Προσευχή, Συγχώρηση, Νηστεία και Ουράνιοι Θησαυρισμοί, κατά τη διδασκαλία του Ιησού Χριστού (Ματθ. 6, 14-21)

Του Μιχαήλ Γ. Χούλη, Θεολόγου

Αφού δίδαξε ο Ιησούς στα πλήθη του λαού τα θαυμάσια πνευματικά μηνύματα της επί του Όρους Ομιλίας, επαναξιολόγησε, διόρθωσε και συμπλήρωσε τον μωσαϊκό νόμο του Μωυσή, όσον αφορά την οργή και το φόνο, την μοιχεία, τον όρκο, την εκδίκηση, την αγάπη, την ελεημοσύνη, την προσευχή, τη συγνώμη, τη νηστεία και τον αληθινό θησαυρισμό, που έχει να κάνει με την ουράνια δόξα και σωτηρία. Σε πολλά διδάγματά Του χρησιμοποίησε τις φράσεις: «Έχετε ακούσει ότι είπαν ….., ΕΓΩ ΟΜΩΣ ΣΑΣ ΛΕΩ», που σημαίνει ότι όχι μόνο είχε την αυτοσυνειδησία, αλλά και είναι ο Υιός του Θεού επί της γης, ο οποίος «δεν ήρθε να καταργήσει τον νόμο και τους προφήτες, αλλά να εκπληρώσει» (Ματθ. 5,17). Ακόμη, στον Ιωάννη τον Βαπτιστή απαντά καταφατικά ο Ιησούς πως είναι ο Μεσσίας (Ματθ. 11,2-6) και στην σαμαρείτισσα που Του μίλησε για την έλευση του «λεγόμενου Χριστού», του Μεσσία των παλαιοδιαθηκικών ελπίδων του Ισραήλ, απαντά χωρίς περιστροφές «ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ» (Ιω. 4,25-26). Επεξηγεί άλλωστε ο Ιησούς: «Εάν δεν πιστέψετε ότι Εγώ Είμαι (ο Γιαχβέ) θα πεθάνετε μέσα στις αμαρτίες σας…. Όταν υψώσετε τον Υιόν του Ανθρώπου, τότε θα γνωρίσετε ότι Εγώ Είμαι (ο αληθής Θεός)» (Ιω. 8,21-29). Και πάλι «Από τώρα σας τα λέω, πριν να γίνουν, ώστε όταν γίνουν να πιστέψετε ότι ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ» (Ιω. 13,12-19). Παραπέμπει ο Κύριος τους ακροατές Του στον προφήτη Ιεζεκιήλ, για να μπορέσουν να καταλάβουν ότι ο ομιλών μαζί τους είναι ο Θεός Γιαχβέ. Γι’ αυτό και χρησιμοποιεί με απόλυτο τρόπο το ρήμα «Είμαι». Στον προφήτη Ιεζεκιήλ πράγματι ο Θεός λέγει: «Τότε θα γνωρίσετε ότι Εγώ Ειμί» (Εγώ είμαι ο Θεός Γιαχβέ) (35,9) [Β1 = Βοηθήματα: 1].

Μια σημαντική παρακαταθήκη του Κυρίου στην Εκκλησία του, στην ίδια ενότητα, είναι η θαυμάσια Λειτουργική προσευχή ‘Πάτερ ημών’. Γενικά Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ είναι η αναπνοή της ψυχής και αποτελεί πανίσχυρη ασπίδα κατά των ορατών και αόρατων επιθέσεων εναντίον μας. ‘Τι φωνάζεις προς εμένα;’, λέγει ο Θεός στον Μωυσή (Εξ. 14,15), όταν εκείνος εσωτερικά και μόνο προσευχόταν. Η δύναμη της προσευχής του ήταν μεγάλη, φώναζε η καρδιά του, η φωνή της ψυχής του έφτανε έως τα ουράνια (Χρυσόστομος). Ο τυφλός που φώναζε στο Χριστό, η αιμορροούσα γυναίκα, ο ληστής στο σταυρό, ο Ζακχαίος που φώναζε εσωτερικά στον Χριστό σκαρφαλωμένος πάνω στη συκομουριά, ο απ. Πέτρος και ο σεισμός στη φυλακή, ο σεισμός στη φυλακή επίσης του απ. Παύλου (Πράξεις 16) είναι μερικά δείγματα θαυματουργικής προσευχής. Κάποτε ο βασιλιάς της Γαλλίας Φραγκίσκος ο Α΄, κυνηγώντας σε ένα δάσος, ξεμάκρυνε από τη συνοδεία του και συνελήφθη από 4 ληστές. Ο ένας τού πήρε το καπέλο, ο 2ος το σακάκι και ο 3ος το μανδύα του. Πριν του πάρει ο 4ος την κυνηγετική του σάλπιγγα, εκείνος ζήτησε να τους δείξει τη μαγική της αξία. Σάλπισε τότε δυνατά και η συνοδεία του κατέφθασε και συνέλαβε τους ληστές. Το παράδειγμα μάς δείχνει ότι ο διάβολος και τα πάθη απογυμνώνουν την ψυχή από τα χάρη του Θεού και μόνο η προσευχή είναι σάλπιγγα δυνατή, που φωνάζει προς βοήθεια τον Κύριο των Δυνάμεων (Β2). Η προσευχή αποδυναμώνεται στην τυπολατρία (εξωτερικές μόνο εκδηλώσεις πίστεως), τη συνήθεια, την ασέβεια (στον σχολιασμό και την κατάκριση δηλαδή προσώπων) και στον σπάνιο εκκλησιασμό. Και όπως ανθρακωρύχοι στην Γερμανία σώθηκαν μέσω παλιάς γραμμής τηλεφώνου, όταν καταπλακώθηκαν από πολλούς τόνους χώματος και λίθων, έτσι και εκείνοι που βρίσκονται στο βάθος των θλίψεων και διαφόρων δοκιμασιών, μπορούν να στείλουν σήμα κινδύνου στον Λυτρωτή των όλων με πίστη και προσευχή (Β3).

Αφού τους δίδαξε ο Χριστός την Κυριακή Προσευχή, συνέχισε ως εξής: «Εάν συγχωρήσετε στους ανθρώπους ό,τι κακό έχουν κάνει, θα συγχωρήσει και εσάς ο Πατέρας σας ο ουράνιος. Εάν όμως δεν συγχωρείτε τους ανθρώπους, τότε ούτε και ο Πατέρας σας θα συγχωρήσει τα παραπτώματά σας». Απαραίτητη λοιπόν προϋπόθεση για να βαδίσουμε προς την τελεία εν Χριστώ ζωή, αλλά και αποτέλεσμα της θείας χάριτος, είναι η δύναμη ΝΑ ΣΥΓΧΩΡΟΥΜΕ ακόμη και τους εχθρούς μας. Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης έλεγε ότι αν δεν συγχωρούμε τους εχθρούς μας δεν είμαστε ακόμη ολοκληρωμένοι χριστιανοί. Το παράδειγμα της συγχωρήσεως των εχθρών, το δίδαξε πάνω από το Σταυρό του ο ίδιος ο Κύριος, καθώς και ο πρωτομάρτυρας Στέφανος, ο απόστολος Παύλος (αφού παρακαλούσε τον Θεό να σωθούν αντί γι’ αυτόν οι Ιουδαίοι, αν και προσπάθησαν πολλές φορές να τον φονεύσουν), οι άγιοι και οι μάρτυρες της πίστεως, ο άγιος Διονύσιος Ζακύνθου (ο οποίος συγχώρησε τον 16ο αιώνα τον φονιά του αδελφού του) και πολλοί άλλοι. Ο περίφημος ποιητής Τορκουάτο Τάσσο (έγραψε το έπος ‘Απελευθερωθείσα Ιερουσαλήμ’) συγχώρεσε σε κάποια φάση της ζωής του ένα γιατρό που έντονα επεδίωκε να του προξενήσει κακό. ‘Δεν θα’ θελα να του αφαιρέσω την υπόληψη’, είπε σε φίλο του, ‘ούτε την περιουσία του. Παρά μονάχα την κακία του’. Ίδιο παράδειγμα στη βασιλεία του εφάρμοσε ο Αλέξιος Κομνηνός. Με ένα σταυρό δίπλα στα ονόματα των αυλικών, που έδρασαν επί των προκατόχων του αυτοκρατόρων, τους συγχώρησε, ενώ εκείνοι νόμισαν ότι επρόκειτο να τους θανατώσει (Β2).

«Όταν νηστεύετε», τους είπε κατόπιν ο Κύριος, «μη γίνεστε σκυθρωποί όπως οι υποκριτές, οι οποίοι παραμορφώνουν τα πρόσωπά τους, για να τους δουν οι άνθρωποι ότι νηστεύουν. Αλήθεια σας λέω, ότι έχουν λάβει την ανταμοιβή τους. Εσύ όμως όταν νηστεύεις, άλειψε το κεφάλι σου και πλύνε το πρόσωπό σου, για να μη δουν οι άνθρωποι ότι νηστεύεις αλλά μόνο ο Πατέρας σου, που είναι εκεί παρών κρυφά. Και ο Πατέρας σου, που βλέπει τι γίνεται στα κρυφά, θα σε ανταμείψει στα φανερά». Πολύ δυνατό επομένως πνευματικό όπλο είναι Η ΝΗΣΤΕΙΑ, η οποία σαν μαχαίρι «αποκόβει από την καρδιά κάθε κακία» (από την υμνολογία της Κυριακής της Τυρινής). Την νηστεία εφάρμοσαν, ως μέσο πορείας προς τον Θεό (και όχι ως αυτοσκοπό), τόσο οι Πατριάρχες, οι προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης και ο μέγας Μωυσής, όσο και οι άγιοι απόστολοι, οι Πατέρες, οι Ομολογητές και γενικά ο λαός του Θεού. Μιλάμε βέβαια για ψυχοσωματική νηστεία, ιδιαίτερα άνομων επιθυμιών, ανάρμοστων θεαμάτων και βλεμμάτων, ζήλειας, μίσους και νοσηρών λόγων, και όχι μόνο υλική, δηλαδή των τροφών. Ο αββάς Ιωάννης ο Κολοβός δίδασκε κάποια φορά τους νεώτερους μοναχούς πως, ακόμη και το πανίσχυρο λιοντάρι, συχνά πέφτει στην παγίδα από την λαιμαργία του και τότε όλη του η δύναμη και η μεγαλοπρέπεια χάνονται (Β2). Είναι λοιπόν η νηστεία φρουρός της αληθινής πνευματικότητος και εξαγνίζει τον πιστό, ενώ τον καθιστά δεκτικό της Θείας δόξης του Χριστού.

«Μη θησαυρίζετε», τονίζει ο Ιησούς, «για τον εαυτόν σας θησαυρούς στη γη, όπου ο σκόρος και η σαπίλα τούς καταστρέφουν και όπου οι κλέπτες κάνουν διάρρηξη και τους κλέβουν. Αλλά θησαυρίζετε για τον εαυτόν σας θησαυρούς στον ουρανό, όπου ούτε σκόρος ούτε σαπίλα τούς καταστρέφει και όπου κλέφτες δεν κάνουν διάρρηξη και κλέβουν». Σύμφωνα εξάλλου με τη Σοφία Σολομώντος, «αυτοί που φύλαξαν με ευλάβεια τους θείους νόμους, θα γίνουν άγιοι. Και αυτοί που τους διδάχτηκαν θα μπορέσουν να υπερασπίσουν τους εαυτούς τους στην Κρίση» (5,10). «Φοβάσαι μήπως χαθούν τα χρήματά σου; Δώσε τα σε ΕΛΕΗΜΟΣΥΝΕΣ και δεν θα χαθούν ποτέ», προτρέπει και ο ιερός Χρυσόστομος. Η ελεημοσύνη είναι στ’ αλήθεια η περικεφαλαία του πνεύματος. Η ελεημοσύνη από ψυχής, και όχι φυσικά για λόγους συμφέροντος αλλά από αγάπη, υπερβαίνει τον ήλιο, παρατρέχει τις αρχαγγελικές δυνάμεις και φτάνει μέχρι τον θρόνο του Βασιλέως Θεού, επισημαίνει και πάλι το χρυσό στόμα της Εκκλησίας (ΕΠ 49,293 & ΕΠΕ 30,138). Αλλά και στις Πράξεις των Αποστόλων, ο άγγελος του Θεού είπε στον ελεήμονα Κορνήλιο: «Οι προσευχές σου και οι ελεημοσύνες σου ανέβηκαν στον ουρανό, για να σε θυμηθεί ο Θεός» (10,4). Τότε μόνο δηλαδή ο Θεός ευαρεστείται, όταν συνοδεύονται οι αρετές μας και από την ελεημοσύνη.  Σε μια μικρή πόλη ζούσε κάποτε ένας ανθρωπιστής γιατρός, ο οποίος εξέταζε και βοηθούσε όλους τους πτωχούς αρρώστους χωρίς να τους παίρνει χρήματα. Ο άνθρωπος αυτός κατοικούσε στο πάνω πάτωμα μιας μικρής πολυκατοικίας και μια μικρή ταμπέλα στο ισόγειο, με τις λέξεις «στο πάνω πάτωμα», εξυπηρετούσε τους ασθενείς που πρώτη φορά πήγαιναν στο ιατρείο του. Όταν πέθανε, έβαλαν στο μνήμα του αυτήν ακριβώς την ταμπέλα, αφού όλοι είχαν την αίσθηση ότι ο γιατρός αυτός της αγάπης κατοικεί πλέον «Στο Πάνω Πάτωμα», της ουρανίου δηλαδή και αιωνίου βασιλείας (Β2).

Και καταλήγει ο Κύριος: «Διότι όπου είναι ο θησαυρός σου, εκεί θα είναι και Η ΚΑΡΔΙΑ ΣΟΥ». Ολίγα επεξηγηματικά: Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ο Μάξιμος ο Ομολογητής, ο Αναστάσιος ο Σιναΐτης, φυσικά ο Γρηγόριος ο Παλαμάς (Θεολόγος του ακτίστου φωτός) και αρκετοί άλλοι Πατέρες και ασκητικοί διδάσκαλοι, εξηγούν πως η ψυχή του ανθρώπου είναι νοερά και αυτεξούσιος, περικλείει και ζωοποιεί το σώμα, έχει έδρα την καρδιά του ανθρώπου σαν σε όργανο, και ενεργεί στον εγκέφαλο και στα υπόλοιπα όργανα, τα οποία και θρέφει, συντηρεί και ζωοποιεί. Υπάρχει επομένως άρρηκτη και άρρητη συνάμα αλληλοπεριχώρηση και διφυής συνεργασία πνεύματος και σώματος στον άνθρωπο. Γι’ αυτό και το ανθρώπινο εσωτερικό κέντρο στην χριστιανική και ασκητική γραμματεία δεν είναι ο εγκέφαλος, αλλά η εσωτερική καρδιά του πιστού. Λέμε ‘του πιστού’, διότι απαιτείται ασκητική και μυστηριακή προσπάθεια για να ανακαλυφθεί ο εσωτερικός νους του ανθρώπου (ήτοι, ο οφθαλμός της ψυχής, η νοερά λειτουργία της ψυχής), ο οποίος είναι πνευματική κατάσταση και χρησιμοποιεί όπως είπαμε την καρδιά ως πνευματικό όργανο. Από εκεί και ύστερα η αγωνιστική προσπάθεια του χριστιανού μέσω της καρδιακής προσευχής, και το έλεος του Θεού, οδηγεί στον φωτισμό του νοός και στη θέωση. Η θέωση (την οποία διδάσκει η Μεταμόρφωση του Κυρίου, όταν έλαμψε λαμπρότερα από τον ήλιο) είναι προσωρινή κατάσταση του πιστού στον παρόντα κόσμο, ενώ θα αποτελέσει μόνιμη κατάσταση στην άλλη ζωή. Εκτός από αντλία αίματος δηλαδή, η καρδιά επιτελεί και ιδιαίτερη πνευματική λειτουργία και εξυπηρετεί την πορεία του ανθρώπου προς τη σωτηρία του μέσω της προσευχής και της λατρείας. Αν η καρδιά (ο οφθαλμός της ψυχής) είναι επομένως στον άνθρωπο ανοικτή, πνευματική, προσευχόμενη και προσκολλημένη στον Θεό, τότε ο άνθρωπος ζει τη βασιλεία των Ουρανών από την επίγεια ήδη ζωή του. Αν η εσωτερική καρδιά είναι στον άνθρωπο κλειστή, και ο άνθρωπος υποτάσσεται στα άλογα πάθη και ένστικτα, τότε ο νους του είναι υποδουλωμένος στο κακό και ανελεύθερος (Β4). Διότι ο χειρότερος τύραννος είναι η στέρηση της εσωτερικής ελευθερίας του ανθρώπου και η αδυναμία του να υψωθεί πάνω από τον ξεπεσμένο εαυτό του για να αναπνεύσει, δια της Χάριτος του Θεού, τις δωρεές του Παρακλήτου Πνεύματος.

ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ:

1.  «Ο Ιησούς Χριστός», Ιακώβου Πηλιλή, επισκόπου Κατάνης, Αθ. 1998

2. «Ψιχία από της τραπέζης», Συλλογή Κ. Κούρκουλα, Αθ. 1973

3.  «Το κατανυκτικό Τριώδιο», Νικολάου Νευράκη, Αθ. 1995

4.  «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία», Μητρ. Ιεροθέου Βλάχου, Ι. Μ. Τιμίου Σταυρού, Έδεσσα, 1986