«Οι ταραχές προμηνύουν τη μεγάλη έκρηξη»

«Οι ταραχές προμηνύουν τη μεγάλη έκρηξη»

«Αλυσιδωτές αντιδράσεις» προβλέπει ο κορυφαίος κοινωνιολόγος Μπάουμαν

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΑ ΠΕΛΩΝΗ

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Σάββατο 13 Δεκεμβρίου 2008

Οι αναταραχές στην Ελλάδα δεν είναι παρά προμήνυμα κοινωνικών εξεγέρσεων που έρχονται και θα ενταθούν όσο οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης θα γίνονται πιο αισθητές. Όλοι καθόμαστε σε μια πυριτιδαποθήκη έτοιμη να εκραγεί ή μάλλον «περπατάμε σε ένα ναρκοπέδιο, το οποίο είμαστε σίγουροι ότι θα εκραγεί, μόνο που δεν ξέρουμε πού και πότε θα σημειωθεί η επόμενη έκρηξη», λέει στη συνέντευξή του στα «ΝΕΑ» ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν, ένας από τους κορυφαίους κοινωνιολόγους της εποχής.
«Όλοι ξέρουμε τη θεωρία για το “πέταγμα της πεταλούδας”. Σε ένα ναρκοπέδιο, ένα λάθος βήμα μπορεί να προκαλέσει έκρηξη γιγαντιαίων διαστάσεων. Ένα υψηλότερο ποσοστό ανεργίας και μια μεγαλύτερη συμπύκνωση της απογοήτευσης των νέων και της απελπισίας έκαναν την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη το επίκεντρο του ελληνικού σεισμού», σημειώνει ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν, από τις σημαντικότερες φωνές της κοινωνιολογικής σκέψης, επίτιμος καθηγητής στα Πανεπιστήμια του Λιντς (Αγλλία) και της Βαρσοβίας, βραβευμένος με τα ευρωπαϊκά βραβεία Αmalfi (1990) και Αdorno (1998).

Οι απόβλητοι. Για τον Μπάουμαν, είμαστε όλοι άνθρωποι που έχουν χάσει την πίστη τους στο μέλλον, «ρευστοί ήρωες», όπως λέει ο ίδιος, καθώς η νεωτερικότητα έχει και άλλη όψη: των ανθρώπων που μένουν πίσω στερούμενοι τα απαραίτητα μέσα επιβίωσης, γίνονται υπεράριθμοι, περιττοί, αναλώσιμοι και στο τέλος απόβλητοι, υποστηρίζει. Διευκρινίζει ότι χρησιμοποιεί πρώτο πληθυντικό όταν λέει ότι «περπατάμε σε ναρκοπέδιο», σκοπίμως: «Η παραγωγή εκρηκτικού υλικού είναι οικουμενικό χαρακτηριστικό της σύγχρονης ζωής, καθώς παράγονται αναγκαστικά “ακατάλληλοι” άνθρωποι, “απόβλητοι”, που δεν μπορούν να προσαρμοστούν στη “νέα και βελτιωμένη” κοινωνική τάξη. Ο αριθμός αυτών των ανθρώπων αυξάνεται και στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, καθώς “ελαττωματικοί” καταναλωτές δεν έχουν τα μέσα να πληρώσουν για να ενταχθούν στην “ευπρεπή κοινωνία”, ενώ άλλοι αποβάλλονται εντελώς από το καταναλωτικό παιχνίδι, όπου φτιάχνονται και καταστρέφονται οι ανθρώπινες τύχες».

Όπως σημειώνει, «οι ρίζες του προβλήματος βρίσκονται στον τρόπο ζωής μας και τα αίτια της δυστυχίας δεν μπορούν να απαλειφθούν αναδιαρθρώνοντας τις κεφαλαιακές δομές των τραπεζών, όπως προτείνουν οι πολιτικές ελίτ. Οι πολιτικοί παίρνουν μέτρα αποζημίωσης των πλουσίων επειδή χάνουν τα υπέρογκα εισοδήματά τους κι αυτό με χρήματα που ελπίζουν να βγάλουν από τη φορολόγηση των πολιτών».

Σύμφωνα με τον νομπελίστα Αμάρτια Σεν, οι κυβερνήσεις πρέπει να αξιολογούνται με βάση τις δυνατότητες που προσφέρουν στους πολίτες τους. Ο Μπάουμαν, όμως, δεν συμφωνεί. Αντιτείνει πως «δεν μετράς τη δύναμη μιας γέφυρας με τον μέσο όρο δύναμης των πυλώνων της. Αν το κάνεις, τότε θα σε βρει ένα πικρό ξύπνημα, όπως συνέβη στην ελληνική κυβέρνηση». «Οι κυβερνήσεις και γενικότερα η ανθεκτικότητα της κοινωνίας πρέπει να μετράται με βάση την ποιότητα ζωής των ασθενέστερων, των πιο δυστυχισμένων. Η ποιότητα μιας κοινωνίας δεν κρίνεται από το ΑΕΠ και τις στατιστικές, αλλά από την αξιοπρέπεια ή μάλλον την αναξιοπρέπεια της ζωής των πιο στερημένων τμημάτων της».

«Υπάρχει επιστροφή».
Πάντως, δεν είναι απαισιόδοξος για το μέλλον. «Ακόμη δεν έχουμε σκεφτεί σοβαρά στη βιωσιμότητα της κοινωνίας μας που βασίζεται στην κατανάλωση και την πίστωση. Η “επιστροφή στην ομαλότητα” προμηνύει επιστροφή σε κακούς και εν δυνάμει επικίνδυνους δρόμους. Σημαίνει ότι ουδείς, ούτε οι πολιτικοί, ούτε οι οικονομικοί παράγοντες, έχει αντιληφθεί την αιτία του προβλήματος. Δεν έχουμε φτάσει ακόμη στο σημείο όπου δεν υπάρχει επιστροφή, υπάρχει ακόμη χρόνος να αλλάξουμε πορεία. Μπορούμε να μετατρέψουμε αυτό το σοκ και το τραύμα σε πλεονέκτημα για τα παιδιά μας». Η ρίζα του προβλήματος είναι αλλού, προσθέτει. Χωρίς κοινωνικά δικαιώματα για όλους, «ένας μεγάλος και αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων θα θεωρούσε τα πολιτικά του δικαιώματα άχρηστα. Αν τα πολιτικά δικαιώματα είναι απαραίτητα για να τεθούν σε ισχύ τα κοινωνικά, και τα κοινωνικά δικαιώματα είναι απαραίτητα για να μπορούν να λειτουργήσουν τα πολιτικά».


«Η... επιτυχία των τραπεζών έφερε το κραχ»

Η πιστωτική κρίση που βιώνουμε σήμερα δεν είναι αποτέλεσμα της αποτυχίας των τραπεζών, υποστηρίζει ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν. Αντιθέτως, ήταν αναμενόμενη και σε μεγάλο βαθμό προϊόν της εξαιρετικής επιτυχίας τους! «Επιτυχίας τους να μετατρέψουν μια πλειοψηφία ανδρών και γυναικών, νέων και γέρων, σε οφειλέτες: οφειλέτες για πάντα, από τη στιγμή που η συνθήκη του να είσαι χρεωμένος αυτοδιαιωνίζεται, ενώ προσφέρονται όλο και περισσότερα χρέη ως η μόνη ρεαλιστική σωτηρία από τα ήδη υπάρχοντα. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες το να λάβεις πίστωση έγινε ευκολότερο από ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία, ενώ το να ξεφύγεις από αυτή την κατάσταση δεν ήταν ποτέ δυσκολότερο! Όλοι αποπλανήθηκαν και μπήκαν σε αυτό το παιχνίδι. Όπως το να αποκτήσουν παπούτσια όλοι οι ξυπόλητοι θα δημιουργούσε πρόβλημα στη βιομηχανία παπουτσιών, έτσι και το ότι μπήκαν στα χρέη σχεδόν όλοι οι άνθρωποι που δεν είχαν χρέη δημιούργησε πρόβλημα στη βιομηχανία δανεισμού. Έτσι, η διάσημη πρόβλεψη της Ρόζας Λούξεμπουργκ επαληθεύθηκε για ακόμη μια φορά: όπως το φίδι που καταβροχθίζει την ίδια του την ουρά, ο καπιταλισμός έρχεται για ακόμη μια φορά επικίνδυνα κοντά σε μια ακούσια αυτοκτονία, καταφέρνοντας να εξαντλήσει την προμήθεια νέων παρθένων εδαφών προς εκμετάλλευση», σημειώνει.

Για του λόγου το αληθές παραθέτει τους αριθμούς: στις ΗΠΑ το συνολικό ποσό των απλήρωτων δανείων πιστωτικών καρτών αυξήθηκε κατά 15%, «και πάνω απ΄ όλα, τα συνολικά χρέη των φοιτητών κολεγίων, οι οποίοι θα αποτελέσουν τη μελλοντική ελίτ της χώρας, διπλασιάστηκαν. Η εκπαίδευση στην τέχνη του να ζεις με χρέη μέχρι να πεθάνεις ενσωματώθηκε στη διδακτέα ύλη, τόσο στην Αμερική όσο και στην Αγγλία. Οι ευρωπαϊκές χώρες δεν πάνε πίσω. Ο πλανήτης των τραπεζών ξεμένει από παρθένα εδάφη, αφού ήδη εκμεταλλεύθηκε ριψοκίνδυνα ακόμη και άγονη γη».