ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΙΩΣΗΦ (7)-ΑΣΚΗΣΗ, Η ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΑΓΙΑΣΜΟΥ

Δημοσιεύθηκε: 29 Μαρτίου 2009 Κατηγορίες: Άγιοι - Πατέρες - Γέροντες, Γέρ. Ιωσήφ Βατοπαιδινός, Ορθόδοξη πίστη

Η ΠΡΑΚΤΙΚΗ
Νόμοι και τρόποι του πνευματικού πολέμου κατά τους Πατέρες
Έχοντας υπ’ όψη την πνευματική εμπειρία των Πατέρων μας επιχειρούμε να σημειώσουμε σύντομα και περιληπτικά τα είδη των μελών και των μέσων τα οποία χρησιμοποιούνται κατά τη μάχη και την πάλη της νόμιμης άθλησης.
Αρετές και πάθη
Ο Αγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός στον «Περί αρετών και κακιών» λόγο του μας εισάγει στο θέμα γράφοντας:
«Πρέπει να ξέρουμε ότι ο άνθρωπος είναι διπλός, δηλαδή από σώμα και ψυχή, και έχει διπλές τις αισθήσεις και διπλές τις αρετές τους. Πέντε αισθήσεις έχει η ψυχή και πέντε το σώμα. Οι ψυχικές αισθήσεις είναι: Νους, διάνοια, γνώμη, φαντασία και αίσθηση· οι σοφοί τις ονομάζουν και δυνάμεις. Οι σωματικές αισθήσεις είναι αυτές: όραση, όσφρηση, ακοή, γεύση και αφή. Γι’ αυτό και διπλές είναι οι αρετές, διπλές και οι κακίες. Ώστε είναι αναγκαίο να γνωρίζει καθαρά ο κάθε άνθρωπος, πόσες είναι οι ψυχικές αρετές και πόσες οι σωματικές. Και ποια είναι τα ψυχικά πάθη και ποια τα σωματικά. Ψυχικές αρετές είναι εν πρωτοις οι τεσσερεις γενικώτατες αρετές, οι όποιες είναι: Ανδρεία, φρόνηση, σωφροσύνη και δικαιοσύνη. Από αυτές γεννιούνται οι ψυχικές αρετές: Πίστη, ελπίδα, αγάπη, προσευχή, ταπείνωση, πραότητα, μακροθυμία, ανεξικακία, αοργησία, θεία γνώση» και γενικά ολόκληρο το σύστημα του ήθους και του χρηστού βίου.
«Σωματικές αρετές, η μάλλον εργαλεία των αρετών, που όταν γίνονται με γνώση κατά το θέλημα τον Θεού και μακριά από κάθε υποκρισία και ανθρωπαρέσκεια, κάνουν τον άνθρωπο να προκόβει στην ταπείνωση και την απάθεια, είναι οι εξής: Περιεκτική εγκράτεια, νηστεία, πείνα, δίψα, αγρυπνία, συνεχής γονυκλισία, ξηροφαγία, φτώχεια, ακτημοσύνη, σιωπή» και όσα δαμάζουν την ορμή της αταξίας του σώματος. Όπου όμως η σωματική ασθένεια εμποδίζει την άσκησή τους αναπληρώνονται με την ταπείνωση και την ευχαριστία.
«Τώρα πρέπει να κάνουμε λόγο και για τις ψυχικές και σωματικές κακίες, δηλαδή τα πάθη» που είναι ο σκοπός της άσκησής μας. «Ψυχικά πάθη είναι η λήθη, η ραθυμία και άγνοια» τα οποία ονομάζονται γίγαντες των παθών. «Από τα τρία αυτά σκοτίζεται το μάτι της ψυχής, δηλαδή ο νους και κυριεύεται από όλα τα πάθη και σημειώνουμε μέρος από αυτά: Ασέβεια, κακοδοξία, δηλαδή η κάθε αίρεση, βλασφημία, θυμός, οργή, πικρία, μισανθρωπία, μνησικακία, κατάκριση, λύπη χωρίς λόγο, φόβος, δειλία, φιλονεικία, ζήλεια, φθόνος, κενοδοξία, υπερηφάνεια, υποκρισία, ψευτιά, απιστία» και το σύνολο της ψυχικής διαστροφής, που παραμορφώνει την ανθρώπινη προσωπικότητα και είναι ένα είδος δαιμονισμού.
«Σωματικά πάθη» -αν τα ονομάσουμε έργα της ντροπής δεν κάνουμε λάθος- «είναι: Γαστριμαργία, λαιμαργία, απόλαυση, μέθη, λαθροφαγία, ποικιλότροπη φιληδονία, πορνεία, μοιχεία, ασέλγεια, αιμομιξία, κτηνοβασία, κακές επιθυμίες και όλα τα παρά φύση αισχρά πάθη: Κλοπή, Ιεροσυλία, ληστεία, φόνος» και οποιαδήποτε σαρκική χρεοκοπία· «η εμπαθής παράχρηση των τερπνών του κόσμου, η φιλοσώματη ζωή που παχαίνει το νου και τον κάνει γήινο και κτηνώδη και δεν τον αφήνει να σηκωθεί προς το Θεό και προς την εργασία των αρετών.
Ρίζες όλων αυτών των παθών και πρωταίτιες είναι η φιληδονία, η φιλοδοξία και η φιλαργυρία, από τις οποίες γεννιέται κάθε κακό. Δεν αμαρτάνει ποτέ ο άνθρωπος, αν πρωτύτερα δεν υπερισχύσουν και δεν τον κατακυριεύσουν οι δυνατοί γίγαντες, δηλαδή η λήθη, η ραθυμία και η άγνοια. Αυτές (τις ρίζες) τις γεννά η ηδονή, η άνεση και η αγάπη της δόξας των ανθρώπων και του περισπασμού. Η πρώτη αιτία όλων αυτών και κακή μητέρα είναι, όπως προείπαμε, η φιλαυτία, δηλαδή η παράλογη αγάπη του σώματος και η εμπαθής προσκόλληση σ΄ αυτό.
Πρέπει επίσης να γνωρίζουμε ότι η εμπαθής φιληδονία είναι πολύμορφη και πολύτροπη», που άπ’ αυτήν δύσκολα γλυτώνει ο ακουραστος αγωνιστής.
«Γιατί είναι πάρα πολλές οι ηδονές που τραβούν προς τον εαυτό τους τα μάτια της «ψυχής» γιατί ενώνονται όλες οι κρούσεις σε πάθη και επιθυμίες ψυχικές και σωματικές και ο νόμος της διαστροφής κυριεύει και αλίμονο στην ψυχή στην οποία μαράνθηκε ο φόβος του Θεού και η αγάπη προς αυτόν, από την οποία έρχεται η επιμέλεια των αρετών. Εάν αυτά δεν υπάρχουν έξ’ αιτίας του νυσταγμού της αμέλειας, τότε αιχμαλωτίζει η προσκόλληση στα γήινα με τις ακατονόμαστες ηδονές και ανατρέπεται κάθε ισορροπία. Εάν επικρατήσει η κατάσταση της αμέλειας, τότε αλίμονο!, γεννιέται η συνήθεια, που έχει δύναμη ως δεύτερη φύση και οδηγεί στο θάνατο.
Το τριμερές της ψυχής και η θεραπεία του
Οι θειότατοι Πατέρες μας για να έχουμε ακριβέστερη γνώση για τις ροπές των παθών, μας μίλησαν με σαφήνεια για το τριμερές της ψυχής.
«Η ψυχή του ανθρώπου διαιρείται σε τρία μέρη (ή ιδιότητες ή ενέργειες ή δυνάμεις) το λογιστικό, το θυμικό και το επιθυμητικό. Του λογιστικού αμαρτήματα είναι αυτά: Απιστία, αίρεση, αφροσύνη, βλασφημία, αχαριστία και οι συγκαταθέσεις των αμαρτημάτων, οι οποίες γίνονται από το παθητικό μέρος της ψυχής. Η ίαση και η θεραπεία αυτών των κακών είναι η βέβαιη και αδίστακτη (χωρίς δισταγμό) πίστη στο Θεό και τα αληθινά και χωρίς πλάνη Ορθόδοξα δόγματα της ευσέβειας η συνεχής μελέτη των λόγων του Πνευματος, η καθαρή και αδιάλειπτη προσευχή και η ευχαριστία προς το Θεό.
Τα αμαρτήματα του θυμικού είναι τα εξής: Η ασπλαγχνία, το μίσος, η ασυμπάθεια, η μνησικακία, ο φθόνος, ο φόνος» και τα συναφή από τα οποία εξαφανίζεται η έννοια της αγάπης. « Η ίαση και η θεραπεία τους είναι η φιλανθρωπία, η αγάπη, η πραότητα, η φιλαδελφία, η συμπάθεια, η ανεξικακία και η καλωσυνη.
Του επιθυμητικού τα αμαρτήματα είναι τα εξής: Η γαστριμαργία, η λαιμαργία, η οινοποσία, η πορνεία, η μοιχεία, η ακατονόμαστη ακαθαρσία, η ασέλγεια, η δίψα του ακόρεστου πλουτισμού και των ηδονών που βρίσκεται η γενική αιχμαλωσία. Η ίαση και θεραπεία αυτών είναι η νηστεία, η εγκράτεια, η σκληραγωγία, η ακτημοσύνη, το σκόρπισμα των χρημάτων στους φτωχούς η επιθυμία των μελλόντων εκείνων αθάνατων αγαθών, ο πόθος της βασιλείας του Θεού και η επιθυμία της θείας υιοθεσίας».
Οι λογισμοί και η αντιμετώπισή τους
«Τώρα πρέπει να κάνουμε λόγο για τη διάγνωση των εμπαθών λογισμών, από τους οποίους γεννιέται κάθε αμαρτία. Οχτώ είναι οι βασικοί λογισμοί της κακίας: Της γαστριμαργίας, της πορνείας, της φιλαργυρίας, της οργής, της λύπης, της ακηδίας, της κενοδοξίας και της υπερηφάνειας. Το να μας παρενοχλούν η να μη μας παρενοχλούν οι οκτώ αυτοί λογισμοί δεν είναι στην εξουσία μας. Το να επιμένουμε όμως σ’ αυτούς ή να μη επιμένουμε, να κινούμε τα πάθη ή να μην τα κινούμε, αυτό είναι στην εξουσία μας. Εάν δεν αντισταθήκαμε και συνομιλήσαμε μ’ αυτούς, επειδή μας άρεσαν και εάν απέκτησαν εξουσία αυτό οφείλεται στη συγκατάθεσή μας.
Ο τρόπος της κρούσης και επαφής τους με μας, ως θύρα της εισόδου τους, είναι ο νους. Στους λογισμους αυτούς διακρίνουμε τα εξής: Προσβολή, συνδυασμό, πάλη, πάθος, συγκατάθεση» (που πλησιάζει και μοιάζει με την πράξη), ενέργεια και αιχμαλωσία.
«Προσβολή είναι η απλή υπόμνηση ή παρακίνηση του διαβόλου, για να φανεί η πρόθεσή μας, η προτίμησή μας. Αυτό δεν εξαρτάται από μας και ούτε μας κρίνει. Συνδυασμός είναι η παραδοχή του λογισμού που μας υποβάλλει ο εχθρός και μ’ ένα τρόπο, η μελέτη του πονηρού λογισμού και η ηδονική συνομιλία με την προαίρεσή μας. Πάλη είναι η αντίσταση στο λογισμό που γίνεται ή προς κατάργηση του πάθους, που αυτός περιέχει, ή προς συγκατάθεση. Πάθος είναι η έξη που δημιουργείται από το συνδυασμό του λογισμού και η κατά κάποιο τρόπο συνεχής μελέτη και φαντασία. Συγκατάθεση είναι η συγκατάνευση στο πάθος που περιέχει ο λογισμός, σαν απόφαση. Ενέργεια είναι η ίδια η πράξη του εμπαθούς λογισμού, στον οποίο συγκατατεθήκαμε. Και αιχμαλωσία είναι η βίαιη και αθέλητη, ακούσια απαγωγή της καρδιάς που τυραννιέται από προηγούμενο εθισμό στην αμαρτία και από τη μακροχρόνια συνήθεια.
Όποιος λοιπόν αντιμετωπίζει απαθώς το πρώτο, δηλαδή την προσβολή ή το διώχνει αμέσως με αντίρρηση και σταθερότητα, έκοψε δια μιας και όλα τα επόμενα».
Στο τριμερές της ψυχής, όπως προαναφέραμε, λογιστικό, θυμικό και επιθυμητικό, εάν καταμερίσουμε ανάλογες ενέργειες, ο άνθρωπος ορθοποδεί, εξυγιαίνεται και γίνεται μέτοχος των θείων επαγγελιών. Αυτό είναι το τέλος του σκοπού μας.
Όπως η ενέργεια της έξης (συνήθειας) κυριαρχεί και επιβάλλεται στα πονηρά και παράλογα, ας την εκμεταλλευτούμε για να μας συμπαρασταθεί στην αγαθοεργία και καλωσύνη, ώστε ευκολώτερα να τηρούμε τις εντολές εφ’ όσον η συνήθεια ελαφρώνει το βάρος του αγώνα. Στην περιεκτική πατερική εμπειρία μαθαίνουμε ότι όποιος φοβάται η μάλλον όποιος πιστεύει στο Θεό, φοβάται την κόλαση· όποιος φοβάται την κόλαση, τηρεί τις εντολές· όποιος τηρεί τις εντολές υπομένει τις θλίψεις· όποιος υπομένει τις θλίψεις αποκτά την ελπίδα προς το Θεό και αυτή η ελπίδα χωρίζει το νου από κάθε άσκοπη προσπάθεια· αν από αυτήν αποχωριστεί ο νους, αποκτά την αγάπη προς το Θεό.
Όρος και τρόπος αναμαρτησίας κατά τον μεγαλύτερο ανάμεσα στους ασκητές, Αρσένιο, είναι η ησυχία. Ο ίδιος παρακαλώντας το Θεό να του υποδείξει τρόπο βέβαιο της σωτηρίας άκουσε άπ’ αυτόν:
-Αρσένιε, φεύγε, σιώπα, ησύχαζε, διότι αυτά είναι οι ρίζες της αναμαρτησίας. Δια μέσου αυτών ο άνθρωπος έρχεται σε αίσθηση της ανθρώπινης ευτέλειας όπου βρίσκεται η ταπεινοφροσύνη. αυτή πάλι είναι γέννημα της γνώσης και η γνώση γέννημα των πειρασμών.