Η Λειτουργική Εικονογραφία (Φ.Κόντογλου)

Ο χαρακτήρ της ορθοδόξου είκονογραφιάς είναι λειτουργικός και δογματικός. Ενώ ο χαρακτήρ της δυτικής θρησκευτικής τέχνης είναι αναπαραστατικός και ιστορικός. Η αγιογραφία είναι μία από τας αγίας τέχνας, όπου συνεργεί εις το να γίνη φανερόν εις τα όμματα των πιστών το μυστήριον του Θεού και Πατρός και του Χριστού, «εν ώ εισί πάντες οι θησαυροί της σοφίας και της γνώσεως απόκρυφοι» (Κολ. β’ 3). Από τούτην την αιτίαν οι άγιοι οπού ζωγραφίζουν οι αγιογράφοι της Ανατολής, έχει ο καθένας από αυτούς τον τύπον του, καθώς και αι λεγόμενες «υποθέσεις», ήγουν αι εικόνες οπού παριστάνουν περιστατικά από την Πάλαιαν Διαθήκην, από το Ευαγγέλιον, από την ιστορίαν της Εκκλησίας και από τους βίους των αγίων. Ημπορεί ο τύπος του Χριστού, της Θεοτόκου, των αγίων, καθώς και ο τύπος κάθε υποθέσεως, να παράλλαξη ολίγον, κατά τον ζωνράφον οπού τα ζωγραφίζει, πλην η βάσις είναι πάντοτε ο τύπος τον οποίον μας παρέδωσαν οι τεχνίτες οπού εδούλευσαν εις αυτήν την τέχνην πριν από ημάς, ακολουθούντες και αυτοί πιστά και με υπακοήν ό,τι παρέλαβον από τους προτερινούς μαστόρους. Με αυτόν, τον τρόπον, ο τύπος οπού έχει κάθε άγιον πρόσωπον ή κάθε υπόθεσις, είναι πάντοτε ο ίδιος και πάντοτε νέος, ουδέποτε δε η λειτουργική εικών είναι κάποια μηχανική αντιγραφή της μιας από την άλλην, όπως ενόμισαν μερικοί, οπού δεν ενεβάθυναν εις αυτά τα έργα, και δεν τα εσπούδασαν στοχαστικά και με ευλάβειαν.

Τούτοι λοιπόν οι εικονογραφικοί τύποι, όπου λέγονται και αρχέτυπα, είναι σταθεροί και αναλλοίωτοι εις την ανατολικήν αγιογραφίαν, και επάνω εις αυτούς εργάζονται οι εικονογράφοι, ο καθένας κατά την αξιωσύνην οπού έχει και κατά την πίστιν και την κατάνυξιν οπού αισθάνεται.

Σημείωσε δε ότι η αγιογραφία της ορθοδόξου Εκκλησίας είναι δίχως μάταια στολίδια, απλή και συνοπτική, όπως είναι το Ευαγγέλιον συντομολόγον και απεριττολόγον. Με την αγιογραφίαν, ωσάν να εφευρέθη μία ζωγραφική γλώσσα, ομοία καθ’ όλα με την φράσιν του Ευαγγελίου.

Εις τας εικόνας της ορθοδόξου αγιογραφίας οι άγιοι εικονίζονται αυστηροί μετ’ επιεικείας, ουδέποτε μειδιώντες ή έχοντες την κατά κόσμον εκφρασιν.

Συχνά οι αγιογράφοι εμπνέονται από τους υμνωδούς, και οι υμνωδοί ευρίσκουν πολλάκις εμπνευσιν ατενίζοντες τας εικόνας των αγίων.

Εις το παρόν βιβλίον εβουλήθημεν να γράψωμεν όσους τοιούτους τύπους ημπορέσαμεν, καθ’ όσον είναι τόσον πολλοί, ώστε δύναται κανένας να ειπή ότι είναι αναρίθμητοι.

(Φ. Κόντογλου, «ΕΚΦΡΑΣΙΣ», τ. Α΄, σ. 75-76)