αυτοί σαν κι εμένα. Εκεί που μιλούσες, εκείνοι χαμογελούσανε…
Σαν έφυγες μού είπανε:
Κρίμα, να έχει τέτοιο μυαλό ό Φώτης, και να πιστεύει στις ανοησίες που πιστεύουνε οι γριές!
Μια άλλη μέρα, σού είχα πει, όπως και πολλές άλλες φορές:
«Βρέ Φώτη, μάζευε λεφτά, θα πεθάνεις στην ψάθα. Βλέπεις εγώ, πόσα λεφτά έχω, και πάλι θέλω κι άλλα». Τότε μου είπες:
«Έχεις κάνει συμβόλαιο με τον Χάρο πως θα ζήσεις τόσα χρόνια που θέλεις, για να καλοπεράσεις στα γηρατειά σου;»
Σου λέγω εγώ: «Θα δεις πόσο χρονών θα πάγω! Τώρα είμαι 75. Θα περάσω τα εκατό. Έχω εξασφαλίσει τα παιδιά μου, ο γιος μου βγάζει λεφτά πολλά, την κόρη μου την πάντρεψα μ’ έναν πλούσιο από την Αβησσυνία, εγώ κι η γυναίκα μου έχουμε και παραέχουμε…
Όχι σαν κι εσένα, που ακούς αυτά που λένε οι παπάδες…
” Χριστιανά τα τέλη της ζωής ημών “. Τι θα βγάλεις από τα ” Χριστιανά τέλη”; Λεφτά, παρά, να έχεις στην τσέπη σου, και μη σε μέλει. Εγώ να δώσω ελεημοσύνη; Και γιατί έκανε φτωχούς ο πολυεύσπλαχνος Θεός σας; Για να τους τρέφω εγώ; Αμ βάζουνε εσάς και ταΐζετε τους τεμπέληδες, για να πάτε στον Παράδεισο… Χα ! Χα !
Εγώ ξέρεις πως είμαι γιός παπά, και τα γνωρίζω καλά αυτά τα κόλπα. Μα να τα πιστεύουνε αυτά οι μικρόμυαλοι. Όχι όμως κι εσύ Φώτη μου, που έχεις τέτοια σπουδή, και να πας χαμένος. Εσύ, όπως πάς, θα πεθάνεις πριν από μένα, θα πάρεις στον λαιμό σου και την οικογένειά σου.
Μα εγώ, σου λέγω και σου υπογράφω, σαν γιατρός που είμαι, πως θα ζήσω εκατόν δέκα χρόνια!…».
Λέγοντας αυτά, στριφογύριζε από δω κι από κει, σαν να ψηνότανε σε καμιά σχάρα, βγάζοντας κάτι μουγκρίσματα από το στόμα του: « Αχ! Αχ! Ωχ! …”
Ησύχασε για λίγο και ξαναείπε:
«Αυτά έλεγα, μα σε λίγες μέρες πέθανα! Πέθανα, κι έχασα το στοίχημα!
Τι ταραχή! Τι τρομάρα τράβηξα! Σαστισμένος, μια βούλιαζα και μια ανέβαινα απάνω και φώναζα:
Έλεος! Έλεος!
Μα κανένας δε μ’ άκουγε. Ένα ρεύμα με κλωθογύριζε σαν να ήμουνα κανένα ψόφιο ποντίκι. Τι τράβηξα ως τα τώρα, και τι τραβώ. Τι αγωνία είναι αυτή! Όλα όσα έλεγες βγήκαν αληθινά. Το κέρδισες το στοίχημα!
Εγώ, τότε, που βρισκόμουνα στον κόσμο που ζεις, ήμουνα ο έξυπνος. Ήμουνα γιατρός, κι είχα μάθει να μιλώ και να μ’ ακούνε όλοι, να κοροϊδεύω την θρησκεία, να συζητώ για χειροπιαστά πράγματα…
ΕΚΕΙ ΕΣΤΙ, Ο ΒΡΥΓΜΟΣ ΤΩΝ ΟΔΟΝΤΩΝ… ( Ματθ. ιγ΄ 42 )
Τώρα όμως βλέπω πως χειροπιαστά είναι εκείνα που τα έλεγα τότε παραμύθια και χαρτοφάναρα. Χειροπιαστή είναι η αγωνία που βρίσκομαι.
Άχ! Τούτος θα είναι ο σκώληξ ο ακοίμητος, τούτος θα είναι ο βρυγμός των οδόντων…»
Απάνω σ’ αυτά, χάθηκε από τα μάτια μου, κι άκουγα μονάχα τα βογγητά του, που κι εκείνα σβήσανε σιγά – σιγά. Με πήρε λίγο ο ύπνος, μα σε μια στιγμή, κατάλαβα να με σπρώχνει ένα παγωμένο χέρι. Άνοιξα τα μάτια μου, και τον βλέπω πάλι μπροστά μου. Τούτη την φορά ήτανε ακόμα πιο φριχτός και πιο μικρόσωμος. Είχε γίνει ίσαμε ένα μικρό παιδάκι, μ’ ένα μεγάλο γέρικο κεφάλι, που το κουνούσε πέρα δώθε.
Άνοιξε το στόμα του και μου είπε:
«Σε λίγη ώρα θα ξημερώσει και θα ‘ρθουνε να με πάρουνε, εκείνοι που με στείλανε…» Του λέγω:
«Ποιοι σε στείλανε»;
Είπε κάτι μπερδεμένα λόγια δίχως να καταλάβω τίποτα. Ύστερα μου λέγει:
«Εκεί που βρίσκομαι, είναι κι άλλοι πολλοί από εκείνους που σε περιπαίζανε για την πίστη σου, και τώρα καταλάβανε πως οι εξυπνάδες δεν περνούνε παραπέρα από το νεκροταφείο. Είναι και κάποιοι άλλοι που τους έκανες καλό, κι αυτοί σε κακολογούσανε. Κι όσο τους συγχωρούσες, τόσο αυτοί γίνονταν χειρότεροι.
Γιατί ο πονηρός άνθρωπος αντί να τον κάνει η καλοσύνη να χαίρεται, αυτός πικραίνεται, επειδή τον κάνει να νιώθει τον εαυτόν του νικημένο.
Τούτοι εδώ, βρίσκονται σε χειρότερη κατάσταση από μένα, και δεν μπορούνε να βγούνε από την σκοτεινή φυλακή τους για να έρθουνε να σε βρούνε, όπως έκανα εγώ. Βασανίζονται πολύ σκληρά, γιατί δέρνονται με την μάστιγα της αγάπης, όπως έλεγε ένας άγιος…
»Πόσο αλλιώτικος είναι ο κόσμος από ότι τον βλέπαμε! Ανάποδος από την έξυπνη αντίληψη μας. Τώρα καταλάβαμε πως η εξυπνάδα μας ήτανε βλακεία, οι κουβέντες μας πονηρές μικρολογίες, κι οι χαρές μας ψευτιά και απάτη.
»Εσείς που έχετε στην καρδιά σας τον Χριστό, και που για σάς ο λόγος Του είναι αλήθεια, η μοναχή αλήθεια, εσείς κερδίσατε το Μεγάλο Στοίχημα, που μπαίνει ανάμεσα στους πιστούς και στους άπιστους, αυτό το στοίχημα που το έχασα εγώ ο ελεεινός, και χάθηκα, και τρέμω κι αναστενάζω, και δεν βρίσκω ησυχία.

ΠΗΓΗ: ΕΛΛΑΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ

Αναρτήθηκε από ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ στις 1:34 π.μ.

Η Λειτουργική Εικονογραφία (Φ.Κόντογλου)

Ο χαρακτήρ της ορθοδόξου είκονογραφιάς είναι λειτουργικός και δογματικός. Ενώ ο χαρακτήρ της δυτικής θρησκευτικής τέχνης είναι αναπαραστατικός και ιστορικός. Η αγιογραφία είναι μία από τας αγίας τέχνας, όπου συνεργεί εις το να γίνη φανερόν εις τα όμματα των πιστών το μυστήριον του Θεού και Πατρός και του Χριστού, «εν ώ εισί πάντες οι θησαυροί της σοφίας και της γνώσεως απόκρυφοι» (Κολ. β’ 3). Από τούτην την αιτίαν οι άγιοι οπού ζωγραφίζουν οι αγιογράφοι της Ανατολής, έχει ο καθένας από αυτούς τον τύπον του, καθώς και αι λεγόμενες «υποθέσεις», ήγουν αι εικόνες οπού παριστάνουν περιστατικά από την Πάλαιαν Διαθήκην, από το Ευαγγέλιον, από την ιστορίαν της Εκκλησίας και από τους βίους των αγίων. Ημπορεί ο τύπος του Χριστού, της Θεοτόκου, των αγίων, καθώς και ο τύπος κάθε υποθέσεως, να παράλλαξη ολίγον, κατά τον ζωνράφον οπού τα ζωγραφίζει, πλην η βάσις είναι πάντοτε ο τύπος τον οποίον μας παρέδωσαν οι τεχνίτες οπού εδούλευσαν εις αυτήν την τέχνην πριν από ημάς, ακολουθούντες και αυτοί πιστά και με υπακοήν ό,τι παρέλαβον από τους προτερινούς μαστόρους. Με αυτόν, τον τρόπον, ο τύπος οπού έχει κάθε άγιον πρόσωπον ή κάθε υπόθεσις, είναι πάντοτε ο ίδιος και πάντοτε νέος, ουδέποτε δε η λειτουργική εικών είναι κάποια μηχανική αντιγραφή της μιας από την άλλην, όπως ενόμισαν μερικοί, οπού δεν ενεβάθυναν εις αυτά τα έργα, και δεν τα εσπούδασαν στοχαστικά και με ευλάβειαν.

Τούτοι λοιπόν οι εικονογραφικοί τύποι, όπου λέγονται και αρχέτυπα, είναι σταθεροί και αναλλοίωτοι εις την ανατολικήν αγιογραφίαν, και επάνω εις αυτούς εργάζονται οι εικονογράφοι, ο καθένας κατά την αξιωσύνην οπού έχει και κατά την πίστιν και την κατάνυξιν οπού αισθάνεται.

Σημείωσε δε ότι η αγιογραφία της ορθοδόξου Εκκλησίας είναι δίχως μάταια στολίδια, απλή και συνοπτική, όπως είναι το Ευαγγέλιον συντομολόγον και απεριττολόγον. Με την αγιογραφίαν, ωσάν να εφευρέθη μία ζωγραφική γλώσσα, ομοία καθ’ όλα με την φράσιν του Ευαγγελίου.

Εις τας εικόνας της ορθοδόξου αγιογραφίας οι άγιοι εικονίζονται αυστηροί μετ’ επιεικείας, ουδέποτε μειδιώντες ή έχοντες την κατά κόσμον εκφρασιν.

Συχνά οι αγιογράφοι εμπνέονται από τους υμνωδούς, και οι υμνωδοί ευρίσκουν πολλάκις εμπνευσιν ατενίζοντες τας εικόνας των αγίων.

Εις το παρόν βιβλίον εβουλήθημεν να γράψωμεν όσους τοιούτους τύπους ημπορέσαμεν, καθ’ όσον είναι τόσον πολλοί, ώστε δύναται κανένας να ειπή ότι είναι αναρίθμητοι.

(Φ. Κόντογλου, «ΕΚΦΡΑΣΙΣ», τ. Α΄, σ. 75-76)

ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ,Τὸ βλογημένο μαντρί,ΔΙΑΒΑΖΕΙἡΣΥΝΟΔΙΝΟΥ1

Fritz Von Uhde, Ο Χριστός στους χωρικούς. 1885-1887. Musee d' Orsay στο Παρίσι. 

Η ιστορία του διηγήματος του Φώτη Κόντογλου Το βλογημένο μαντρί διαδραματίζεται μία κρύα νύχτα με χιονιά, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Είναι μία ιστορία-ύμνος για την αγάπη που ζεσταίνει τις καρδιές των απλών φτωχών ανθρώπων. Ας τη διαβάσουμε, για να αισθανθούμε καλύτερα:

"Κάθε χρόνο ὁ Ἅγιος Βασίλης τὶς παραμονὲς τῆς Πρωτοχρονιᾶς γυρίζει ἀπὸ χώρα σὲ χώρα κι ἀπὸ χωριὸ σὲ χωριό, καὶ χτυπᾶ τὶς πόρτες γιὰ νὰ δεῖ ποιὸς θὰ τὸν δεχτεῖ μὲ καθαρὴ καρδιά. Μία χρονιὰ λοιπόν, πῆρε τὸ ραβδί του καὶ τράβηξε. Ἤτανε σὰν καλόγερος ἀσκητής, ντυμένος μὲ κάτι μπαλωμένα παλιοράσα, μὲ χοντροπάπουτσα στὰ ποδάρια του καὶ μ᾿ ἕνα ταγάρι περασμένο στὸν ὦμο του. Γι᾿ αὐτὸ τὸν παίρνανε γιὰ διακονιάρη καὶ δὲν τ᾿ ἀνοίγανε τὴν πόρτα. Ὁ Ἅγιος Βασίλης ἔφευγε λυπημένος, γιατὶ ἔβλεπε τὴν ἀπονιὰ τῶν ἀνθρώπων καὶ συλλογιζότανε τοὺς φτωχοὺς ποὺ διακονεύουνε, ἐπειδὴς ἔχουνε ἀνάγκη, μ᾿ ὅλο ποὺ αὐτὸς ὁ ἴδιος δὲν εἶχε ἀνάγκη ἀπὸ κανέναν, κι οὔτε πεινοῦσε, οὔτε κρύωνε.

Ἀφοῦ βολόδειρε(1) ἀπὸ δῶ κι ἀπὸ κεῖ, κι ἀφοῦ πέρασε ἀπὸ χῶρες πολλὲς κι ἀπὸ χιλιάδες χωριὰ καὶ πολιτεῖες, ἔφταξε στὰ ἑλληνικὰ τὰ μέρη, πού ῾ναι φτωχὸς κόσμος. Ἀπ᾿ ὅλα τὰ χωριὰ πρόκρινε τὰ πιὸ φτωχά, καὶ τράβηξε κατὰ κεῖ, ἀνάμεσα στὰ ξερὰ βουνὰ ποὺ βρισκόντανε κάτι καλύβια, πεινασμένη λεμπεσουριά(2).

Περπατοῦσε νύχτα κι ὁ χιονιᾶς βογκοῦσε, ἡ πλάση ἤτανε πολὺ ἄγρια. Ψυχὴ ζωντανὴ δὲν ἀκουγότανε, ἐξὸν ἀπὸ κανένα τσακάλι ποὺ γάβγιζε.

Ἀφοῦ περπάτηξε κάμποσο, βρέθηκε σ᾿ ἕνα ἀπάγκιο ποὺ ἔκοβε ὁ ἀγέρας ἀπό ῾να μικρὸ βουνό, κι εἶδε ἕνα μαντρὶ κολλημένο στὰ βράχια. Ἄνοιξε τὴν αὐλόπορτα ποὺ ἤτανε κανωμένη ἀπὸ ἄγρια ρουπάκια(3) καὶ μπῆκε στὴ μάντρα. Τὰ σκυλιὰ ξυπνήσανε καὶ πιάσανε καὶ γαβγίζανε. Πέσανε ἀπάνω του νὰ τὸν σκίσουνε· μά, σὰν πήγανε κοντά του, σκύψανε τὰ κεφάλια τους καὶ σερνόντανε στὰ ποδάρια του, γλείφανε τὰ χοντροπάπουτσά του, γρούζανε φοβισμένα καὶ κουνούσανε παρακαλεστικὰ τὶς οὐρές τους.

Ὁ Ἅγιος σίμωσε στὸ καλύβι τοῦ τσομπάνου καὶ χτύπησε τὴν πόρτα μὲ τὸ ραβδί του καὶ φώναξε:

«Ἐλεῆστε με, χριστιανοί, γιὰ τὶς ψυχὲς τῶν ἀποθαμένων σας! Κι ὁ Χριστὸς μᾶς διακόνεψε σὰν ἦρθε σὲ τοῦτον τὸν κόσμο!».

Ἡ πόρτα ἄνοιξε καὶ βγῆκε ἕνας τσομπάνης, παλικάρι ὡς εἰκοσιπέντε χρονῶ, μὲ μαῦρα γένια· καὶ δίχως νὰ δεῖ καλὰ καλὰ ποιὸς χτυποῦσε τὴν πόρτα, εἶπε στὸ γέροντα:

«Πέρασε μέσα στ᾿ ἀρχοντικό μας νὰ ζεσταθεῖς! Καλὴ μέρα καὶ καλὴ χρονιά!».

Αὐτὸς ὁ τσομπάνης ἤτανε ὁ Γιάννης ὁ Μπάικας, ποὺ τὸν λέγανε Γιάννη Βλογημένον, ἄνθρωπος ἀθῶος σὰν τὰ πρόβατα ποὺ βόσκαγε, ἀγράμματος ὁλότελα.

Μέσα στὴν καλύβα ἔφεγγε μὲ λιγοστὸ φῶς ἕνα λυχνάρι. Ὁ Γιάννης, σὰν εἶδε στὸ φῶς πὼς ὁ μουσαφίρης ἤτανε γέροντας καλόγερος, πῆρε τὸ χέρι του καὶ τ᾿ ἀνασπάστηκε καὶ τό ῾βαλε ἀπάνω στὸ κεφάλι του. Ὕστερα φώναξε καὶ τὴ γυναίκα του, ὡς εἴκοσι χρονῶ κοπελούδα, ποὺ κουνοῦσε τὸ μωρό τους μέσα στὴν κούνια. Κι ἐκείνη πῆγε ταπεινὰ καὶ φίλησε τὸ χέρι τοῦ γέροντα, κι εἶπε:

«Κόπιασε, παπποῦ, νὰ ξεκουραστεῖς».

Ὁ Ἅγιος Βασίλης στάθηκε στὴν πόρτα καὶ βλόγησε τὸ καλύβι κι εἶπε:

«Βλογημένοι νά ῾σαστε, τέκνα μου, κι ὅλο τὸ σπιτικό σας! Τὰ πρόβατά σας νὰ πληθαίνουν ὡς τοῦ Ἰὼβ μετὰ τὴν πληγὴν καὶ ὡς τοῦ Ἀβραὰμ καὶ ὡς τοῦ Λάβαν! Ἡ εἰρήνη τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ νὰ εἶναι μαζί σας!».

Ὁ Γιάννης ἔβαλε ξύλα στὸ τζάκι καὶ ξελόχισε(4) ἡ φωτιά. Ὁ Ἅγιος ἀπίθωσε σὲ μία γωνιὰ τὸ ταγάρι του, ὕστερα ἔβγαλε τὸ μπαλωμένο τὸ ράσο του κι ἀπόμεινε μὲ τὸ ζωστικό του. Τὸν βάλανε κι ἔκατσε κοντὰ στὴ φωτιά, κι ἡ γυναίκα τοῦ ῾βαλε καὶ μία μαξιλάρα ν᾿ ἀκουμπήσει.

Ὁ Ἅγιος Βασίλης γύρισε κι εἶδε γύρω του καὶ ξανάπε μέσα στὸ στόμα του:

«Βλογημένο νά ῾ναι τοῦτο τὸ καλύβι!».

Ὁ Γιάννης μπαινόβγαινε, γιὰ νὰ φέρει τό ῾να καὶ τ᾿ ἄλλο. Ἡ γυναίκα του μαγείρευε. Ὁ Γιάννης ξανάριξε ξύλα στὴ φωτιά.

Μονομιᾶς φεγγοβόλησε τὸ καλύβι μὲ μίαν ἀλλιώτικη λάμψη καὶ ἐφάνηκε σὰν παλάτι. Τὰ δοκάρια σὰν νά ῾τανε μαλαμοκαπνισμένα, κι οἱ πυτιὲς(5) ποὺ ἤτανε κρεμασμένες σὰν νὰ γινήκανε χρυσὰ καντήλια, καὶ τὰ τυροβόλια κι οἱ καρδάρες καὶ τ᾿ ἄλλα τὰ σύνεργα ποὺ τυροκομοῦσε ὁ Γιάννης, λὲς κι ἤτανε διαμαντοκολλημένα. Καὶ τὰ ξύλα ποὺ καιγόντανε στὴ φωτιὰ εὐωδιάζανε σὰν μοσκολίβανο καὶ δὲν τρίζανε, ὅπως τρίζανε τὰ ξύλα τῆς φωτιᾶς, παρὰ ψέλνανε σὰν τοὺς ἀγγέλους πού ῾ναι στὸν Παράδεισο.

Ὁ Γιάννης ἤτανε καλὸς ἄνθρωπος, ὅπως τὸν ἔφτιαξε ὁ Θεός.

Φτωχὸς ἤτανε, εἶχε λιγοστὰ πρόβατα, μὰ πλούσια καρδιά: «Τῇ πτωχείᾳ τὰ πλούσια!». Ἤτανε αὐτὸς καλός, μὰ εἶχε καὶ καλὴ γυναίκα. Κι ὅποιος τύχαινε νὰ χτυπήσει τὴν πόρτα τους, ἔτρωγε κι ἔπινε καὶ κοιμότανε. Κι ἂν ἤτανε καὶ πικραμένος, ἔβρισκε παρηγοριά. Γι᾿ αὐτὸ κι ὁ Ἅγιος Βασίλης κόνεψε στὸ καλύβι τους, ξημερώνοντας Πρωτοχρονιά, παραμονὴ τῆς χάρης του, κι ἔδωσε τὴν εὐλογία του.

Κείνη τὴ νύχτα τὸν περιμένανε ὅλες οἱ πολιτεῖες καὶ τὰ χωριὰ τῆς οἰκουμένης, ἀρχόντοι, δεσποτάδες κι ἐπίσημοι ἀνθρώποι, πλὴν ἐκεῖνος δὲν πῆγε σὲ κανέναν τέτοιον ἄνθρωπο, παρὰ πῆγε στὸ μαντρὶ τοῦ Γιάννη τοῦ Βλογημένου.

Σὰν βολέψανε τὰ πρόβατα, μπῆκε μέσα ὁ Γιάννης καὶ λέγει στὸ γέροντα:

«Γέροντα, μεγάλη χαρὰ ἔχω ἀπόψε ποὺ ἦρθες, ν᾿ ἀκούσουμε κι ἐμεῖς κανένα γράμμα, γιατὶ δὲν ἔχουμε ἐκκλησία κοντά μας, μήτε κἂν ῥημοκλήσι. Ἐγὼ ἀγαπῶ πολὺ τὰ γράμματα τῆς θρησκείας μας, κι ἂς μὴν τὰ καταλαβαίνω, γιατὶ εἶμαι ξύλο ἀπελέκητο. Μία φορὰ μᾶς ἦρθε ἕνας γέροντας Ἁγιονορίτης καὶ μᾶς ἄφησε τούτη τὴν ἁγιωτικὴ φυλλάδα, κι ἂν λάχει νὰ περάσει κανένας γραμματιζούμενος καμιὰ φορά, τὸν βάζω καὶ τὴ διαβάζει. Ἐγὼ ὅλα ὅλα τὰ γράμματα ποὺ ξέρω εἶναι τρία λόγια ποὺ τά ῾λεγε ἕνας γραμματιζούμενος, ποὺ ἔβγαζε λόγο στὸ χωριό, δυὸ ὧρες ἀπὸ δῶ, κι ἀπὸ τὶς πολλὲς φορὲς ποὺ τά ῾λεγε, τυπωθήκανε στὴ θύμησή μου. Αὐτὸς ὁ γραμματικὸς ἔλεγε καὶ ξανάλεγε: ῾Σκώνιτι οὐ μήτηρ του κι τοὺν ἀνισπάζιτι κι τοῦ λέγ᾿: Τέκνου μου! Τέκνου μου!᾿. Αὐτὰ τὰ γράμματα ξέρω...».

Ἤτανε μεσάνυχτα. Ὁ ἀγέρας βογγοῦσε. Ὁ Ἅγιος Βασίλης σηκώθηκε ἀπάνου καὶ στάθηκε γυρισμένος κατὰ τὴν ἀνατολὴ κι ἔκανε τὸ σταυρό του τρεῖς φορές. Ὕστερα ἔσκυψε καὶ πῆρε ἀπὸ τὸ ταγάρι του μία φυλλάδα κι εἶπε:

«Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν πάντοτε, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων!».

Ὁ Γιάννης πῆγε καὶ στάθηκε ἀπὸ πίσω του καὶ σταύρωσε τὰ χέρια του. Ἡ γυναίκα του βύζαξε τὸ μωρὸ καὶ πῆγε κι ἐκείνη καὶ στάθηκε κοντὰ στὸν ἄντρα της.

Κι ὁ γέροντας εἶπε τὸ «Θεὸς Κύριος» καὶ τ᾿ ἀπολυτίκιο τῆς Περιτομῆς «Μορφὴν ἀναλλοιώτως ἀνθρωπίνην προσέλαβες», χωρὶς νὰ πεῖ καὶ τὸ δικό του τ᾿ ἀπολυτίκιο, ποὺ λέγει : «Εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος σου». Ἔψελνε γλυκὰ καὶ ταπεινά, κι ὁ Γιάννης κι ἡ Γιάνναινα τὸν ἀκούγανε μὲ κατάνυξη καὶ κάνανε τὸ σταυρό τους. Κι εἶπε ὁ Ἅγιος Βασίλης τὸν ὄρθρο καὶ τὸν κανόνα τῆς ἑορτῆς «Δεῦτε λαοί, ἄσωμεν», χωρὶς νὰ πεῖ τὸ δικό του κανόνα «Σοῦ τὴν φωνὴν ἔδει παρεῖναι, Βασίλειε». Κι ὕστερα εἶπε ὅλη τὴ λειτουργία κι ἔκανε ἀπόλυση.

Καθίσανε στὸ τραπέζι καὶ φάγανε, ὁ Ἅγιος Βασίλειος ὁ Μέγας, ὁ Γιάννης ὁ Βλογημένος, ἡ γυναίκα του κι ὁ μπάρμπα - Μάρκος ὁ Βουβός, ποὺ τὸν εἶχε συμμαζέψει ὁ Γιάννης καὶ τὸν βοηθοῦσε.

Καί, σὰν ἀποφάγανε, ἔφερε ἡ γυναίκα τὴ βασιλόπιτα καὶ τὴν ἔβαλε ἀπάνω στὸ σοφρᾶ. Κι ὁ Ἅγιος Βασίλης πῆρε τὸ μαχαίρι καὶ σταύρωσε τὴ βασιλόπιτα κι εἶπε:

«Εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος!».

Κι ἔκοψε τὸ πρῶτο τὸ κομμάτι κι εἶπε: «τοῦ Χριστοῦ», ἔκοψε τὸ δεύτερο κι εἶπε: «τῆς Παναγίας», κι ὕστερα ἔκοψε τὸ τρίτο καὶ δὲν εἶπε: «τοῦ Ἁγίου Βασιλείου», ἀλλὰ εἶπε: «τοῦ νοικοκύρη τοῦ Γιάννη τοῦ Βλογημένου!».

Πετάγεται ὁ Γιάννης καὶ τοῦ λέγει:

«Γέροντα, ξέχασες τὸν Ἅη-Βασίλη!».

Τοῦ λέγει ὁ Ἅγιος:

«Ἀλήθεια, τὸν ξέχασα!».

Κι ἔκοψε ἕνα κομμάτι κι εἶπε:

«Τοῦ δούλου τοῦ Θεοῦ Βασιλείου!».

Ὕστερα ἔκοψε πολλὰ κομμάτια, καὶ σὲ κάθε ἕνα ποὺ ἔκοβε ἔλεγε: «τῆς νοικοκυρᾶς», «τοῦ μωροῦ», «τοῦ δούλου τοῦ Θεοῦ Μάρκου τοῦ μογιλάλου(6)», «τοῦ σπιτιοῦ», «τῶν ζωντανῶν», «τῶν φτωχῶν».

Λέγει πάλι ὁ Γιάννης στὸν Ἅγιο:

«Γέροντα, γιατί δὲν ἔκοψες γιὰ τὴν ἁγιοσύνη σου;».

Τοῦ λέγει ὁ Ἅγιος:

«Ἔκοψα, εὐλογημένε!».

Μὰ ὁ Γιάννης δὲν κατάλαβε τίποτα, ὁ καλότυχος!

Ἔστρωσε ἡ γυναίκα, γιὰ νὰ κοιμηθοῦνε. Σηκωθήκανε νὰ κάνουνε τὴν προσευχή τους. Ὁ Ἅγιος Βασίλης ἄνοιξε τὶς ἀπαλάμες του κι εἶπε τὴν δική του τὴν εὐχή, ποὺ τὴ λέγει ὁ παπᾶς στὴ λειτουργία:

«Κύριος ὁ Θεός μου, οἶδα ὅτι οὔκ εἰμι ἄξιος, οὐδὲ ἱκανός, ἴνα ὑπὸ τὴν στέγην εἰσέλθῃς τοῦ οἴκου τῆς ψυχῆς μου...».

Σὰν τελείωσε τὴν εὐχὴ κι ἑτοιμαζόντανε νὰ πλαγιάσουνε, τοῦ λέγει ὁ Γιάννης :

«Ἐσύ, γέροντα, ποῦ ξέρεις τὰ γράμματα, πές μας σὲ ποιὰ παλάτια ἄραγες πῆγε ἀπόψε ὁ Ἅη-Βασίλης; Οἱ ἀρχόντοι κι οἱ βασιλιάδες τί ἁμαρτίες μπορεῖ νά ῾χουνε; Ἐμεῖς οἱ φτωχοὶ εἴμαστεν ἁμαρτωλοὶ καὶ κακορίζικοι, ἐπειδὴς ἡ φτώχεια μᾶς κάνει νὰ κολαζόμαστε!».

Ὁ Ἅγιος Βασίλης δάκρυσε. Σηκώθηκε πάλι ἀπάνω, ἅπλωσε τὶς ἀπαλάμες του καὶ ξαναεῖπε τὴν εὐχὴ ἀλλιώτικα:

«Κύριε ὁ Θεός μου, οἶδας ὅτι ὁ δοῦλος Ἰωάννης ὁ ἁπλοῦς, ἄξιός ἐστιν καὶ ἱκανός, ἵνα ὑπὸ τὴν στέγην αὐτοῦ εἰσέλθῃς, ὅτι νήπιος ὑπάρχει, καὶ τῶν τοιούτων ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν...».

Καὶ πάλι δὲν κατάλαβε τίποτα ὁ Γιάννης ὁ καλότυχος, ὁ Γιάννης ὁ Βλογημένος."

 Ακούστε στο παρακάτω video την Άννα Συνοδινού να διαβάζει το Βλογημένο Μαντρί  του Φώτη Κόντογλου.