Ιδιότητα της προσευχής.

Κατά Ματθαίον
7:7 Αιτείτε, και θέλει σας δοθή• ζητείτε, και θέλετε ευρεί, κρούετε, και θέλει σας ανοιχθή.
17:20 Διότι αληθώς σας λέγω, Εάν έχητε πίστιν ως κόκκον σινάπεως, θέλετε ειπεί προς το όρος τούτο, Μετάβηθι εντεύθεν εκεί, και θέλει μεταβή• και δεν θέλει είσθαι ουδέν αδύνατον εις εσάς.
21:21 Αποκριθείς δε ο Ιησούς είπε προς αυτούς• Αληθώς σας λέγω, εάν έχητε πίστιν και δεν διστάσητε, ουχί μόνον το της συκής θέλετε κάμει, αλλά και εις το όρος τούτο αν είπητε, Σηκώθητι και ρίφθητι εις την θάλασσαν, θέλει γείνει•
Κατά Ιωάννην
14:14 Εάν ζητήσητέ τι εν τω ονόματί μου, εγώ θέλω κάμει αυτό.
Από προσωπική μας εμπειρία γνωρίζουμε όλοι ανθρώπους που προσεύχονται να πέσουν προσιτά θέματα στις εξετάσεις, να πηδήξουν την γκόμενα που φέρνει τους καφέδες από το κυλικείο, να κερδίσει η ομάδα τους και ότι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς. Για ποιον λόγο όμως τελικά είναι τόσο σημαντική και σεβαστή η προσευχή; Γιατί απολαμβάνει τέτοιας ασυλίας από τη χλεύη; Γιατί δεν μπορούμε να πούμε σε κάποιον ότι αυτό που κάνει είναι μαγεία; Ναι μαγεία... όπως κάνουν οι μάγοι των φυλών στην Αφρική. Αν αντί για κάποια πέτρα, ένα κοκαλάκι νυχτερίδας αυτοί έχουν ένα σταυρό... αυτό δεν παίζει κανέναν ρόλο για τον ορισμό της μαγείας. Τα αποτελέσματα είναι μηδενικά τόσο στην κοινή μαγεία, όσο και στην προσευχική μαγεία ως προς την φύση.
Αλλά ας δούμε πως ορίζεται η μαγεία από τον έγκριτο καθηγητή κ. Ι. Θ. Κακριδή:
Της προσευχής τα όρια εις τους πρωτόγονους λαούς συγχέονται προς τα της μαγείας, δια πολλούς επιστήμονας μάλιστα η μαγεία είναι η πρωτη μορφή της θρησκείας και η προσευχή αρχικώς δεν είναι τίποτε άλλο παρά μαγικός λόγος, δια του οποίου ο θεός καν θέλει καν μη θέλει βιάζεται να υπακούσει. Δεν είναι παράκληση προς το παντοδύναμον θείον, αλλά εξαναγκασμός ενός ανωτέρου όντος, το οποίον εν τούτοις ο θνητός μπορεί καθ' ορισμένους τρόπους να υποτάξει εις την θελησίν του.
Αλλά ποιοι οι πρωτόγονοι; Οι σημερινοί νεοέλληνες καθρεφτίζονται στον παραπάνω ορισμό της μαγείας.
Ας δούμε τι μας λέει ο κ. Κακριδής για ανθρώπους που έζησαν τρεις και τέσσερις χιλιάδες πριν όμως: Εις την Ελληνικήν ηρωικήν παράδοσιν η προσευχή δεν έχει διόλου μαγικόν χαρακτήρα. Η ομηρική θρησκεία, η ησιόδειος και η απολλώνιος αργότερα φωτίζουν ολόκληρον την  παράδοσιν. Βία δεν μπορεί να ασκηθεί κατά του θεού.
Βιβλίο Άραι σελ. 11 (Εισαγωγή - ανθρωπομορφισμός των θεών)
Από τα παραπάνω μπορούμε να καταλάβουμε το πόσο πρωτόγονοι γίναμε στην πορεία των αιώνων μέσω των ανατολικών θρησκειών. Έτσι δικαιώνεται απόλυτα ο Λιαντίνης όταν γράφει στο βιβλίο του "Τα Ελληνικά":
Είναι δυστυχία και κρίμα μεγάλο, αλλά όσο και να χαμογελούμε μπροστά στην διαπίστωση, η διαπίστωση μένει: από μία άποψη συνεχίζουμε να ζούμε στην εποχή του ηώκαινου, του μειώκαινου και αουστραλοπιθήκων, τριγυρίζουμε στις σπηλιές αρκουδοφόροι, μαστοδοντικοί, και κυκλώπειοι, και από κοντά, μαζί με την ακονόπετρα τα βέλη και τις ωμές σάρκες στα χέρια, κραδαίνουμε το κομπιουτεράκι και το τηλέφωνο.

Γεωμετρική απόδειξη της προσευχής.

ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ

ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ

« ΕΑΡ ΧΕΛΙΔΩΝ ΟΥ ΚΑΘΙΣΤΗΣΙ ΜΙΑ

ΑΙ ΤΡΕΙΣ ΑΗΔΟΝΕΣ ΔΕ ΤΩΝ ΨΥΧΩΝ ΕΑΡ ».

( Δηλαδή ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη, τα τρία, όμως, αηδόνια του Πνεύματος, δηλαδή οι τρεις Ιεράρχες φέρνουν το έαρ των ψυχών, την Άνοιξη στις ψυχές. )

Αυτός ο στίχος που διαβάζουμε στην Εκκλησιαστική ακολουθία δεν είναι απλά ένα  σχήμα λόγου αλλά μια πραγματικότητα. Τρείς ήταν, ναι, μόνο τρεις αλλά ήταν, κολοσσοί των γραμμάτων, γίγαντες του Πνεύματος, Τιτάνες πραγματικοί. Γι’ αυτό και κατόρθωσαν να φέρουν την Άνοιξη στις ψυχές των ανθρώπων γύρω τους, στις κοινωνίες που έζησαν, στην εποχή τους. Άνοιξη που κληροδότησαν και στις μετέπειτα γενεές, άνοιξη που φέρνουν κάθε στιγμή με τη διαχρονικότητα του έργου τους.

Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥΣ

            Οι τρεις Ιεράρχες έζησαν τον τρίτο και τέταρτο αιώνα μ.Χ.. Και οι τρεις ήταν παιδιά πλουσίων οικογενειών ευγενικής καταγωγής. Σπούδασαν στα καλύτερα πανεπιστήμια της εποχής τους και κατέστησαν ξακουστοί σε όλη την Αυτοκρατορία για την εξαίρετη παιδεία τους. Για τον Βασίλειο λεγόταν ότι κατείχε όλες τις επιστήμες καλύτερα απ’ όσο κατείχαν άλλοι μόνο μία. Οι επιστημονικές παρατηρήσεις του εντυπωσιάζουν ακόμη και σήμερα. Πρόσφατα καθηγητής θετικών επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης είχε ανακοινώσει πως, όταν διάβασε μια μελέτη του Άινστάιν για την οποία μάλιστα ο διάσημος φυσικός είχε βραβευτεί, διαπίστωσε ότι τα ίδια πράγματα είχε πει πριν από αιώνες ο Μέγας Βασίλειος. Το κείμενο του Άϊνστάιν ήταν σαν μετάφραση του Μ. Βασιλείου. Τόση ομοιότητα υπήρχε.

            Εκεί, όμως που οι τρεις Ιεράρχες, πραγματικά, διέπρεψαν ήταν στο πεδίο της Θεολογίας και των ανθρωπιστικών επιστημών. Οι λόγοι τους είναι πραγματικά μνημεία θεολογικής οξυδέρκειας. Καταξιώνουν το ανθρώπινο πρόσωπο συνδέοντάς το με τον Δημιουργό και δίνοντάς του αιώνια προοπτική. Ενώ η αφοσίωσή τους στον Θεό και τον συνάνθρωπο δεν ήταν μόνο θεωρητική αλλά έμπρακτη και ουσιαστική.

            Μετά από περιπετειώδη βίο εκοιμήθησαν. Το έργο τους, όμως δεν ξεχάστηκε.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ

Τον 10-11^ο αιώνα υπήρχε μια διαμάχη στην πνευματική ζωή της βασιλεύουσας. Οι λόγιοι αλλά και απλοί άνθρωποι στην Κωνσταντινούπολη είχαν χωριστεί σε τρεις κατηγορίες. Τους Βασιλίτες, τους Γρηγορίτες και τους Ιωαννίτες. Οι πρώτοι θεωρούσαν πως πιο σημαντικός ήταν ο Μ. Βασίλειος, οι δεύτεροι υπερτόνιζαν το έργο του Γρηγορίου και οι τρίτοι έδιναν τα σκήπτρα της προσφοράς στον Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Τότε, οι τρεις Ιεράρχες παρουσιάστηκαν στον Άγιο Ιωάννη Ευχαΐτων και του είπαν πως θέλουν να παύσει αυτή η διαμάχη και να καθιερωθεί μια κοινή εορτή και για τους τρεις. Έτσι, αποφασίστηκε να εορτάζονται και  οι τρεις Άγιοι μαζί στις 30 Ιανουαρίου. Με την αναγέννηση του Ελληνικού κράτους μετά την επανάσταση του 1821 καθιερώθηκε η εορτή των τριών Ιεραρχών ως επίσημη εορτή της παιδείας.

      

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ

            Κάποιος μπορεί να πει. Οι τρεις Ιεράρχες έζησαν πριν 17 αιώνες. Γιατί είναι σήμερα τόσο σημαντικός ο εορτασμός τους; Ποιο είναι το μήνυμα που θα πρέπει να εισπράξουμε από τη σημερινή ημέρα; Και ποιά η κληρονομιά, η παρακαταθήκη που μας άφησαν;

Η προσφορά τους στην ανθρωπότητα  υπήρξε πολύπλευρη. Εμείς απλά θα αναφερθούμε στα κυριότερα σημεία της.

1) Η σύζευξη της Ελληνικής παιδείας με τον Χριστιανισμό.

            Ένα ζήτημα που και τότε πολλούς ταλάνιζε, και σήμερα ακόμη κάποιους απασχολεί, είναι η σχέση μεταξύ της Χριστιανικής Εκκλησίας και της Ελληνικής παιδείας και φιλοσοφίας. Όπως γνωρίζουμε, ο Χριστιανισμός εξαπλώθηκε, κυρίως, σε Ελληνικές περιοχές. Και, αναπόφευκτα, ήρθε σε σύγκρουση με την Εθνική θρησκεία και, ταυτόχρονα, σε διάλογο με την Ελληνική παιδεία. Το θέμα που, αυτόματα, προέκυψε, ήταν το ποια θα είναι η σχέση του Χριστιανισμού που εμφανίστηκε τότε με τον Ελληνισμό που ήδη προυπήρχε. Κάθε άνθρωπος ώφειλε να τοποθετηθεί πάνω σε αυτό το θέμα, που δημιουργούσε σε πολλούς σύγχυση καθώς ούτε μπορούσαν να αποκόψουν κάθε δεσμό με το παρελθόν και την Ιστορία τους αλλά ούτε και να αποδεχτούν αυτά στο σύνολό τους. Κάποιοι ακολούθησαν τον δρόμο της ακρότητας, και είτε απέρριψαν τον Χριστιανισμό από προσήλωση στο ιστορικό παρελθόν είτε απέκοψαν κάθε δεσμό με το παρελθόν και την Ιστορία τους ρίχνοντας τον λίθο του αναθέματος στην Ελληνική Παιδεία. Οι 3 Ιεράρχες τήρησαν την άριστη οδό της μεσότητας απορρίπτοντας και τα δύο άκρα. Κράτησαν ότι ωφέλιμο υπήρχε στην Ελληνική Παιδεία, απορρίπτοντας ότι ήταν επιβλαβές και επιζήμιο. Κράτησαν τα υψηλά πετάγματα και τις ωραίες  ιδέες της Ελληνικής φιλοσοφίας, απορρίπτοντας τους γραώδεις μύθους της Ελληνικής μυθολογίας και ειδωλολατρείας. « Όπως η μέλισσα πετάει από άνθος σε άνθος και συλλέγει ότι καλύτερο υπάρχει, έτσι και ο Χριστιανός θα χρησιμοποιήσει ότι ωφέλιμο υπάρχει στην Ελληνική παιδεία » γράφει ο πολύς Βασίλειος στο έργο του « Προς τους νέους όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων ». Ενώ ο Γρηγόριος έγραφε: « Όσοι απορρίπτουν την Ελληνική παιδεία είναι σαν τον μονόφθαλμο, που επειδή αυτός βλέπει μόνο απ’ το ένα μάτι, θέλει και όλοι οι άλλοι να κάνουν το ίδιο ». Μύστες όντες οι ίδιοι της Ελληνικής παιδείας ενέταξαν στην Χριστιανική δογματική διδασκαλία όρους της Ελληνικής φιλοσοφίας, έτσι ώστε αυτή να φτάσει να αγγίξει τον ιστορικό της προορισμό. Να λειτουργήσει ως το όχημα της αλήθειας του Ευαγγελίου. Ένας σύγχρονος διανοητής έγραψε ότι η Ελληνική φιλοσοφία και ο Ελληνικός κόσμος γενικότερα ήταν το άρμα που ανέμενε τον αρματηλάτη του, δηλαδή τον Χριστιανισμό. Ε λοιπόν, οι τρεις Ιεράρχες είναι αυτοί που κατεύθυναν και οδήγησαν την Ελληνική παιδεία στον ιστορικό της προορισμό, στο φως του Ευαγγελίου. Η σύζευξη Ελληνισμού και Χριστιανισμού που σε πολιτικό επίπεδο πραγματοποιήθηκε από τον Μ. Κωνσταντίνο, σε ιδεολογικό επίπεδο συντελέστηκε, κυρίως, απ’ τους τρεις Ιεράρχες. Αυτοί έθεσαν τις βάσεις και τα θεμέλια αυτού που ονομάζουμε « Ελληνοχριστιανικό πολιτισμό », που είναι η μήτρα όλου του Δυτικού κόσμου, όπως τον γνωρίζουμε σήμερα. Αν διαβάσει κάποιος Έρασμο, Τόμας Μουρ αλλά και Τ. Έλιοτ θα το διαπιστώσει μόνος του. Η πολιτιστική πραγματικότητα που βιώνουμε σήμερα είναι, ουσιαστικά, δημιούργημα αυτών των τριών ανδρών.

« Όπως η μέλισσα πετάει από άνθος σε άνθος και συλλέγει ότι καλύτερο υπάρχει έτσι και ο Χριστιανός θα χρησιμοποιήσει ότι ωφέλιμο υπάρχει στην Ελληνική παιδεία »  Μέγας Βασίλειος

2)         Τα αθάνατα έργα τους. 

Οι τρεις Ιεράρχες υπήρξαν καταπληκτικοί ρήτορες, κατά πολλούς εφάμιλλοι και κατά άλλους ανώτεροι των παλαιών Ελλήνων ρητόρων. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο σοφιστής Λιβάνιος, ο ικανότερος ρήτορας της εποχής του και δάσκαλος των Τριών Ιεραρχών, όταν ρωτήθηκε ποιόν θα άφηνε διάδοχο απάντησε: « Ιωάννην ει μη Χριστιανοί αυτόν εσύλησαν », δηλαδή « τον Ιωάννη αν δεν τον είχαν κερδήσει, αν δεν τον είχαν κλέψει οι Χριστιανοί  » ενώ σε μια επιστολή του ομολογεί την ανωτερότητα του Μεγάλου Βασιλείου στο κάλλος της γλώσσας των επιστολών με τα εξής λόγια : « Νενίκημαι, έφην, μειδιών τε άμα και χαίρων. Και τίνα συ νενίκησαι νίκην; Και πώς ουκ αλγείς νενικημένος; Ήροντο οι παρακαθήμενοι μαθηταί. Εν κάλλει επιστολών, έφην, ήττημαι. Βασίλειος δε κεκράτηκεν. Φίλος δε ο ανήρ, και δια τούτο ευφραίνομαι ».

Ο Έρασμος, εμβριθέστατος μελετητής όχι μόνο της Εκκλησιαστικής αλλά και της θύραθεν Ελληνικής γραμματείας, αξιολογώντας διάφορους από τους σημαντικότερους ρήτορες της Ελληνικής γραμματείας, αναφέρει τις αρετές του καθενός επισημαίνοντας όμως ταυτόχρονα και τα ελαττώματά τους.  Και καταλήγει να χαρακτηρίσει τον Μέγα Βασίλειο ως τον ανώτερο όλων, χωρίς κανένα ελάττωμα. Ενώ ο Μπέντζαμιν Ντισραέλι , ένας απ’ τους επιφανέστερους πολιτικούς του 19^ου και 20^ου αιώνος, και ικανότατος ρήτορας του Βρετανικού κοινοβουλίου ομολογούσε ότι όφειλε την ρητορική του δεινότητα στην μελέτη των συγγραμμάτων του Βασιλείου. Αγγλοεβραίος ο ίδιος διάβαζε Βασίλειο. Άραγε πόσοι Έλληνες κάνουν σήμερα αυτό που έκανε ο Ντισραέλι;

Ζούμε σε μια εποχή που η Αρχαία Ελληνική διδάσκεται στη Μέση εκπαίδευση σε χώρες όπως η Γαλλία και η Γερμανία και σε όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου από την Ευρώπη μέχρι την Κίνα. Σε καιρούς όπου Αμερικανικά πανεπιστήμια ψηφιοποιούν τα έργα των Αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων σε προγράμματα για ηλεκτρονικούς υπολογιστές όπως το « tlg », εν οις και τα έργα των Τριών Ιεραρχών. Σε χρόνους, όπου ο Πρόεδρος της Μicrosoft δηλώνει πως οι υπολογιστές τρίτης γενιάς θα έχουν ως γλώσσα προγραμματισμού την Αρχαία Ελληνική. Σε μια ευρωπαϊκή κοινότητα όπου Ισπανοί ευρωβουλευτές ζητούν να γίνει η Αρχαία Ελληνική επίσημη γλώσσα της Ευρωπαϊκής ένωσης.

Ζώντας σε αυτήν την ιστορική συγκυρία έχουμε το μοναδικό προνόμιο να μιλάμε την γλώσσα με την οποία μεγαλούργησαν οι τιτάνες αυτοί του πνεύματος. Και έχουμε μόνοι εμείς από ολόκληρη την οικουμένη την δυνατότητα να ακούμε τα αθάνατα μνημεία του λόγου τους κάθε φορά που τελείται Θεία Λειτουργία στην Εκκλησία επενδεδυμένα με θαυμάσια στοιχεία δραματουργίας, μουσική άφθαστης αισθητικής αξίας, μια πραγματική πανδαισία τέχνης λόγου, μουσικής και δράματος λουσμένη στο Άκτιστο Φως της θείας χάριτος. Άραγε, αξιοποιούμε αυτή την καταπληκτική ευκαιρία που σε κάθε Θεία Λειτουργία μας δίνεται;

Αλλά και πόσο θα μπορούσαμε να ωφεληθούμε από τη μελέτη των έργων των τριών φωστήρων της Εκκλησίας μας! Όχι μόνο όσον αφορά στην ρητορική τέχνη, το συνδυασμό των λέξεων και τα συναφή. Αυτά είναι το λιγότερο. Αλλά κυρίως όσον αφορά στο πεδίο των ιδεών, των εννοιών, των νοημάτων. Άλλωστε, αυτός ήταν και ο κύριος στόχος του λόγου των τριών ανδρών. Ο Μ. Βασίλειος έγραφε: « Ου βούλομαι σεμνότητι λόγων καλλωπίζεσθαι αλλά σεμνούς ποιήσαι τους ακούοντας », δηλαδή « δεν θέλω να στολίσω τον εαυτό μου με όμορφους λόγους αλλά θέλω να κάνω όμορφους – ηθικά, εσωτερικά όμορφους – τους ακροατές μου. Δεν θέλω να γράφω όμορφους λόγους θέλω να διαπλάσω όμορφους χαρακτήρες, όμορφους ανθρώπους ». Στόχος τους δεν ήταν η ομορφιά του λόγου τους, αλλά η ομορφιά του ήθους των ακροατών τους. Και για ποιο θέμα δεν έχουν μιλήσει οι τρεις Ιεράρχες!!  Για κάθε τι που συναντά ο άνθρωπος στην πορεία της ζωής του. Το επάγγελμα, τη φιλία, τον έρωτα, τον γάμο, τον θάνατο. Πόσες απαντήσεις θα μπορούσε να βρει ο σύγχρονος άνθρωπος στα έργα τους, απαντήσεις που θα τον λύτρωναν από το τέλμα της άγνοιας, στο οποίο έχει περιπέσει! 

   

3) Ένα σύστημα κοινωνικής πρόνοιας που βασίζεται στην δική τους  κοινωνική προσφορά. Και οι τρεις Άνδρες ανέπτυξαν πλούσια φιλανθρωπική και κοινωνική δράση. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Βασιλειάδα, μια πόλη, ένα συγκρότημα από ορφανοτροφεία, γηροκομεία, πτωχοκομεία και άλλα ευαγή ιδρύματα που ίδρυσε ο Βασίλειος. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος γράφει για το δημιούργημα του φίλου του.
« Μικρόν από της πόλεως πρόελθε και θέασαι την καινήν πόλιν, το της ευσεβείας ταμείον, … ». « Βγές λίγο από την πόλη και θα δεις την καινούργια πόλη το ταμείο της ευσεβείας …. ». Και συνεχίζει αντιπαραβάλλοντας την Βασιλειάδα προς τα γνωστά θαύματα της αρχαιότητας και βρίσκοντάς την ανώτερη από αυτά. «Τι μοι προς τούτο το έργον επτάπυλοι Θήβαι και Αιγύπτιοι και τείχη βαβυλώνια και Μαυσώλου καρικός τάφος και πυραμίδες και κολοσσού χαλκός άμετρος ή ναών μεγέθη και κάλλη των μηκέτι όντων αλλά τε όσα θαυμάζουσιν άνθρωποι και ιστορίαις διδόασι… ». Μεταφέρω στην νεοελληνική : « Τι είναι λοιπόν μπροστά σε αυτό το έργο οι επτάπυλες Θήβες, και τα έργα των Αιγυπτίων και τα τείχη της Βαβυλώνας και ο τάφος του Μαυσωλού, το γνωστό Μαυσωλείο και οι πυραμίδες και ο χαλκός του Κολοσσού της Ρόδου που δεν μπορεί να μετρηθεί; Χάρη στην Βασιλειάδα δεν είναι δυνατό να δει κανείς πια ασθενή ή φτωχό να περιπλανάται στους δρόμους με θρήνους διωγμένος από όλους ». Και πράγματι. Όλα τα θαύματα της αρχαιότητας χτίστηκαν για να ικανοποιήσουν και να θρέψουν την εγωπάθεια, μεγαλομανία και υπερηφάνια μερικών τυράννων. Ενώ το θαύμα του Βασιλείου, η Βασιλειάδα χτίστηκε για να υπηρετήσει τον πλησίον, τον φτωχό και κατατρεγμένο αδελφό. Η Βασιλειάδα θεωρείται απ’ τους ιστορικούς το πρώτο οργανωμένο νοσοκομείο, η πρώτη συστηματικά οργανωμένη-δομημένη φιλανθρωπική προσπάθεια, η μήτρα του θεσμού της κοινωνικής πρόνοιας. Αν σήμερα η ανθρωπότητα απολαμβάνει των ευεργετημάτων των θεσμών της κοινωνικής πρόνοιας το οφείλει στο μέγιστο βαθμό στους τρεις Ιεράρχες, και δη στον κλεινό Βασίλειο.

      

4) Και τέλος μας προσφέρουν το υπέροχο παράδειγμα του βίου τους που θα πρέπει να είναι οδηγός στη ζωή μας. Ένας φωτεινός φάρος στο πέλαγος του βίου, ένας οδοδείκτης, μια πυξίδα στο ταξίδι της ζωής μας.  

Και κατ’ αρχήν το υπέροχο παράδειγμα της αυτοθυσίας τους.   

Οι τρείς Ιεράρχες είχαν τα πάντα. Υλικό πλούτο, χρήματα, οι οικογένειές τους θεωρούνταν από τους πλουσιότερες της εποχής τους. Είχαν επίσης τη φοβερή δύναμη της γνώσης, καθώς αναγνωρίζονταν από όλους ως οι πιο μορφωμένοι άνθρωποι της εποχής τους. Δόξα, ήταν γνωστοί σε ολόκληρη την τότε γνωστή οικουμένη για την επιστημονική τους κατάρτιση και τη ρητορική τους δεινότητα, είχαν κερδίσει τον γενικό θαυμασμό και εγκωμιάζονταν από όλους . Θα μπορούσαν να έχουν την πιο άνετη ζωή, την πιο εύκολη πορεία, την λαμπρότερη σταδιοδρομία. Και, όμως, τα θυσίασαν όλα για την αγάπη τους στο Θεό, που περνά μέσα από την αγάπη για τον συνάνθρωπο. Τί ανάλογο θα μπορούσαμε να κάνουμε εμείς; Αν δεν μπορούμε να αφιερώσουμε όλη μας τη ζωή, την περιουσία, το χρόνο και την προσπάθειά μας στον Θεό και τον συνάνθρωπο, ας αφιερώσουμε έστω κάτι λίγο, κάτι ελάχιστο από το περίσσευμα ή το υστέρημα του χρόνου μας, των αγαθών μας ή του κόπου μας για να προσευχηθούμε στο ΘΕΟ, για να βοηθήσουμε τον αδελφό μας που το έχει ανάγκη.

Μας κληρονόμησαν, επίσης, το αξιέπαινο παράδειγμα της παρρησίας τους, δηλαδή του θάρρους να εκφράζουν τη γνώμη τους, να ομολογούν και να κηρύττουν το σωστό και  την αλήθεια, αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Οι τρεις Ιεράρχες δεν φοβήθηκαν να πουν την αλήθεια, να υποστηρίξουν το δίκαιο, να ελέγξουν το άνομο και άθεο πολιτικό και εκκλησιαστικό κατεστημένο της εποχής τους, να τα βάλουν με τους ισχυρούς της γης. Οι συνέπειες, απλά, δεν τους ενδιέφεραν.

 Μας κληροδότησαν, τέλος, το παράδειγμα της αγάπης τους για την γνώση και την επιστήμη αλλά και την καθυπόταξη αυτής της γνώσης στον ευγενή και ανώτερο σκοπό της διάδοσης του λόγου του Θεού,  την χρησιμοποίηση και αξιοποίησή της για τη δόξα του Θεού, την διάδοση του Ευαγγελίου και την ανακούφιση του πονεμένου αδελφού.

Έτσι, οι τρεις Ιεράρχες δημιούργησαν μια ολόκληρη στρατιά μιμητών τους. Προ ημερών κοιμήθηκε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κύριος Χριστόδουλος. Ιεράρχης με πλούσια κοινωνική προσφορά, με αγάπη για τον συνάνθρωπο αλλά και για αυτούς που τον μισούσαν, με τολμηρό λόγο και δύναμη ψυχής. Ποια ήταν τα πρότυπά του; Ποιά άλλα από τους τρεις Ιεράρχες των οποίων τον βίο μιμήθηκε; Στο διάβα των αιώνων πολλοί Χριστόδουλοι οιστρηλατήθηκαν από το φλογερό παράδειγμα των τριών Ιεραρχών. Πολλοί πήραν από το φως τους και φώτισαν την εποχή τους και τον τόπο τους. Πολλοί τους μιμήθηκαν. Και πολλοί θα τους μιμηθούν στο μέλλον.

ΔΙΚΑΙΟΙ ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΙΩΝΑ ΖΩΣΙ. ΚΑΙ Η ΕΛΠΙΣ ΑΥΤΩΝ ΑΘΑΝΑΣΙΑΣ ΠΛΗΡΗΣ. ΚΑΙ ΟΛΙΓΑ ΠΑΙΔΕΥΘΕΝΤΕΣ ΜΕΓΑΛΑ ΕΥΕΡΓΕΤΗΘΗΣΟΝΤΑΙ.

ΕΑΡ ΧΕΛΙΔΩΝ ΟΥ ΚΑΘΙΣΤΗΣΙ ΜΙΑ.

ΑΙ ΤΡΕΙΣ ΑΗΔΟΝΕΣ ΔΕ ΤΩΝ ΨΥΧΩΝ ΕΑΡ.

Σας ευχαριστώ για την υπομονή σας. Οι τρεις Ιεράρχες ας είναι βοηθοί όλων μας.

Β. Τ.

« Εις πάσαν την γην εξήλθεν ο φθόγγος αυτών και εις τα πέρατα της οικουμένης τα ρήματα αυτών »

Τρεις Ιεράρχες: φονταμενταλισμός ή εκκοσμίκευση;

Τρεις Ιεράρχες: φονταμενταλισμός ή εκκοσμίκευση;

Γιώργος Καπετανάκης

Φως και σκοτάδι. Το αίτιο που καθιστά τα αντικείμενα ορατά ή  άφαντα. Ο τρόπος που βλέπουμε ή δε βλέπουμε τα πράγματα, τις πραγματικότητες, τον κόσμο γύρω μας. Η στάση που επιλέγουμε να κρατήσουμε απέναντι στα γεγονότα, στα δρώμενα. Θα τα σπρώχνουμε για να γίνονται ή θα τα παρακολουθούμε να εξελίσσονται; Θα γεννηθούμε ή θα πεθάνουμε; Θα μείνουμε στη σκοτία ή θα περάσουμε στη λάμψη; Θ’ αφήσουμε το σκοταδισμό να κυριαρχήσει; Μήπως μας αξίζει μια ζωή έκπαγλη, φωταγωγημένη και αποκαλυπτόμενη;

Μνήμη και λήθη. Η καταγραφή, ή μη, της πληροφορίας στον εγκέφαλό μας. Η επιλογή μας για το τι είναι αξιομνημόνευτο, αληθινό ή άξιο για λησμονιά. Το αληθινό δεν είναι κι αλάθητο. Το αξιομνημόνευτο είναι η εκούσια δημιουργία του νέου. Η εθελουσία έξοδος από την αφάνεια. Η είσοδός μας στο φως. Είμαστε δρώντα υποκείμενα της ιστορίας κι όχι παθητικοί δέκτες, τυφλά όργανα της φήμης. Η φήμη και το φως είναι ομόριζες λέξεις. Παράγωγες δυναμικών αξιών κι εξελικτικών λόγων.

Γνώση και άγνοια. Ο τρόπος λειτουργίας του νου, που μετατρέπει την πληροφορία, την επιθυμητή κι  επιλεγμένη από μας είδηση, σε χρηστικό εργαλείο ανάπτυξης  του είναι μας. Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ του είναι και του φαίνεσθαι. Του αληθινού ή του ξεχασμένου. Του σώφρονα και του άφρονα. Η αξία της εκπαίδευσης επικεντρώνεται στη λειτουργία αυτή: να βρω τα εργαλεία που μου ταιριάζουν για να αναπτύξω την κριτική μου ικανότητα, να αμφισβητήσω την υπάρχουσα επιστήμη και να δημιουργήσω το καινούριο πλαίσιο πίστης.

Μας φώτισες θα πείτε. Ας αφήσουμε τα λόγια κι ας δούμε αν έχει σήμερα κάποια αξία ένας ακόμη λόγος για τους τρεις Ιεράρχες. Λόγος  πανηγυρικός  ή μήπως λόγος δεκάρικος; Λόγος για το φαίνεσθαι ή για το είναι;

Λόγος για τη γνώση και το φως ή μήπως κούφια λόγια για τη λησμονιά και το σκοτάδι; Λόγος για την ολοκλήρωση της διατεταγμένης σχολικής εορτής ή απαρχή του νέου;

Όταν κάποτε υπήρξε νόμος ο οποίος αδικούσε τις γυναίκες, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος  αντέδρασε (ήταν πατριάρχης Κων/πολης) και βγήκε και είπε: γιατί αδικείται συνεχώς η γυναίκα και «πέφτει» στα μαλακά ο άντρας; Γιατί άνδρες είναι αυτοί που φτιάχνουν τους νόμους γι’ αυτό και είναι η νομοθεσία κατά των γυναικών».

Δεν μένει προσκολλημένος στο παρελθόν. Θέλει να βγει από το σκοτάδι στο φως. Και μαζί να τραβήξει κι όλο το πλήρωμα της εκκλησίας. Η παραδεδομένη αλήθεια πρέπει να αμφισβητηθεί για να έχουμε πρόοδο. Ακόμη κι η κοσμική αντίληψη της εποχής είναι πολύ πίσω από τη καινούρια πραγματικότητα που αναζητά ο χριστιανός Γρηγόριος. Και μόλις το 1952 δίνεται η δυνατότητα στις γυναίκες να ψηφίζουν για την ελληνική βουλή. Αναζήτησε το φως στην Καινή Διαθήκη : «Γαλάτες 3,28 Δεν υπάρχει πια Ιουδαίος ούτε Έλληνας, δεν υπάρχει δούλος ούτε ελεύθερος, δεν υπάρχει άντρας και γυναίκα, γιατί όλοι εσείς είστε ένα χάρη στον Ιησού Χριστό». Θα ήταν εκκοσμίκευση αν σήμερα ξανακοιτάγαμε το ρόλο της γυναίκας στην εκκλησία μας;

          Όταν ο βυζαντινός αυτοκράτορας απείλησε τον Ιωάννη Χρυσόστομο ότι θα του έπαιρνε την όποια περιουσία είχε, θα τον εξόριζε και θα τον οδηγούσε στο θάνατο με βασανιστήρια: «αρπαγή περιουσίας δε φοβάμαι, γιατί δεν έχω τίποτα άλλο εκτός από λίγα τριμμένα ράσα και λίγα βιβλία. εξορία δε γνωρίζω γιατί οι τόποι δε με εμποδίζουν να προσεύχομαι…» απάντησε στον αυτοκράτορα.

 Επιμένει ότι δεν είναι ο Θεός αυτός ο οποίος κάνει πλούσιο ή φτωχό ένα άνθρωπο. Η γη του Θεού είναι εξίσου για όλους. Από αυτούς όμως κάποιοι κοπίασαν πολύ και απόκτησαν πλούτη, ενώ άλλοι έγιναν πλούσιοι με αδικίες και αρπαγές, άρα σύμφωνα με την κακή προαίρεσή τους ( που δεν μπορεί να είναι θέλημα Θεού ). Γι ' αυτό προχωράει ακόμα περισσότερο λέγοντας ότι ο άνθρωπος με πλούτη πρέπει να είναι ο διαχειριστής των αγαθών που κατέχει και όχι ο κάτοχος. Αυτή τη στάση απαιτεί κι από τους χριστιανούς επισκόπους και ιερείς.

Πέρασαν τρεις αιώνες για να καταδικάσει η   εν Τρούλλω Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο (691-692 μ.Χ.) τη σιμωνία:  Κανών κγ’: Μή χρηματίζεσθαι ἔνεκα τῆς μεταλήψεως. Περὶ τοῦ μηδένα τῶν εἴτε ἐπισκόπων, εἴτε πρεσβυτέρων, ἢ διακόνων, τῆς ἀχράντου μεταδιδόντα κοινωνίας, παρὰ τοῦ μετέχοντος εἰσπράττειν, τῆς τοιαύτης μεταλήψεως χάριν, ὀβολούς, ἢ εἶδος τὸ οἱονοῦν. Οὐδὲ γὰρ πεπραμένη ἡ χάρις, οὐδὲ χρήμασι τὸν ἁγιασμὸν τοῦ Πνεύματος μεταδιδόαμεν, ἀλλὰ τοῖς ἀξίοις τοῦ δώρου ἀπανουργεύτως μεταδοτέον. Εἰ δὲ φανείη τις τῶν ἐν κλήρῳ καταλεγομένων ἀπαιτῶν, ᾧ μεταδίδωσι τῆς ἀχράντου κοινωνίας, τὸ οἱονοῦν εἶδος, καθαιρείσθω, ὡς τῆς Σίμωνος ζηλωτής πλάνης καὶ κακουργίας. (Συμφωνία Κανόνων: Αποστολικοι κθ’ - Δ’ Οικ. Συν. β' - ΣΤ’ Οικ. Συν. κβ' - Ζ’ Οικ. Συν. δ', ιε', ιθ’ - Βασιλείου κ' - Γενναδίου και Ταρασίου Επιστολή) Θα ήταν εκκοσμίκευση αν σήμερα ξανακοιτάγαμε το ρόλο των ιερέων στην εκκλησία μας; Μήπως είναι φονταμενταλισμός η μη συγγραφή νέων λειτουργιών από μέρους τους ή και η μη  μετάφραση  των ήδη υπαρχόντων;

«Όπως  ακριβώς στην τριανταφυλλιά, όταν κόψουμε το λουλούδι θα αποφύγουμε τα αγκάθια, έτσι ακριβώς και σ’ αυτήν  τη σοφία του κόσμου, αφού καρπωθούμε το ωφέλιμο θα αποφύγουμε το βλαβερό» (προς τους νέους, ΒΕΠ τ.4:200) ισχυρίζεται ο Μέγας Βασίλειος αλλά και πραγματώνουν κι οι τρεις ιεράρχες σπουδάζοντας σε εθνικά ειδωλολατρικά επιστημονικά κέντρα της εποχής τους. Τολμούν τη συνύπαρξη με άλλα εκπαιδευτικά ρεύματα και μοντέλα. Αναζητούν το  καλό και συμφέρον σε παράλληλους δρόμους.

Η παιδεία είναι κατ’εξοχήν συναντησιακή σχέση αγάπης και κατ’ επέκταση πράξη θάρρους, όπως συναντάται στη πραγματεία του παιδαγωγού Χρυσοστόμου. Αναφέρει: «Της τέχνης ταύτης ουκ έστι άλλη μείζων τι γάρ ίσον του ρυθμίσαι ψυχήν και διαπλάσαι νέου διανοίαν»^.

Συνεχίζει ο ιερός Βασίλειος: «’Έτσι λοιπόν και η ψυχή έχει πρώτα για καρπό την αλήθεια, αλλά είναι ωραίο να φοράει και την κοσμική σοφία, σαν φύλλα που προστατεύουν τον καρπό και δίνουν καλή όψη» (προς τους νέους, ΒΕΠ τ.4:200)  Θα αντιστοιχούσαμε  σήμερα ότι  θα έπρεπε να προσλάβουμε στην ορθόδοξη θεολογία το διαφωτισμό και τη νεωτερικότητα, το σχετικισμό και τη μετα-νεωτερικότητα.

Ο φονταμενταλισμός και η εκκοσμίκευση στη θεωρία και στην πράξη των τριών ιεραρχών δεν υπάρχουν. Η ζωή τους είναι κοινωνική ευαισθητοποίηση και δυναμική ιστορική παρέμβαση. Συνεχής πρωτοπορία κι αναζήτηση χαρακτηρίζει την πορεία τους προς τα έσχατα.  Επιλογή του αληθινού, του αξιομνημόνευτου, τελικά του φωτεινού.

Απομένει η δική μας επιλογή.

• < Προηγούμενο

Τρεις Ιεράρχες: φονταμενταλισμός ή εκκοσμίκευση;

Τρεις Ιεράρχες: φονταμενταλισμός ή εκκοσμίκευση;

 

Γιώργος Καπετανάκης

Φως και σκοτάδι. Το αίτιο που καθιστά τα αντικείμενα ορατά ή  άφαντα. Ο τρόπος που βλέπουμε ή δε βλέπουμε τα πράγματα, τις πραγματικότητες, τον κόσμο γύρω μας. Η στάση που επιλέγουμε να κρατήσουμε απέναντι στα γεγονότα, στα δρώμενα. Θα τα σπρώχνουμε για να γίνονται ή θα τα παρακολουθούμε να εξελίσσονται; Θα γεννηθούμε ή θα πεθάνουμε; Θα μείνουμε στη σκοτία ή θα περάσουμε στη λάμψη; Θ’ αφήσουμε το σκοταδισμό να κυριαρχήσει; Μήπως μας αξίζει μια ζωή έκπαγλη, φωταγωγημένη και αποκαλυπτόμενη;

Μνήμη και λήθη. Η καταγραφή, ή μη, της πληροφορίας στον εγκέφαλό μας. Η επιλογή μας για το τι είναι αξιομνημόνευτο, αληθινό ή άξιο για λησμονιά. Το αληθινό δεν είναι κι αλάθητο. Το αξιομνημόνευτο είναι η εκούσια δημιουργία του νέου. Η εθελουσία έξοδος από την αφάνεια. Η είσοδός μας στο φως. Είμαστε δρώντα υποκείμενα της ιστορίας κι όχι παθητικοί δέκτες, τυφλά όργανα της φήμης. Η φήμη και το φως είναι ομόριζες λέξεις. Παράγωγες δυναμικών αξιών κι εξελικτικών λόγων.

Γνώση και άγνοια. Ο τρόπος λειτουργίας του νου, που μετατρέπει την πληροφορία, την επιθυμητή κι  επιλεγμένη από μας είδηση, σε χρηστικό εργαλείο ανάπτυξης  του είναι μας. Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ του είναι και του φαίνεσθαι. Του αληθινού ή του ξεχασμένου. Του σώφρονα και του άφρονα. Η αξία της εκπαίδευσης επικεντρώνεται στη λειτουργία αυτή: να βρω τα εργαλεία που μου ταιριάζουν για να αναπτύξω την κριτική μου ικανότητα, να αμφισβητήσω την υπάρχουσα επιστήμη και να δημιουργήσω το καινούριο πλαίσιο πίστης.

Μας φώτισες θα πείτε. Ας αφήσουμε τα λόγια κι ας δούμε αν έχει σήμερα κάποια αξία ένας ακόμη λόγος για τους τρεις Ιεράρχες. Λόγος  πανηγυρικός  ή μήπως λόγος δεκάρικος; Λόγος για το φαίνεσθαι ή για το είναι;

Λόγος για τη γνώση και το φως ή μήπως κούφια λόγια για τη λησμονιά και το σκοτάδι; Λόγος για την ολοκλήρωση της διατεταγμένης σχολικής εορτής ή απαρχή του νέου;

Όταν κάποτε υπήρξε νόμος ο οποίος αδικούσε τις γυναίκες, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος  αντέδρασε (ήταν πατριάρχης Κων/πολης) και βγήκε και είπε: γιατί αδικείται συνεχώς η γυναίκα και «πέφτει» στα μαλακά ο άντρας; Γιατί άνδρες είναι αυτοί που φτιάχνουν τους νόμους γι’ αυτό και είναι η νομοθεσία κατά των γυναικών».

Δεν μένει προσκολλημένος στο παρελθόν. Θέλει να βγει από το σκοτάδι στο φως. Και μαζί να τραβήξει κι όλο το πλήρωμα της εκκλησίας. Η παραδεδομένη αλήθεια πρέπει να αμφισβητηθεί για να έχουμε πρόοδο. Ακόμη κι η κοσμική αντίληψη της εποχής είναι πολύ πίσω από τη καινούρια πραγματικότητα που αναζητά ο χριστιανός Γρηγόριος. Και μόλις το 1952 δίνεται η δυνατότητα στις γυναίκες να ψηφίζουν για την ελληνική βουλή. Αναζήτησε το φως στην Καινή Διαθήκη : «Γαλάτες 3,28 Δεν υπάρχει πια Ιουδαίος ούτε Έλληνας, δεν υπάρχει δούλος ούτε ελεύθερος, δεν υπάρχει άντρας και γυναίκα, γιατί όλοι εσείς είστε ένα χάρη στον Ιησού Χριστό». Θα ήταν εκκοσμίκευση αν σήμερα ξανακοιτάγαμε το ρόλο της γυναίκας στην εκκλησία μας;

          Όταν ο βυζαντινός αυτοκράτορας απείλησε τον Ιωάννη Χρυσόστομο ότι θα του έπαιρνε την όποια περιουσία είχε, θα τον εξόριζε και θα τον οδηγούσε στο θάνατο με βασανιστήρια: «αρπαγή περιουσίας δε φοβάμαι, γιατί δεν έχω τίποτα άλλο εκτός από λίγα τριμμένα ράσα και λίγα βιβλία. εξορία δε γνωρίζω γιατί οι τόποι δε με εμποδίζουν να προσεύχομαι…» απάντησε στον αυτοκράτορα.

 Επιμένει ότι δεν είναι ο Θεός αυτός ο οποίος κάνει πλούσιο ή φτωχό ένα άνθρωπο. Η γη του Θεού είναι εξίσου για όλους. Από αυτούς όμως κάποιοι κοπίασαν πολύ και απόκτησαν πλούτη, ενώ άλλοι έγιναν πλούσιοι με αδικίες και αρπαγές, άρα σύμφωνα με την κακή προαίρεσή τους ( που δεν μπορεί να είναι θέλημα Θεού ). Γι ' αυτό προχωράει ακόμα περισσότερο λέγοντας ότι ο άνθρωπος με πλούτη πρέπει να είναι ο διαχειριστής των αγαθών που κατέχει και όχι ο κάτοχος. Αυτή τη στάση απαιτεί κι από τους χριστιανούς επισκόπους και ιερείς.

Πέρασαν τρεις αιώνες για να καταδικάσει η   εν Τρούλλω Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο (691-692 μ.Χ.) τη σιμωνία:  Κανών κγ’: Μή χρηματίζεσθαι ἔνεκα τῆς μεταλήψεως. Περὶ τοῦ μηδένα τῶν εἴτε ἐπισκόπων, εἴτε πρεσβυτέρων, ἢ διακόνων, τῆς ἀχράντου μεταδιδόντα κοινωνίας, παρὰ τοῦ μετέχοντος εἰσπράττειν, τῆς τοιαύτης μεταλήψεως χάριν, ὀβολούς, ἢ εἶδος τὸ οἱονοῦν. Οὐδὲ γὰρ πεπραμένη ἡ χάρις, οὐδὲ χρήμασι τὸν ἁγιασμὸν τοῦ Πνεύματος μεταδιδόαμεν, ἀλλὰ τοῖς ἀξίοις τοῦ δώρου ἀπανουργεύτως μεταδοτέον. Εἰ δὲ φανείη τις τῶν ἐν κλήρῳ καταλεγομένων ἀπαιτῶν, ᾧ μεταδίδωσι τῆς ἀχράντου κοινωνίας, τὸ οἱονοῦν εἶδος, καθαιρείσθω, ὡς τῆς Σίμωνος ζηλωτής πλάνης καὶ κακουργίας. (Συμφωνία Κανόνων: Αποστολικοι κθ’ - Δ’ Οικ. Συν. β' - ΣΤ’ Οικ. Συν. κβ' - Ζ’ Οικ. Συν. δ', ιε', ιθ’ - Βασιλείου κ' - Γενναδίου και Ταρασίου Επιστολή) Θα ήταν εκκοσμίκευση αν σήμερα ξανακοιτάγαμε το ρόλο των ιερέων στην εκκλησία μας; Μήπως είναι φονταμενταλισμός η μη συγγραφή νέων λειτουργιών από μέρους τους ή και η μη  μετάφραση  των ήδη υπαρχόντων;

«Όπως  ακριβώς στην τριανταφυλλιά, όταν κόψουμε το λουλούδι θα αποφύγουμε τα αγκάθια, έτσι ακριβώς και σ’ αυτήν  τη σοφία του κόσμου, αφού καρπωθούμε το ωφέλιμο θα αποφύγουμε το βλαβερό» (προς τους νέους, ΒΕΠ τ.4:200) ισχυρίζεται ο Μέγας Βασίλειος αλλά και πραγματώνουν κι οι τρεις ιεράρχες σπουδάζοντας σε εθνικά ειδωλολατρικά επιστημονικά κέντρα της εποχής τους. Τολμούν τη συνύπαρξη με άλλα εκπαιδευτικά ρεύματα και μοντέλα. Αναζητούν το  καλό και συμφέρον σε παράλληλους δρόμους.

Η παιδεία είναι κατ’εξοχήν συναντησιακή σχέση αγάπης και κατ’ επέκταση πράξη θάρρους, όπως συναντάται στη πραγματεία του παιδαγωγού Χρυσοστόμου. Αναφέρει: «Της τέχνης ταύτης ουκ έστι άλλη μείζων τι γάρ ίσον του ρυθμίσαι ψυχήν και διαπλάσαι νέου διανοίαν»^.

Συνεχίζει ο ιερός Βασίλειος: «’Έτσι λοιπόν και η ψυχή έχει πρώτα για καρπό την αλήθεια, αλλά είναι ωραίο να φοράει και την κοσμική σοφία, σαν φύλλα που προστατεύουν τον καρπό και δίνουν καλή όψη» (προς τους νέους, ΒΕΠ τ.4:200)  Θα αντιστοιχούσαμε  σήμερα ότι  θα έπρεπε να προσλάβουμε στην ορθόδοξη θεολογία το διαφωτισμό και τη νεωτερικότητα, το σχετικισμό και τη μετα-νεωτερικότητα.

Ο φονταμενταλισμός και η εκκοσμίκευση στη θεωρία και στην πράξη των τριών ιεραρχών δεν υπάρχουν. Η ζωή τους είναι κοινωνική ευαισθητοποίηση και δυναμική ιστορική παρέμβαση. Συνεχής πρωτοπορία κι αναζήτηση χαρακτηρίζει την πορεία τους προς τα έσχατα.  Επιλογή του αληθινού, του αξιομνημόνευτου, τελικά του φωτεινού.

Απομένει η δική μας επιλογή.

• < Προηγούμενο

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ

Κάθε χρόνο τέτοια μέρα , οι άνθρωποι των γραμμάτων και ειδικότερα όσοι εμπλεκόμαστε στη μαθησιακή διαδικασία ,δάσκαλοι και μαθητές όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης , τιμάμε τους τρεις μεγάλους αυτούς αγίους τον Βασίλειο τον μέγα το Γρηγόριο το θεολόγο και τον Ιωάννη το Χρυσόστομο , αναγνωρίζοντάς τη σημαντική προσφορά τους και προβάλλοντάς τους σα διαχρονικά πρότυπα δασκάλων και μαθητών.

Η ζωή τους είναι λίγο πολύ γνωστή σε όλους.

Πολλές πτυχές της ζωής τους θα άξιζε να αναλυθούν ώστε να αποτελέσουν για όλους μας πηγές έμπνευσης στην αρετή.

Και οι τρεις υπήρξαν αξιοθαύμαστοι για πάρα πολλά πράγματα. Σαν κοινωνικοί εργάτες , σαν άνθρωποι αγάπης ,σαν αγωνιστές της αλήθειας και της δικαιοσύνης, σα συγγραφείς και ποιητές, σαν ασκητές σαν λειτουργοί και ιεράρχες σαν άνθρωποι υπομονής ανεξικακίας και ανθρωπιάς . με λίγα λόγια άνθρωποι μα Α κεφαλαίο.

Όμως η σημερινή μέρα τους προβάλλει ιδιαίτερα με τη μαθητική και διδασκαλική τους ιδιότητα .

Ευκαιρία λοιπόν απ αυτές τις ιδιότητές τους να τους δούμε και να αξιολογήσουμε το έργο τους.

Ψάχνοντας τη ζωή και το έργο τους θα διαπιστώσουμε πω ς υπήρξαν όντως ξεχωριστοί και πρωτοποριακοί όπως πρέπει να είναι κάθε πνευματικός άνθρωπος και ιδιαίτερα κάθε παιδαγωγός και κατάφεραν να προχωρήσουν μπροστά από την εποχή τους και να χαράξουν πορεία για τους υπόλοιπους, και μάλιστα ζώντας σε μια εποχή έντονων προκαταλήψεων , αδικίας , βίας , καταπίεσης και σκοταδισμού, με συνθήκες που δεν ήταν ιδανικές ούτε στο κράτος , ούτε στα εκκλησιαστικά πράγματα και κατάφεραν να χαράξουν πορεία , και μάλιστα μια πορεία καθόλου εύκολη κι ανώδυνη.

Μερικά από τα στοιχεία που φανερώνουν αυτόν τον πρωτοποριακό χαρακτήρα της ζωής και της δράσης τους είναι τα εξής :

τόλμησαν να σπουδάσουν φιλοσοφία και ρητορική στις ειδωλολατρικές σχολές που λειτουργούσαν ακόμα ,ξεπερνώντας τις προκαταλήψεις του χριστιανικού τους περιβάλλοντος. Δε φοβήθηκαν ούτε περιφρόνησαν τον ανθρώπινο λόγο , αλλά αξιοποίησαν όλες τις δυνατότητες της αρχαίας σοφίας. Ο Βασίλειος κι ο Γρηγόριος σπούδασαν στην Αθήνα μαζί με τον μετέπειτα αυτοκράτορα Ιουλιανό και κέρδισαν την αγάπη και το θαυμασμό των συμφοιτητών τους.. Τόση ήταν η επίδοση του Γρηγορίου εκεί που οι καθηγητές του ήθελαν να τον κρατήσουν για πάντα στην Αθήνα. Κι όταν αποφάσίσε να φύγει μαζί με τον Βασίλειο, καθηγητές και φοιτητές τον πρόφτασαν στο λιμάνι του Πειραιά και τον γύρίσαν πίσω για να του προσφέρουν έδρα καθηγητή.

Ο Χρυσόστομος σπούδασε ρητορική κοντά στον μεγάλο δάσκαλο της ρητορικής ειδωλολάτρη Λιβάνιο που θα τον άφηνε διάδοχό του στη σχολή αν δεν του τον έκλεβαν οι χριστιανοί όπως έλεγε.

Οι σπουδές τους αυτές ήταν η τολμηρή τους απάντηση σε μια πρόκληση

ήταν το μεγάλο ρίσκο που δεν το θεώρησαν ασυμβίβαστο με τη χριστιανική τους ιδιότητα.

Αφοσιώθηκαν στις σπουδές που αγάπησαν και κατάφεραν να μη γίνουν παθητικοί αποδέκτες ξερών γνώσεων , αλλά δυναμικοί φορείς της αλήθειας που μπορεί να μεταστοιχειώνεται σε ζωή ,ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε στιγμής και περίστασης.Ο Βασίλειος στο έργο του « προς τους νέους όπως εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων » περιγράφει πολύ χαρακτηριστικά τη διαδικασία αυτή της δυναμικής αφομοίωσης της γνώσης χρησιμοποιώντας το παράδειγμα της μέλισσας που πετά παντού και κρατάει μόνο τη γύρη που της είναι χρήσιμη για να φτιάξει το μέλι της.

υπήρξαν ασκητές κι η άσκησή τους δεν υπήρξε ποτέ άρνηση της ζωής και του κόσμου αλλά μια πράξη ερωτική. Υπήρξαν εραστές του θείου και της ζωής . Ποτέ δεν θεώρησαν τις ασκητικές επιδόσεις τους αφορμή για αυτοδικαίωση και αποστροφή προς τους άλλους ανθρώπους , όσο αμαρτωλοί κι αν ήσαν.

Η ασκητικότητα αυτή είχε διαποτίσει τη ζωή τους και τους εξασφάλιζε μια ελευθερία από το φόβο της εξορίας της κακοπάθειας και της έκπτωσης από τα εκκλησιαστικά αξιώματα αν μπορούμε να τα πούμε έτσι-που κατείχαν . Όταν ο Μόδεστος, ο εκπρόσωπος του αυτοκράτορα Ουάλη απειλούσε τον Βασίλειο προκειμένου να τον αναγκάσει να προσχωρήσει στην αίρεση του αρειανισμού ,του απάντησε :«Δήμευση περιουσίας δε μπορείς να μου κάνεις γιατί το μόνο που έχω είναι τα ρούχα που φοράω και λίγα βιβλία.

Η εξορία δε με τρομάζει, «του Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής ».Βασανιστήρια δε θα προλάβεις να ευχαριστηθείς, το εξασθενημένο κορμί μου γρήγορα θα πέσει ώριμος καρπός στο περιβόλι του Κυρίου μου .»

Κι ο Μόδεστος μονολογώντας αναγκάστηκε να πει πως κανείς επίσκοπος ως τώρα δεν μίλησε έτσι , ο δε Βασίλειος του απάντησε πως δε θα συνάντησε πραγματικό επίσκοπο . Άλλοτε , ένας δικαστής ζήτησε σε γάμο μια χήρα της Καισαρείας , κι αυτή δεν τον ήθελε .Η επιμονή του δικαστή φτάνει σε απειλές της ίδιας της της ζωής ,κι η ανυπεράσπιστη γυναίκα καταφεύγει στο ναό και ζητά άσυλο κάτω από την αγία Τράπεζα. Ο Βασίλειος το πληροφορείται και εγκρίνει τη ενέργεια αυτή της γυναίκας .Ο δικαστής του ζητάει να την παραδώσει κι εκείνος αρνείται επίμονα. Μαίνεται κι απειλεί ο δικαστής ,ενώ αυτός εμμένει στην απόφασή του να δώσει άσυλο στη γυναίκα . Ο δικαστής καταφεύγει στον έπαρχο που καλεί σε απολογία τον ιεράρχη και τον αντιμετωπίζει σαν κοινό εγκληματία .Στην άρνησή του να συμμορφωθεί , διατάσσει να ραβδίσουν τον Βασίλειο, και τον απειλεί πως θα διατάξει βασανιστήρια .« Τι θα κατορθώσεις..;» του απαντά εκείνος «απλά θα με απαλλάξεις από το σπίτι αυτό (το σώμα του ) που βλέπεις πόσο με στενοχωρεί » . Την ίδια στιγμή απέξω ο λαός επαναστατεί . Οργισμένο πλήθος με πέτρες με ρόπαλα και φωνές απειλούν τη ζωή του έπαρχου . Οι γυναίκες κρατάνε για όπλα τις σαΐτες των αργαλειών τους. Αναγκάζεται έτσι ο έπαρχος να γίνει «ικέτης ελεεινός ,άθλιος και ταπεινωμένος» στο Βασίλειο ,που κατάφερε να συγκρατήσει τον όχλο και να τον σώσει .

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος , που όχι μόνο στηλίτευσε με τα λόγια του τη σπατάλη και την υλοφροσύνη της εξουσίας , αλλά υπερασπίστηκε δυναμικά τους αδικημένους δε δίστασε να συγκρουστεί με την αυτοκράτειρα Ευδοξία για το χωράφι μιας χήρας . Η Ευδοξία κατάφερε συμμαχώντας με τους εχθρούς του από τον εκκλησιαστικό χώρο και τον εξόρισε στα βάθη της Αρμενίας. Ο λαός επαναστατεί βέβαια , αλλά ο σκοπός των εχθρών του είναι η φυσική του εξόντωση και τελικά την καταφέρνουν. Τον αναγκάζουν να οδοιπορεί επί τρεις μήνες κάτω από αφόρητο καύσωνα , ώσπου πεθαίνει από εξάντληση στα Κόμανα της Αρμενίας . Ο Γρηγόριος σε μια εποχή που ο Αρειανισμός είχε επικρατήσει τόσο που μόνο μια μικρή εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη είχε απομείνει στους Ορθόδοξους ,αδιαφορώντας για τις χειρόδικες επιθέσεις εναντίον του, αγωνίζεται με όλες του τις δυνάμεις κι από το ναό της Αγίας Αναστασίας υπερασπίζεται τη διωκόμενη Ορθοδοξία. Οι παιδαγωγικές οδηγίες των τριών ιεραρχών και ιδιαίτερα του Μ. Βασιλείου , είναι πολύ ενδιαφέρουσες , πρωτοποριακές για την εποχή τους και διαχρονικές.

Κατά τον Μ. Βασίλειο λοιπόν, το διδασκαλείον πρέπει να ευρίσκεται εις ήσυχο μέρος, ο διδάσκων πρέπει να προσπαθεί να ελκύσει την εμπιστοσύνη των μαθητών του. «Αξιοπιστία του διδάσκοντος ευπαράδεκτον μεν τον λόγον καθίστησι, προσεχέστερους δε τους διδασκομένους παρασκευάζει» λέει στην ομιλία του "Εις την αρχήν των Παροιμιών". Πρέπει αυτός επίσης να είναι σαφής και σύντομος ,όχι όμως τόσο, ώστε να μη προλάβουν να συγκρατήσουν οι μαθητές αυτά που λέει. Να μη μιλάει συγχρόνως για πολλά, να επαναλαμβάνει αυτά που λέει, να μη προσπαθεί να αποδείξει τα απλά και αυταπόδεικτα διότι θα καταστεί καταγέλαστος, να στηρίζεται εις τα γνωστά, να χρησιμοποιεί πολλά παραδείγματα και γενικώς να διδάσκει εποπτικά, δεδομένου ότι τα πράγματα είναι των ονομάτων ισχυρότερα.

Επίσης αξιοσημείωτο είναι ότι ο μέγας Πατήρ είναι και πρόδρομος του επαγγελματικού προσανατολισμού. Παρακινεί γονείς και δάσκαλους να στέλνουν όσα παιδιά έχουν κλίση στις διάφορες τέχνες (υφαντική, σκυτοτομική, οικοδομική, χαλκευτική κλπ.) στους κατάλληλους τεχνίτες.

Αξιοσημείωτο επίσης είναι το γεγονός πως ο μέγας Πατήρ δεν κάνει αξιολογική διάκριση αρρένων και θηλέων. «Mια γαρ αρετή ανδρός και γυναικός επειδή και η κτίσις αμφοτέροις ομότιμος και ο μισθός ο αυτός αμφοτέροις» λέει εις στην ομιλία του εις τον Α' ψαλμό. Όχι μόνον «στρατεύεται και το θήλυ παρά Χριστώ τη ψυχική ανδρεία καταλεγόμενον εις την στρατείαν» αλλά και «πολλαί γυναίκες ηρίστευσαν ανδρών ουκ έλαττον.

»Θαυμάζουμε τη μεγάλη απήχηση που είχε το κήρυγμά τους και προσπαθώντας να ερμηνεύσουμε το φαινόμενο το αποδίδουμε στη ρητορική τους δεινότητα. Όμως ο πραγματικός λόγος είναι πολύ πιο σοβαρός και βαθύς. Οι άνθρωποι αυτοί δίδασκαν όχι επειδή κάπου είχαν διαβάσει κάποια πράγματα και τα ήξεραν καλά ώστε να μπορούν με την τέχνη του λόγου τους να τα μεταδώσουν στους άλλους , μα είχαν βιώσει καθημερινά αυτά που περιέγραφαν και συνιστούσαν .

Δικαιούντο να μιλάνε για αγάπη γιατί την είχαν κάνει πράξη . Ο Μέγας Βασίλειος ήταν γόνος μιας πολύ πλούσιας οικογένειας και κληρονόμος μιας τεράστιας περιουσίας που την μοίρασε στους φτωχούς επιστρέφοντας από τις σπουδές του , πριν αποσυρθεί στην έρημο να μονάσει. Όταν αργότερα έγινε επίσκοπος Καισαρείας, με ότι του είχε απομείνει και με τα χρήματα της αρχιεπισκοπής ,οικοδόμησε μια ολόκληρη πολιτεία αγάπης , που την αποτελούσαν ιδρύματα που ανακούφιζαν τον ανθρώπινο πόνο και κάλυπταν τις ανάγκες όχι μόνο των χριστιανών μα και όλων όσων κατέφευγαν εκεί , αδιακρίτως .

Και το μέχρι πριν πλουσιόπαιδο της Καισαρείας ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος , που σαν ιερέας στην Αντιόχεια συντηρούσε καθημερινά τρεις χιλιάδες ανθρώπους που είχαν ανάγκη και σαν πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης επτά χιλιάδες, τους οποίους υπηρετούσε ο ίδιος όσο μπορούσε, γίνεται ζήτουλας για τους άλλους , για να εξασφαλίσει αυτά που είχαν ανάγκη οι πάσης φύσεως ανίσχυροι .

Υπήρξαν ανοιχτά μυαλά κι ελεύθεροι άνθρωποι γι αυτό και τα κηρύγματα τους είναι πρωτοποριακά όχι μόνο για την εποχή τους μα και για τις μέρες μας ακόμα ,κι αντανακλούν το πραγματικό πνεύμα του Ευαγγελίου , έξω από σκοπιμότητες κι αδιάφορα για το αν αυτό αρέσει στο κατεστημένο της εποχής ή ταράζει τα νερά .

Τα κοινωνικά προβλήματα της αδικίας , της εκμετάλλευσης , της υποτίμησης της γυναίκας και της δουλείας τους απασχόλησαν τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά . Έτσι παράλληλα με τους έμπρακτους κοινωνικούς αγώνες τους διατύπωσαν και τις απόψεις τους σχετικά με τα θέματα αυτά , απόψεις που αν εμείς οι χριστιανοί τις είχαμε εφαρμόσει , θα περίττευε αρκετούς αιώνες αργότερα η Μαρξιστική ερμηνεία και πρόταση.

Δειγματοληπτικά και μόνο αναφέρουμε κάποιες από τις απόψεις τους :

« Ποιον , λέει ο πλούσιος , αδικώ κρατώντας τα δικά μου ; Πες μου : ποια δικά σου ;» ερωτά ο Μ: Βασίλειος. «Από πού αφού τα πήρες τα έβαλες στη ζωή σου;» Και συνεχίζει με το παράδειγμα του ανθρώπου που μπαίνει πρώτος στο θέατρο και πιάνει τα διπλανά άδεια καθίσματα και εμποδίζει να καθίσουν αυτοί που μπαίνουν μετά . « Τέτοιοι είναι οι πλούσιοι. Διότι αφού προκαταλάβουν τα κοινά, τα ιδιοποιούνται επειδή πρόλαβαν » ( Μ . Βασιλείου , εις το « Καθελώ μου τας αποθήκας » PG 31, 276 )

Λέει ο Γρηγόριος

« Η φτώχεια και ο πλούτος , αυτό που ονομάζουμε ελευθερία και δουλεία, και τα παρόμοια, ύστερα υπεισήλθαν στο ανθρώπινο γένος, όπως ακριβώς μερικές κοινές αρρώστιες που ήρθαν μαζί με την κακία, όντας επινοήματά της. Δεν ήταν όμως, λέει (η Γραφή ) , έτσι από την αρχήΕσύ να βλέπεις την πρώτη ισότητα και όχι τη μετέπειτα διαίρεση. Όχι το νόμο του ισχυρού ,αλλά του Δημιουργού » (Γρηγορίου θεολόγου περί φιλοπτωχείας PG 35 ,892 A-B

Κι ο Χρυσόστομος:

« Τι σημασία έχει αν δε σπρώχνεις το ξίφος και δε βυθίζεις το χέρι σου στις σάρκες ( του αδελφού σου ) ;Άλλα φοβερότερα απ αυτό κάνεις Αν έκανες το πρώτο , θα τον απάλλασσες από φροντίδες. Τώρα όμως με την πείνα και τη δουλεία , τον περιβάλλεις με πίκρες κι άλλα κακά . To λέω αυτό και δε θα παύσω να το τονίζω όχι για να σας προετοιμάσω για φόνο, ούτε για να σας προτρέψω να κάνετε κακό μικρότερο απ αυτό, αλλά για να μη νομίζετε ότι δεν πρόκειται να τιμωρηθείτε. Αυτός που αφαιρεί τα μέσα συντήρησης και το ψωμί από τον πλησίον , τον σκοτώνει, λέει η Γραφή .» (Ιωάννου Χρυσοστόμου , Εις την προς Εβραίους , ΚΕ΄ ΙΑ PG

« Δε φρίττεις άνθρωπε , δεν κοκκινίζεις από ντροπή, ονομάζοντας επιτιθέμενο αυτόν που παλεύει για το ψωμί του ;Και αυτό είναι έγκλημα της δικής μας ωμότητας . Διότι επειδή δεν ανεχόμαστε να δίνουμε εύκολα , αναγκάζονται να επινοούν μύριες πονηριές , ώστε να ξεγελάσουν την απανθρωπιά μας και να μαλακώσουν τη σκληρότητά μας. Και μάλιστα επιτιθέμενος είσαι (εσύ ) , διότι αν και έρχεσαι συχνά στην εκκλησία και ακούς τα κηρύγματά μου, όμως στην αγορά προτιμάς και το χρυσάφι σου και τις επιθυμίες σου και τις ανθρώπινες φιλίες από τις δικές μου προτροπές » (Ιωάννου Χρυσοστόμου Εις την προς Ρωμαίους ΙΔ΄ PG 60, 535,536 ) 63 , 176 .

« Εάν κανείς δε σταματήσει την αρπάγή , ούτε ελεημοσύνη δεν θα προσφέρει . Αλλά , ακόμα κι αν προσφέρει στα χέρια των φτωχών άπειρα χρήματα , όταν αρπάζει τα ξένα πράγματα και είναι πλεονέκτης, από τον Θεό έχει λογισθεί ίσος με ανθρωποκτόνους . Γι αυτό πρέπει , αφού πρώτα απαλλαγεί κανείς από την πλεονεξία, έτσι να ελεεί τους φτωχούς »

Σε μια εποχή που τα παιδιά μας αναγκάζονται να απομνημονεύουν ξερές γνώσεις αποκομμένες από τη ζωή και τα ενδιαφέροντά τους , χωρίς να έχουν πεισθεί για την αξία τους , κι εμείς οι δάσκαλοι τείνουμε να μεταβληθούμε, ακούσια ή όχι ,σε ψυχρά όργανα εφαρμογής παιδαγωγικών επιλογών, που υπηρετούν σκοπιμότητες ξένες προς την ολοκλήρωση και την ευτυχία των μαθητών μας, θυσιάζοντας συχνά και την προσωπική επαφή μαζί τους ,που η κοινωνική αναλγησία έχει γενικευτεί ανησυχητικά ,που ο καταναλωτισμός προβάλλει σαν ύψιστο ιδανικό της ζωής την απόκτηση ολοένα και περισσότερων χρημάτων ,σε μια εποχή που άνθρωποι φαύλοι κι εκμεταλλευτές ονομάζονται ευεργέτες δίνοντας κάτι από αυτά που συνάγουν άδικα κι έτσι εξασφαλίζουν την καταξίωση ακόμα και στον εκκλησιαστικό χώρο ,σε μια εποχή που τα κηρύγματα έγιναν πληθωρικά μα κανείς δεν έχει διάθεση να τ ακούσει γιατί δεν εμπνέει η προσωπικότητα των κηρύκων ,σε μια εποχή που δεν έχουμε πού να στρέψουμε τα μάτια μας για να γλιτώσουμε την απόγνωση , οι τρεις αυτοί μεγάλοι φωστήρες της τρισηλίου θεότητος , ο Βασίλειος ο μέγας , ο θεολόγος Γρηγόριος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος , στέκονται μπροστά μας ακέραιοι και σεμνοί σα δωρικές κολώνες, αθάνατα πρότυπα πνευματικού κάλλους διασώζοντας το ανθρώπινο πρόσωπο σ΄όλο του το μεγαλείο.

Το επαναστατικό μήνυμα των Τριών Ιεραρχών και η εποχή μας

                                                                                                              Ανδρέα Αργυρόπουλου

Σχολικού Συμβούλου θεολόγων

                                                                                                     Περιφέρειας Βορείου Αιγαίο

Ομιλία που εκφωνήθηκε στο Δημοτικό θέατρο Μυτιλήνης, στα πλαίσια της εκδήλωσης που οργάνωσε η Περιφερειακή Δ/νση Εκπαίδευσης Βορείου Αιγαίου για την σχολική εορτή των Τριών Ιεραρχών

ΑΥΘΕΝΤΙΚΗ ΠΙΣΤΗ – ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΝΕΥΜΑ – ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

Χωρίς αμφιβολία η εποχή μας έχει πολλά κοινά, με αυτή των Τριών Ιεραρχών. Πόλεμοι, βίαιες συγκρούσεις, κοινωνικά αδιέξοδα, άλυτα οικονομικά προβλήματα, εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, κοινωνικές διακρίσεις, θρησκευτικές διαμάχες, εξεγέρσεις κλπ. Το μήνυμα των Τριών Πατέρων της Εκκλησίας μας πάντα επίκαιρο και επαναστατικό, έρχεται να μας θυμίσει τη χριστιανική αυθεντικότητα, να προτείνει λύσεις και να δώσει κατευθύνσεις, που γεμίζουν ελπίδα και απελευθερώνουν. Οι Τρεις Ιεράρχες υπήρξαν ολοκληρωμένες προσωπικότητες που δεν διακρίθηκαν μόνο σ’ έναν τομέα αλλά παντού. Όλοι τους χαρακτηρίζονταν για τη θεολογική αλλά και την ευρύτερη επιστημονική τους συγκρότηση, τη ριζοσπαστική κοινωνική τους παρουσία, την ανοικτότητα του πνεύματος και την κριτική στάση τους απέναντι σε κάθε μορφής εξουσία.

Οι Τρεις Ιεράρχες τάραξαν τα νερά της εποχής τους και άφησαν παρακαταθήκες με αιώνια αξία. Θλίβεται κανείς όταν βλέπει την αναγνώριση του επιστημονικού τους έργου σε παγκόσμια κλίμακα από τη μια μεριά και από την άλλη, την άγνοια ή ακόμα και την απαξίωση που υπάρχει γι’ αυτούς στην πατρίδα μας. Λίγα μόλις χρόνια μετά το θάνατό τους τα κείμενά τους μεταφράζονται στα Λατινικά και με την πάροδο του χρόνου σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες. Στη Δύση αλλά και παγκοσμίως δεν είναι λίγοι οι ερευνητές από το χώρο της Ιατρικής, της Κοινωνιολογίας, των Πολιτικών Επιστημών, της Παιδαγωγικής, της Φιλοσοφίας, της Θεολογίας και της Ψυχολογίας που μελέτησαν το έργο των Πατέρων της Εκκλησίας τονίζοντας την αξία του. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η επίδραση του συγγραφικού του έργου στους Ευρωπαίους επιστήμονες κυρίως των ανθρωπιστικών σπουδών από την εποχή της Αναγεννήσεως μέχρι σήμερα.

Το επαναστατικό μήνυμα των Τριών Ιεραρχών και η εποχή μας

Το επαναστατικό μήνυμα των Τριών Ιεραρχών

και η εποχή μας

                                                                                                              Ανδρέα Αργυρόπουλου

Σχολικού Συμβούλου θεολόγων

                                                                                                     Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου

Ομιλία που εκφωνήθηκε στο Δημοτικό θέατρο Μυτιλήνης, στα πλαίσια της εκδήλωσης που οργάνωσε η Περιφερειακή Δ/νση Εκπαίδευσης Βορείου Αιγαίου για την σχολική εορτή των Τριών Ιεραρχών

ΑΥΘΕΝΤΙΚΗ ΠΙΣΤΗ – ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΝΕΥΜΑ – ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

Χωρίς αμφιβολία η εποχή μας έχει πολλά κοινά, με αυτή των Τριών Ιεραρχών. Πόλεμοι, βίαιες συγκρούσεις, κοινωνικά αδιέξοδα, άλυτα οικονομικά προβλήματα, εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, κοινωνικές διακρίσεις, θρησκευτικές διαμάχες, εξεγέρσεις κλπ. Το μήνυμα των Τριών Πατέρων της Εκκλησίας μας πάντα επίκαιρο και επαναστατικό, έρχεται να μας θυμίσει τη χριστιανική αυθεντικότητα, να προτείνει λύσεις και να δώσει κατευθύνσεις, που γεμίζουν ελπίδα και απελευθερώνουν. Οι Τρεις Ιεράρχες υπήρξαν ολοκληρωμένες προσωπικότητες που δεν διακρίθηκαν μόνο σ’ έναν τομέα αλλά παντού. Όλοι τους χαρακτηρίζονταν για τη θεολογική αλλά και την ευρύτερη επιστημονική τους συγκρότηση, τη ριζοσπαστική κοινωνική τους παρουσία, την ανοικτότητα του πνεύματος και την κριτική στάση τους απέναντι σε κάθε μορφής εξουσία.

Οι Τρεις Ιεράρχες τάραξαν τα νερά της εποχής τους και άφησαν παρακαταθήκες με αιώνια αξία. Θλίβεται κανείς όταν βλέπει την αναγνώριση του επιστημονικού τους έργου σε παγκόσμια κλίμακα από τη μια μεριά και από την άλλη, την άγνοια ή ακόμα και την απαξίωση που υπάρχει γι’ αυτούς στην πατρίδα μας. Λίγα μόλις χρόνια μετά το θάνατό τους τα κείμενά τους μεταφράζονται στα Λατινικά και με την πάροδο του χρόνου σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες. Στη Δύση αλλά και παγκοσμίως δεν είναι λίγοι οι ερευνητές από το χώρο της Ιατρικής, της Κοινωνιολογίας, των Πολιτικών Επιστημών, της Παιδαγωγικής, της Φιλοσοφίας, της Θεολογίας και της Ψυχολογίας που μελέτησαν το έργο των Πατέρων της Εκκλησίας τονίζοντας την αξία του. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η επίδραση του συγγραφικού του έργου στους Ευρωπαίους επιστήμονες κυρίως των ανθρωπιστικών σπουδών από την εποχή της Αναγεννήσεως μέχρι σήμερα.

Ενδεικτικά, αναφέρουμε ότι τα έργα του Μεγάλου Βασιλείου άρχισαν να διδάσκονται στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων το 16ο αιώνα, το δε πόνημά του: «Προς του νέους…» απέκτησε τόσους θαυμαστές στη Δύση, που εντός 50 ετών (1449-1500) γνώρισε 20 εκδόσεις. Τα Άπαντά του, έχουν εκδοθεί στα Γερμανικά από το 1776. Είναι ευτύχημα ότι τα τελευταία χρόνια και στην πατρίδα μας έχει αρχίσει μια προσπάθεια ανακάλυψης του έργου των Τριών Ιεραρχών και στο θεολογικό χώρο, αλλά και πέρα απ’ αυτόν, πράγμα πολύ ελπιδοφόρο.

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι την επιστημονική τους κατάρτιση οι Τρεις Ιεράρχες δεν τη χρησιμοποίησαν για ατομική προβολή, αλλά για να προσφέρουν στον αδερφό τους.

Ο Βασίλειος, γιατρός ο ίδιος, ιδρύει τη γνωστή σε όλους μας Βασιλειάδα μια «πόλη φιλανθρωπίας». Εκεί οργανώνει το πρώτο δημόσιο νοσοκομείο, στο οποίο υπάρχουν κατοικίες γιατρών, νοσηλευτικού προσωπικού και ειδικές πτέρυγες για λεπρούς και πάσχοντες από επιδημικές ασθένειες. Μας γίνεται γνωστό από τα κείμενα ότι ο ίδιος παρότι καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια «έδινε το χέρι στους λεπρούς, τους φιλούσε αδελφικά και τους φρόντιζε ο ίδιος προσωπικά». Συνιστούσε μάλιστα στους επισκόπους της δικαιοδοσίας του, την ίδρυση παρόμοιων με την Βασιλειάδα ιδρυμάτων. Σιγά-σιγά οργάνωσε ένα δίκτυο υπηρεσιών υγείας σε ολόκληρη τη Μικρά Ασία.

Ο Χρυσόστομος που σπούδασε κι αυτός γιατρός χτίζει πολλά νοσοκομεία στην Κωνσταντινούπολη, στα οποία όπως και ο Βασίλειος περιποιείται ο ίδιος τους ασθενείς.

Η επιστημονική έρευνα έχει καταδείξει ότι ο Βασίλειος και ο Χρυσόστομος είναι ουσιαστικά οι εμπνευστές ενός δημόσιου συστήματος υγείας που με την πάροδο του χρόνου απλώνεται σε ολόκληρη την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η αγάπη για τους Πατέρες, δεν είναι θεωρητικό κατασκεύασμα, έχει κόστος. Είναι πράξη που απαιτεί υπευθυνότητα και διάθεση για διαρκή προσφορά.

Οι Τρεις Ιεράρχες στηρίζουν με κάθε τρόπο τους φτωχούς, τους κυνηγημένους και τους απροστάτευτους της εποχής τους. Θεωρούν αυτονόητο να θυσιαστούν για τον κάθε έναν από αυτούς. Η περιθωριοποίηση των κοινωνικά αδύνατων δεν συνάδει με το ορθόδοξο ήθος. Κάθε άνθρωπος αποτελεί ανεπανάληπτη προσωπικότητα, είναι εικόνα του Θεού. «Με ποιο δικαίωμα» αναρωτιέται ο Χρυσόστομος «μπορεί κανείς να περιφρονεί εκείνους τους οποίους ο Θεός τόσο τιμά ώστε τους δίνει το Σώμα και το Αίμα του Υιού του». Η επιμονή του μάλιστα να κτίσει το λεπροκομείο, όχι σε κάποια υποβαθμισμένη περιοχή της Κωνσταντινούπολης, αλλά στην πλουσιότερη συνοικία έξω απ’ την πόλη, εκεί που ζούσαν μεγάλοι γαιοκτήμονες και οι οποίοι έβλεπαν την οικονομική αξία των πολυτελών οικημάτων να μειώνεται λόγω της γειτνίασης με το κτήριο αυτό, αποτέλεσε και την αφορμή για την οριστική δίωξή του, που θα τον οδηγούσε στην εξορία και στο βασανιστικό θάνατο.

Στο μεγάλο λιμό που έπληξε την περιοχή του ο Βασίλειος στηλιτεύει τη δράση των μαυραγοριτών, που θέλουν να πλουτίσουν σε βάρος των λιμοκτονούντων συμπατριωτών τους, οργανώνει συσσίτια για όλο το λαό προσφέροντας βοήθεια χωρίς καμιά διάκριση σε χριστιανούς, ειδωλολάτρες, Ιουδαίους και αιρετικούς σώζοντας χιλιάδες από βέβαιο θάνατο. Άλλοτε παρακαλώντας, και άλλοτε με δυναμικό τρόπο ζητάει από τους άρχοντες την απαλλαγή των φτωχών από τη φορολογία, ενώ δεν παραλείπει να παρέμβει για τα συμφέροντα των εργαζομένων στα ορυχεία του Ταύρου.

Ο Χρυσόστομος μόλις ανέρχεται στον Αρχιεπισκοπικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης, πουλάει τα πολυτελή σκεύη και έπιπλα της Αρχιεπισκοπής χάρη των παλαιών και νέων φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Διακόπτει άμεσα τη διοργάνωση επίσημων και πλούσιων δείπνων στο χώρο της Αρχιεπισκοπής και με τα χρήματα που εξοικονομεί οργανώνει συσσίτια για 7.000 φτωχούς καθημερινά, χωρίς υπολογίζονται σε αυτό το νούμερο οι ξένοι και αυτοί που για κάποιο διάστημα βρισκόντουσαν στην πόλη. Υποστηρίζει κάθε έναν που αδικείται από την πολιτική εξουσία φτάνοντας στο σημείο να συγκρουστεί με την αυτοκράτειρα, όταν εκείνη καταπατά το κτήμα μιας φτωχής χήρας. Ο ίδιος ζει λιτά και ασκητικά, όπως αρμόζει σ’ έναν ιεράρχη, προκαλώντας το θαυμασμό του απλού λαού, αλλά και την περιφρόνηση των πλούσιων και κοινωνικά ισχυρών αντιπάλων του. Ανυποχώρητος στα πιστεύω, του δεν αρέσκεται στον να συγκαλύπτει νοσηρές καταστάσεις μέσα στον εκκλησιαστικό χώρο. Δε διστάζει να καθαιρέσει μεγάλο αριθμό επισκόπων με την κατηγορία του χρηματισμού κατά την άσκηση της ιεροσύνης. Αντιμετωπίζει δραστικά το σκανδαλισμό που προκαλούσαν στου πιστούς με τον πολυτελή βίο τους, απερίσκεπτοι κληρικοί και α-μόναχοι μοναχοί. Η θέση των μοναχών κατά τον ιερό Πατέρα είναι στα μοναστήρια τους, όχι σε κοσμικές εκδηλώσεις και δεξιώσεις επισήμων, που οδηγούν σε σχέσεις διαπλοκής με την έκαστε εξουσία, γι’ αυτό το λόγο και επέβαλε την παραμονή τους στις μονές.

Οι Τρεις Ιεράρχες ζητάνε από τους χριστιανούς της εποχής τους, να ανακαλύψουν την αυθεντική θρησκευτικότητα, αυτή που απελευθερώνει τον άνθρωπο, μακριά από δεισιδαιμονίες, προλήψεις και φοβίες. Ενδιαφέρονται για την ερμηνεία των Γραφών, βοηθώντας έτσι τους χριστιανούς όχι μόνο της εποχής τους αλλά και διαχρονικά στην κατανόηση και εμπέδωση των ιερών κειμένων. Οφείλουμε να αναφέρουμε ότι ο Χρυσόστομος θέλοντας να είναι ακριβής στο έργο της ερμηνείας της Βίβλου κάνει 7.000 παραπομπές στην Παλαιά και 11.000 στην Καινή Διαθήκη. Οποιοσδήποτε από τους παρόντες έχει ασχοληθεί με στοιχειώδη επιστημονική έρευνα κατανοεί το μέγεθος του παραπάνω εγχειρήματος.

Άνθρωποι με ανοιχτούς πνευματικούς ορίζοντες, οι Πατέρες της Εκκλησίας τονίζουν κατ’ επανάληψιν στα κείμενά τους την αξία της αρχαίας ελληνικής παιδείας. Ο Γρηγόριος αντιδρώντας στις απόψεις κάποιων ακραίων και φοβικών χριστιανών, που αρνούνταν τη μελέτη της κλασικής παιδείας, υποστηρίζει πως είναι «αγροίκοι και αγράμματοι», όσοι δε δέχονται την αξία της. Αποκαλεί την πόλη των Αθηνών που ήταν κέντρο σπουδής του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, «Χρυσή Αθήνα των Γραμμάτων».

Οι Τρεις Ιεράρχες δεν ήθελαν τους χριστιανούς νέους ανθρώπους χωρίς κριτική σκέψη, χωρίς ευρύτητα γνώσεων, χωρίς γενικότερο προβληματισμό. Τους ήθελαν μέσα στην κοινωνία και τη ζωή, μετόχους των κοινωνικών ανησυχιών και φιλοσοφικών ρευμάτων. Ο Χρυσόστομος τους προτείνει να σπουδάσουν πρώτα στα δημόσια ειδωλολατρικά σχολεία κι όχι στα μοναστήρια, ενώ ο Μ. Βασίλειος στέλνει στον εθνικό Λιβάνιο φτωχούς χριστιανούς νέους για να σπουδάσουν κοντά του, ενώ δεν χάνει ευκαιρία να υμνήσει την αξία της φιλοσοφίας και της προσφοράς της στη διατύπωση των χριστιανικών δογμάτων.

Και οι τρείς αντιδρούν σε μια επιφανειακή πνευματικότητα, σε ένα ακίνδυνο χριστιανισμό, σε μια πίστη που τυφλώνει και σε μια εκκλησία που δεν είναι η οδός της αληθινής σωτηρίας και ζωής, αλλά ένα μέσο στα χέρια των ισχυρών για τη χειραγώγηση και εκμετάλλευση ανθρώπων και λαών. Οι Τρεις Ιεράρχες δεν μπορούν να συμβιβαστούν με την υποκρισία των βολεμένων χριστιανών: «ξέρω πολλούς», λέει ο Χρυσόστομος, «που νηστεύουν και προσεύχονται και στενάζουν, επιδεικνύοντας κάθε λογής αδάπανη ευλάβεια. Ενώ ούτε ένα οβολό δε δίνουν στους θλιβόμενους. Τι κέρδος έχουν από την υπόλοιπη αρετή τους; Γι’ αυτούς η βασιλεία των ουρανών είναι κλειστή». Και ο Γρηγόριος συμπληρώνει: «Μη τεντώνεις τα χέρια σου στον ουρανό αλλά στα χέρια των φτωχών. Αν εκτείνεις τα χέρια σου στα χέρια των φτωχών έπιασες την κορυφή του ουρανού».

ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ

Οι κοινωνικές θέσεις τους είναι τόσο σύγχρονες και ριζοσπαστικές που νομίζει κανείς πως έχουν γραφεί μόλις τον τελευταίο αιώνα και μάλιστα κατά τα διαστήματα των μεγάλων κοινωνικών επαναστάσεων και συγκρούσεων. Ο Νικόλας Μπερντιάεφ ο μεγαλύτερος ίσως Ρώσος διανοητής του 20ου αιώνα μεταξύ των άλλων αναφέρει «στον Μεγάλο Βασίλειο όπως και στον Ιωάννη τον Χρυσόστομο η κοινωνική αδικία, δημιούργημα της κακής διανομή του πλούτου κριτικάρεται με μια δριμύτητα που θα έκανε τον Προυντόν και τον Καρλ Μαρξ να χλωμιάσουν».

Ο γνωστός σε όλους ΄Εριχ Φρομ στο βιβλίο του «Να έχεις ή να είσαι» προβάλλει τις απόψεις των Πατέρων για την κοινοκτημοσύνη αξιολογώντας τες θετικά. Για τους Τρεις Ιεράρχες το πρόβλημα της ανισοκατανομής των αγαθών δεν αποδίδεται στο θέλημα του Θεού, ούτε σε φυσικές αιτίες και τυχαία γεγονότα αλλά σε συγκεκριμένες ενέργειες αυτών που κατέχουν την εξουσία και τον πλούτο. «Οι κοινωνικές ανισότητες δεν είναι θέλημα Θεού», λέει ο άγιος Γρηγόριος «ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο ελεύθερο… Με την πτώση θρυμματίστηκε η αρχική ενότητα και ισοτιμία μεταξύ των ανθρώπων, οι θρασύτεροι με τη βοήθεια του πολιτικού νόμου, τον οποίο κατέστησαν όργανο καταδυναστεύσεως, επιβλήθηκαν στους ασθενέστερους και έτσι οι άνθρωποι χωρίστηκαν σε πλούσιους και φτωχούς, ελεύθερους και δούλους και σε πολλές άλλες κατηγορίες. Εμείς όμως, σαν χριστιανοί οφείλουμε να αποβλέπουμε και να τείνουμε στην αρχική ενότητα και όχι στην κατοπινή διαίρεση, στο νόμο του Θεού και όχι στο νόμο του ισχυρού», (Περί φιλοπτωχίας PG 35, 892 Α-Β). Είναι πασιφανές ότι ο νόμος του Θεού, δηλαδή ο νόμος της αγάπης, της ισότητας, της ελευθερίας της ειρήνης, δεν έχει τίποτα κοινό με το νόμο των ισχυρών κάθε εποχής.

Ο Μέγας Βασίλειος γίνεται πολύ παραστατικός όταν θέλει να αναφερθεί στην αδικία και την αρπαγή του πλούτου από τους κοινωνικά δυνατούς, ανατρέποντας μάλιστα με τα λεγόμενά του τις κοινωνικά αποδεκτές αντιλήψεις περί κλοπής: «συνήθως» λέει «χαρακτηρίζονται κλέφτες αυτοί που κλέβουν πορτοφόλια από τα λουτρά. Δεν είναι όμως αυτοί οι πραγματικοί κλέφτες… αλλά κάποιοι…που αποτελούν τις πολιτικές αρχές πόλεων και εθνών, άλλα αφαιρούν κρυφά, άλλα παίρνουν φανερά με τη βία… Κοινωνοί της κλοπής όμως γίνονται κι αυτοί που θεωρούνται άρχοντες της Εκκλησίας, όταν παίρνουν απ’ αυτούς χρήματα…», για οποιουσδήποτε λόγους. «Αντί να τους ελέγχουν και να τους νουθετούν…εύκολα τους απλώνουν το χέρι και του μακαρίζουν…και τους αδύνατους τους μισούν για τις πράξεις αυτές ενώ τους άλλους που είναι μεγάλοι κλέφτες τους θαυμάζουν».

Ο Μέγας Βασίλειος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος θεωρούν ότι η κοινοκτημοσύνη είναι η λύση του κοινωνικού προβλήματος και προτείνουν την πρωτοχριστιανική κοινότητα των Ιεροσολύμων όπου όλα ήταν κοινά, σαν πρότυπο για μια δίκαιη κοινωνική οργάνωση των χριστιανικών κοινωνιών, (PG 31, 325 Α-Β). O Μακ. Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας κ. Αναστάσιος αναφέρει για τους Τρεις Ιεράρχες: «η γλώσσα τους αποκτά μια μοναδική οξύτητα όταν κηρύσσουν την ισότητα και την αδελφοσύνη όλων των ανθρώπων. Αφύσικα βλέπει» φωνάζει ο Μέγας Βασίλειος όποιος κάνει διακρίσεις μεταξύ των ανθρώπων. Είναι «άθεοι» ή «παράλογοι» και οπωσδήποτε «λωποδύτες» αυτοί που θησαυρίζουν σε βάρος των άλλων και κρατούν τα πλούτη τους για αποκλειστική τους χρήση». Ο Χρυσόστομος ακολουθώντας τον Απόστολο Παύλο χαρακτηρίζει την πλεονεξία των πλουσίων ως ειδωλολατρία, (PG 2,123).

Οι Τρείς Πατέρες πιστεύουν ξεκάθαρα πως η μανία του πλούτου και τα συμφέροντα των ισχυρών ευθύνονται για την κατάντια των κοινωνιών, για την πείνα, την εγκατάλειψη, τους πολέμους. «Οι πόλεμοι» γράφει ο Χρυσόστομος «γίνονται από τον έρωτα για τα χρήματα», ενώ ο Βασίλειος διερωτάται «έως πότε θα κυβερνά ο πλούτος που είναι η αιτία του πολέμου; Οι εξοπλισμοί» συμπληρώνει «γίνονται για την απόκτηση του πλούτου» (Ε.Π.Ε. 6,312). Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, συμπληρώνοντας τον προβληματισμό του Μ. Βασιλείου λέει: «Μητέρα των πολέμων είναι η πλεονεξία, οι πόλεμοι με τη σειρά τους γεννούν την υψηλή φορολογία, που είναι η αυστηρότητα καταδίκη των πολιτών», (ΒΕΠ 59, 141).

Λόγια ξεκάθαρα και αληθινά. Λόγια που η αιώνια αξία τους αποδεικνύεται διαρκώς μέσα στην ιστορία. Θα αναφέρω ενδεικτικά δύο παραδείγματα από την εποχή μας για του λόγου το αληθές. Το πρώτο: η περυσινή έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας για το 2007 και την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κόσμο μας πληροφορεί ότι 22 δις δολάρια κατά μέσο όρο δαπανώνται κάθε χρόνο για όπλα από χώρες της Ασίας, της Μέσης Ανατολής, της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής. Με αυτά τα χρήματα οι συγκεκριμένες χώρες θα είχαν τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν σε κάθε παιδί μια θέση στο σχολείο και να μειώσουν την παιδική θνησιμότητα κατά δύο τρίτα μέχρι το 2015. Το δεύτερο: το κόστος 216 Τόμαχοκ που εξαπολύθηκαν στον πόλεμο κατά του Ιράκ σε μια μόνο ημέρα (19/1/1990) αρκούσαν να θρέψουν με τρόφιμα το λαό της Αιθιοπίας για έξι μήνες.

Σε μια εποχή που η γυναίκα βρισκόταν στο κοινωνικό περιθώριο οι Πατέρες αναλαμβάνουν την υπεράσπισή της και αγωνίζονται σθεναρά να της δώσουν τη θέση που της αρμόζει στην κοινωνία Είναι γνωστή σε όλους μας η θέση του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου 17 αιώνες πριν την εποχή μας όταν στιγμάτιζε, τη μεροληπτική υπέρ των ανδρών νομοθεσία του κράτους. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος ερχόμενος σε ρήξη με τις ανδροκρατικές αντιλήψεις της εποχής του, επιλέγει ως πρώτη μεταξύ των συνεργατών του μια γυναίκα, τη μετέπειτα Αγία Ολυμπιάδα η οποία αναδεικνύεται σε ηγέτιδα του χριστιανικού κοινωνικού έργου.

ΠΑΙΔΕΙΑ ΖΩΗΣ ΄Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΙΣΟΠΕΔΩΣΗ;

Μελετώντας κανείς τις θέσεις των Τριών Ιεραρχών για θέματα αγωγής των νέων, συναντά στα κείμενα τους προβληματισμούς και προτάσεις, όμοιες με τις πλέον προωθημένες της εποχής μας στις επιστήμες της Παιδαγωγικής και της Ψυχολογίας. Δυστυχώς όμως, ακόμα παραμένουν άγνωστες, όχι απλά στο ευρύ κοινό αλλά και στον εκπαιδευτικό κόσμο.

Η παιδεία κατά τους Τρείς Ιεράρχες πρέπει να αποτελεί δρόμο απελευθέρωσης προσωπικής και κοινωνικής, όχι διαδικασία εξαναγκασμού και ανελευθερίας. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος θεωρεί ότι πρωτεύοντα ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία παίζει η προσωπικότητα του δασκάλου καθώς επίσης και η σχέση του με τους μαθητές. Η σχέση δάσκαλου-μαθητή πρέπει να είναι μια σχέση αγάπης και αλληλοσεβασμού. Το να αγαπά ο δάσκαλος το μαθητή και να αγαπιέται από αυτόν, «το φιλείν και φιλείσθαι» όπως ακριβώς λέει, είναι το στοιχείο εκείνο που βοηθάει ουσιαστικά να γίνει αποδοτική η διδασκαλία. Ο καλός δάσκαλος κατά τον Χρυσόστομο εμπνέει, προσελκύει και πείθει, (MG. 57327 ) Δεν είναι εγωιστής ούτε αλαζόνας, δε διακρίνεται για το εξουσιαστικό του ύφος, έχει πνεύμα μαθητείας, δεν περιαυτολογεί. Είναι ταπεινός έχοντας συναίσθηση των ατελειών και αδυναμιών του. Γνωρίζει καλά «ότι η επιείκεια είναι πιο δυνατή από τη βία», (MG. 57,61 ).

Ο παιδαγωγός πρέπει να επιδεικνύει δημοκρατικό πνεύμα και να σέβεται τη γνώμη των μαθητών του, ( MG. 60,35-36 ). Απέναντι τους να είναι απλός, ειλικρινής, απονήρευτος, άδολος. Να αποφεύγει την ειρωνεία και την υποκρισία. (MG. 61,404-406 ). Οι δάσκαλοι κατά τον Άγιο Πατέρα δεν πρέπει να είναι φορτικοί και πιεστικοί αλλά φιλόστοργοι. (MG. 62,402-403 ). Οφείλουν να υπερβάλλουν σε φιλοστοργία τους φυσικούς πατέρες. «Ο λόγος (του δασκάλου)», λέει ο Χρυσόστομος πρέπει να είναι «λόγος ανθρώπου που διδάσκει μάλλον παρά ελέγχει, που παιδαγωγεί παρά τιμωρεί, που βάζει τάξη παρά που διαπομπεύει, που διορθώνει παρά που επεμβαίνει στη ζωή του άλλου (του μαθητού)», (MG. 61 593-594).

Τα βασικά στοιχεία της αληθινής παιδείας για τους Τρεις Ιεράρχες είναι: η αγάπη, η ελευθερία και ο σεβασμός του ανθρώπινου προσώπου. Και οι τρεις τονίζουν πως η σχέση παιδαγωγού μαθητή είναι μια σχέση ελευθερίας και δημιουργίας. Ο διάλογος είναι το καλύτερο μέσο για να επιτευχθεί ο σκοπός της αγωγής. Η εξουσιαστικότητα και ο δογματισμός όχι μόνο δείχνουν έλλειψη αγάπης, (M.G. 62,404), αλλά και δε φέρνουν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Ο εκπαιδευτικός οφείλει πρώτιστα να σέβεται το δώρο της ελευθερίας που χάρισε ο δημιουργός στα παιδιά και να μη φυλακίζει τις ανησυχίες τους, αλλά να ανοίγει δρόμους.

Με απλά λόγια οι Τρεις Ιεράρχες υποστηρίζουν πως η Παιδεία πρέπει να είναι στην υπηρεσία του ανθρώπου και όχι του συστήματος, όπως δυστυχώς έχει καταντήσει στις μέρες μας. Σήμερα σε ολόκληρο τον κόσμο η Παιδεία είναι κατευθυνόμενη, γι’ αυτό και αποτυχημένη. Οι νέοι-ες κατευθύνονται σύμφωνα με τις ανάγκες του συστήματος κάθε χώρας. Ενδεικτικό είναι το γεγονός σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία ότι μόνο ένας στους πέντε νέους κατάφερε να εισαχθεί στη σχολή των ονείρων του την προηγούμενη χρονιά. Το ζητούμενο, δυστυχώς στις μέρες μας δεν είναι να φτιάξουμε ελεύθερους ανθρώπους, με συγκροτημένη προσωπικότητα, υπεύθυνους, έτοιμους να σταθούν κριτικά σε ό,τι αλλοιώνει την ομορφιά της ζωής, αλλά εξαρτήματα για να λειτουργήσει καλά η μηχανή της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. (Είμαι εξάρτημα εγώ της μηχανής σας και ο γιος μου ανταλλακτικό). Οι περισσότεροι νέοι δεν προχωρούν στις σπουδές τους σε ότι αυτοί ονειρεύονταν και επέλεξαν, δε σπουδάζουν για να ξεδιψάσουν τις ψυχές τους, για να ζήσουν, αλλά για να ενταχθούν εκεί που το απαιτούν οι ανάγκες του συστήματος με απώτερο σκοπό να βοηθήσουν στην ανάκαμψη των «δεικτών της παραγωγικότητας». Η παιδεία όμως δεν πρέπει να αποβλέπει ούτε στην παραγωγικότητα, ούτε στις όποιες ανάγκες του κράτους, οφείλει να οδηγεί τους νέους στην ανακάλυψη του μυστηρίου της ζωής, στην κατάκτηση της ελευθερίας, στα μονοπάτια της αναζήτησης της αλήθειας, στη μύησή τους στην παράδοση του τόπου τους και στον πολιτισμό, στη μεταμόρφωσή τους. Άραγε πόσοι από τους μαθητές, για παράδειγμα, της Λέσβου, ακόμη κι απ’ αυτούς που έχουν πετύχει στις καλύτερες πανεπιστημιακές και πολυτεχνικές σχολές έχουν μυηθεί στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη;

Όπως ωραία λέει ο Χρήστος Γιανναράς, όσοι κάνουν τους σχεδιασμούς για την παιδεία δείχνουν πως δεν τους ενδιαφέρει « η κατά κεφαλήν καλλιέργεια αλλά το κατά κεφαλήν εισόδημα». Συνεχίζουμε να εγκληματούμε σε βάρος των νέων ανθρώπων. Ξεκόψαμε τη γνώση από τη ζωή, τον έρωτα, την ομορφιά. Υποτάξαμε την αγάπη στην αναγκαιότητα και γι’ αυτό αποτύχαμε. Για όποιον αμφιβάλει γι’ αυτή την αποτυχία, παραπέμπω στην πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων για τους νέους όπου τα συμπεράσματά της μας αποκαλύπτουν ότι το 20% των Ελλήνων μαθητών ηλικίας 15 ως 18 ετών υποφέρει από κατάθλιψη, στις κοπέλες μάλιστα το ποσοστό φτάνει στο 30%. Στις μέρες μας η παιδεία έχει δώσει τη θέση της σε μια μονοδιάστατη, γι’ αυτό και άρρωστη εκπαίδευση. Για να επιτευχθούν οι στόχοι της, όλοι (γονείς, μαθητές, εκπαιδευτικοί) μπαίνουν σε καλούπια από νωρίς. Μια άλλη έρευνα έδειξε ότι το 97% των γονέων που έχουν παιδιά στο δημοτικό σχολείο απαιτούν πρώτιστα από αυτά την άριστη βαθμολογία. Το δόγμα παιδείας ειδικά στα Λύκεια, δηλαδή την εποχή που η ψυχή του νέου πάει να ανθίσει, είναι «να βγει η ύλη». Όλα θυσιάζονται εκεί. Η πίεση αφόρητη στους εκπαιδευτικούς που ζουν την τραγικότητα της μετατροπής τους, από φορείς γνώσης και ζωής σε απλούς διεκπεραιωτές ύλης ενώ τα παιδιά μας στην ηλικία που διψάνε για ζωή και αλήθεια περιορίζονται στο να μετατραπούν σε ζωντανά λυσάρια φυσικής, χημείας, μαθηματικών, αρχαίων, κλπ.

Στη σημερινή εκπαίδευση της ισοπέδωσης, φτάσαμε ακόμη και η έκθεση ιδεών, το μάθημα που ο μαθητής υποτίθεται ελεύθερα καταθέτει τις ιδέες του, να ταυτίζεται με ένα φροντιστηριακό δίωρο. Ο μαθητής αφού πληρώσει αδρά ζει την τραγωδία του να μαθαίνει «τι πιστεύει» και πως «πρέπει να το εκθέσει» ούτως ώστε να «πετύχει». Ζητάμε δηλαδή από τον νέο άνθρωπο να αρνηθεί την προσωπικότητά του, να γίνει κάτι «άλλο» για να κατορθώσει να θεωρηθεί επιτυχημένος. Σε μια κοινωνία πνιγμένη στον ατομικισμό, στις αξίες του εύκολου κέρδους, σε μια κοινωνία που προοδεύει όποιος διακρίνεται όχι για τις γνώσεις του αλλά για την ευλυγισία της μέσης του, τις γνωριμίες του, τα «κονέ» του που λένε οι νέοι, σε μια κοινωνία, στην οποία οι αξίες που προτείνονται στη νέα γενιά είναι ο καριερισμός, η βαθμοθηρία και αργότερα το μικροαστικό βόλεμα τι μπορούμε να περιμένουμε; Εμείς οι μεγαλύτεροι πνιγμένοι στις ανασφάλειές μας θέλουμε γενιές βολικών και βολεμένων, ανθρώπους που δεν είναι έτοιμοι να ρισκάρουν, ούτε να θυσιαστούν για τίποτα. Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ έλεγε: «αυτός που δεν είναι έτοιμος να πεθάνει για κάτι, δεν αξίζει να ζει». Προτείνουμε στους νέους την κοινωνία του «φαίνεσθαι», του «πρεστίζ». Το παν, είναι το προσωπείο. Η εικόνα μας προ τα έξω. Ξεχάσαμε ότι η αξία δεν βρίσκεται στο προσωπείο, αλλά στο πρόσωπο. Έτσι οι νέοι άρχισαν να μαζεύουν προσωπεία. Πώς να επιβιώσεις διαφορετικά. Στο βάθος ακούγεται η κραυγή αυτών που παλεύουν και διψάνε για ζωή. «Φανέρωσέ μας τη μάσκα που κρύβεις κάτω από τη μάσκα που φοράς», λέει το τραγούδι. Θέλει δρόμο για να φτάσεις στο πρόσωπο, στην επικοινωνία, στη συνάντηση. Θέλει ψυχή.

Η αγάπη, λέει ένας άγιος της Εκκλησίας μας, είναι πιο γλυκιά και από τη ζωή. Προσφέρουμε σήμερα παιδεία αγάπης; Όχι. Τότε πως θέλουμε παιδεία ζωής; Η παιδεία για να είναι πετυχημένη πρέπει να μιλά στις ψυχές, να τις κάνει να χαίρονται, να ονειρεύονται, να δημιουργούν. Να είναι όπως προτείνουν οι Τρεις Ιεράρχες «δρόμος απελευθέρωσης και όχι διαδικασία εξαναγκασμού και ανελευθερίας». Αν θέλουμε να τιμήσουμε τους Τρεις Ιεράρχες δε χρειάζεται να το κάνουμε μέσα από ακίνδυνες τυπικές γιορτές. Απαιτείται μελέτη του έργου τους, της προσφοράς τους, αλλά κυρίως η μίμηση της στάσης ζωής τους.